جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نشست تخصصی فصل‌نامه تخصصی «نقد کتاب فلسفه، کلام و عرفان» در زمینه مطالعات عرفانی معاصر با محوریت بررسی و نقد کتابعرفان اسلامی در آیینه مطالعات معاصر نوشته دکتر حسین شکرابی با حضور نویسنده کتاب و منتقدان، آقایان دکتر بهزاد حمیدیه، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، دکتر هادی وکیلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، و دکتر مالک شجاعی جشوقانی، ۱۲ بهمن‌ماه 1393 در سرای اهل قلم برگزار شد.از مباحث مهم این کتاب بررسی پیشینه پژوهش‌های نوین درباره عرفان اسلامی با عنایت به آثار و تألیفات شرق‌شناسان و همچنین غربیان سنت‌گرا، خوانش انتقادی کتاب تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا از رینولد، آ. نیکلسون، مطالعات عرفانی در ایران، با توجه به سنت سلوک و مطالعه عرفان، استمرار مطالعات نظری در حوزه‌های سنتی و پژوهش‌های نوین با تفکیک بین جنبه‌های ادبی، تاریخی و رویکردهای فلسفی و عرفان اسلامی و نگره‌های فلسفی جدید، استناد کثرت‌گرایی به عارفان مسلمان و دین‌اندیشی متجدد و نقد آموزه‌های عرفانی است.

علامه ذوفنون، شیخ محمد علی حزین لاهیجی، عالم، عارف، شاعر و مبارز خستگی ناپذیر به سال 1103ه. ق در اصفهان زاده شد، و در سال 1180 به لقاءالله پیوست و در آرامگاهی که از قبل در محله، فاطمان، بنارس برای خود در نظرگرفته بود به خاک سپرده شد. حزین با سفر به شهرهای مختلف ایران و شبه قاره و حجاز و عراق، از هر خرمنی خوشه ای چید تا علاوه بر آثار ارزنده ادبی، تاریخی، مذهبی و عرفانی، دیوانی که هر ورقش دفتر معرفتی است فراهم آورد. ولی علاوه بر اینکه با ادای احترام نسبت به والدین و استادان خود، توفیقات خود را مدیون زحمات ایشان می داند، برکت یافتن وقت، اشتیاق به مطالعه بویژه مطالعات سحرگاهی و اهتمام در ترک لذاات را از عنایت الهی و مایه اصلی توفیق خود می شمارد و بدین نعمت شکرگزار است. گویی این وسعت وقت با وسعت نظر وی توأم شده که بر اثر سیر و سفرها و زندگی پرماجرا در محیط هند و مشاهده همزیستی فرقه های مختلف، بدور از تعصب معتقد است که هر کس راهی به خدا و به حکم، الطرق إلی الله بعدد انفس الخلایق.

مقالۀ نقد و بررسی کتاب تاریخ تصوف (1) به بررسی محتوای این کتاب می‌پردازد. این کتاب برای دانشجویان رشتۀ ادیان و عرفان و رشته‌های مرتبط با تصوف و عرفان تالیف شده است و در بردارندۀ اطلاعات مفید و موسعی است. اما این که کتاب تا چه حد توانسته نیازهای مخاطبان را برآورده نماید! موضوع بررسی این مقاله است. این اثر از دو زاویه محتوایی و شکلی مورد بررسی واقع شده است. به لحاظ محتوایی، خروج موضوعی از مباحث و تطویل بیش از حد در نگارش پاره‌ای مطالب فاقد اهمیت و عدم رعایت نگرش تاریخی و پرداختن به مباحث کلامی و اهتمام به رویکرد فلسفی در نگارش کتاب تاریخ تصوف از نکات قابل انتقاد آن است. از منظر شکلی پاره‌ای ایرادهای نگارشی در آن مشاهده می‌شود

مقاله حاضر درباره زندگی حضرت علی (ع) و نگرش او به دنیا و آخرت است. از نظر او دنیا بسان آب دهان سگ آلوده و پست است اما می بینیم که چگونه رهبری همین دنیای ناپاک را به اجبار برای چهار سال و اندی به دست میگیرد و چنان حکم میراند که خود ترازویی برای قسط و عدل می شود. اما در عین حال که سرگرم رتق و فتق امور مردم است، لحظه ای از یاد خدا غافل نمی شود و همان امور و کارها را به همراه نیایش و عبادت برای پروردگار به انجام می رساند. در این مقاله به چند بعد از زندگی حضرت خواهیم پرداخت.

نظریة فلسفی- عرفانی، «تعین اول» نظریه ای کلان دربارۀ لحظۀ «پدیداری و ظهور وجود» و چگونگی شکل گیری صدور کثرات از واحد بسیط است. این مسئله از مباحث بنیادی و البته از دشوارترین مسائل در «عرفان اسلامی» است. ابن عربی پدر عرفان نظری در جهان اسلام شناخته شده و در این میان اندیشة وحدت وجود او که پایة اصلی فکر و دستگاه عرفانی اوست، در پرتو نظریۀ تعین اول سامان یافته است. بررسی این مسئله که ابن عربی چگونه و در کجا آن را بررسی کرده و آیا دغدغة فکری او بوده یا تعبیر و تبیین او چگونه بوده است، اهمیت زیادی دارد. از آنجا که در بررسی عمدة آثار وی، از جمله کتاب عظیم فتوحات مکیّه به صراحت این عنوان یافت نمی شود، در تحقیق پیش رو تلاش شده با بررسی آثار ابن عربی به ویژه کتاب یادشده معادل و اصطلاح یا اصطلاحاتی که ابن عربی در آثار خود برای «تعین اول» به کار برده، مشخص و مقصود او تبیین، تحلیل و در پاره ای از موارد با نگاه نقادانه به آن ها نگریسته شود. همة این مسائل به روش توصیفی – تحلیلی و با توجه به نگاه ابن عربی و شاگردان مکتب وی، به این موضوع رسیدگی شده است.

کتاب «عرفان حافظ» تالیف مرتضی مطهری، مجموعه ای است مشتمل بر پنج جلسه کنفرانس استاد شهید آیت الله مطهری که در حدود سال 1350 هجری شمسی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران ایراد شده است. این کتاب زیبا و جذاب که در واقع یک معرفی اجمالی از عرفان اسلامی است در سالهای قبل «تماشاگه راز» چاپ و منتشر شده است. استاد مطهری برای شناخت حافظ به دو راه مراجعه به تاریخ و دیوان او اشاره می نماید و ضمناً پنج فرضیه را در باب شخصیت فکری و اشعار او را بررسی می کند. استاد مطهری ضمن عارفانه خواندن اشعار حافظ اصول جهان بینی عرفانی را بیان می نماید.

با استعانت ذات اقدس الهی نوشتاری با نام « اخلاق و عرفان اسلامی» گردآوری شد. این نوشتار به بررسی ارتباط بین دو مقوله ی اخلاق و عرفان در محدوده ی دین مبین اسلام پرداخته و برای برآورده شدن این حاجت از جمع آراء و نظرات ائمه ی اطهار ( عَلَیهم السّلام)، علما و عرفای اسلامی استفاده شده است. نبودن اطلاعاتی منسجم در پیوند اخلاق وعرفان، کشف ارتباط بین اخلاق و عرفان و چگونگی ورود اخلاق به حوزه ی عرفان، روشن شدن نقاط ابهام در پیوستگی دو علم اخلاق و عرفان و مشخص نمودن نقطه ی شروع در تهذیب و تطهیر نفس برای جلوگیری از سردرگمی طالبان کسب کمالات عالیه در کتب اخلاقی و عرفانی، از جمله علل اهمیت و ضرورت این پژوهش بوده اند. مجموعه ی حاضر در سه بخش گردآوری شده که در بخش اول؛ اخلاق شامل: فلسفه ی اخلاق، مبانی و آموزه های بنیادین اخلاقی و طریق تهذیبی که علم اخلاق پیش گرفته، راه اعتدال قوا و تنظیم اخلاق با اصول انسان شناسی می باشد. در بخش دوم؛ عرفان، که در آن فلسفه و مبانی و آموزه های بنیادین عرفانی گردآوری شده است. آنچه در قسمت های ذکر شده بیان شد، علاوه بر پاسخ دهی به پرسش های اساسی که در ذهن افراد در رابطه ی با هر یک از این علوم ایجاد می شوند، به عنوان مقدمه برای برقراری صحیح ارتباط بین این دو مقوله لازم می نمود. در مورد هر یک از این علوم سعی شده است مهمترین مسایل مربوط به آن بررسی شود تا بتواند اطلاعاتی منسجم از هر دو علم برای خواننده حاصل آورد. سپس در بخش آخر با معرفی عرفان با نام اخلاق خاص به بررسی تفاوت های اساسی بین اخلاق و عرفان پرداخته شده که در این بخش خواننده می تواند با این مسایل آشنا شود: عناصر و اصول خاص عرفان ( اخلاق خاص)، طریقه ی عرفان در تهذیب نفس، نقش تجربه ها و اصول عرفانی در اخلاق و در قسمت عرفان در سیمای اخلاق با اهم عناصری از عرفان که می توانند مبنای اخلاق پسندیده واقع شوند، و اخلاق عارفانه شامل: جلوه هایی از اخلاق عارفان، اخلاقی که عرفا و متصوفه مروج آن بوده اند و اخلاق عارفان از دیدگاه مولای متقین حضرت علی ( عَلَیهِ السَّلام) آشنا شود و در قسمت عرفان و سیره ی معصومین ( عَلَیهم السَّلام) ؛ پیامبر اکرم ( صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلهِ وَسَلَّم) به عنوان مؤسس عرفان اسلامی و حضرت علی ( عَلَیهِ السَّلام) به عنوان بزرگ مؤسس عرفان شیعی معرفی شده اند و اقدامات عرفان گسترانه ی هر کدام از این بزرگان، رابطه ی عرفان اسلامی و شیعی، پیامبر اکرم ( صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلهِ وَسَلَّم) و رسیدگی به حالات و دغدغه های اصحاب، معرفی تربیت یافتگان هر یک از این بزرگواران وساری بودن عرفان شیعی نزد باقی ائمه ( عَلَیهِ السَّلام) از مطالبی است که در این بخش به آن پرداخته شده است. در پایان معرفی عارفانی چون: امام خمینی ( رضوان الله تعالی علیه) و استاد علامه طباطبایی ( رحمه الله علیه) به عنوان مظاهر انسان واصل، در عصر حاضر لازم می نمود، تا روشن شود عرفان و رسیدن به شناخت و شهود قلبی باری تعال، در عصر حاضر نیز امری دست نیافتنی و دور از انتظار نبوده و نخواهد بود. تدوین این رساله با روش کتابخانه ای و تحقیق و مطالعه در کتب فلسفی و اخلاقی وعرفانی بوده که سعی شده در نهایت صداقت و امانت و بدون مخدوش ساختن اندیشه ی اصلی افراد به تلخیص و تلفیق یافته ها با ساده ترین ساختار ممکن پرداخته شود. از نتایج حاصله از این تحقیق می توان این موارد را برشمرد: 1.اخلاق عام، پایه و مبنای عرفان ( اخلاق خاص) است. 2.نمی توان بدون ملزم شدن به رعایت اخلاقیات عام، وارد حیطه ی عرفان شد. 3.عرفان، نوعی اخلاق است ولی به صورت متعالی تر، که ازآن می توان به اخلاق خاص یاد کرد. و نتایج دیگری که بسیار گسترده اند و از مطالعه ی هر قسمت در باب مقایسه ی اخلاق یا عرفان با دیگر مقوله ها، یا مطالعه ی تفاوت ها، برای خواننده، با اندک تأمل به راحتی حاصل می شوند. کلید واژه ها: اخلاق، عرفان، نفس، تهذیب، شهود، علم حصولی، علم حضوری، حب

هدف پژوهش : آشنایی با عرفان و به ویژه مایه های ناب عرفانی در دعاهای امام علی ( ع ) است. دعاهایی که مفاهیم ناب عرفانی در آن مبتلور است و سیمای عرفانی آن عارف بزرگ الهی را به مامی نمایاند و شناخت عمیقی از عرفان شیعی را موجب می شود که زیر بنای فکری رهروان راه عرفان است. روش پژوهش روش فیش برداری و کتابخانه ای است. موضوع پژوهش امری نظری است و تحقیق توصیف تحلیلی است. نتیجه کلی : مولی علی ( ع ) عارفی سترگ و چهره شاخص و سرشناس وادی عرفان و معنویت و تجسم واقعی عرفان عملی است. عرفان عبادی مولی معرفت و شناخت حضرت حق در نهایت ایمان و اعتقاد و سیر به سوی صراط مستقیم است. عشق به خدا پایه و اساس ایمان مولی به خداست. زیرا عشق به خدا عشق به لایتناهی بوده و به خد باز می گردد ملاک عرفان مولی خوف و خشیت او از مقام ربوبی حضرت حق است. مولی علی ( ع ) کشتی نجات و رحمت واسعه ای است که با خدا آشناست و همواره ذکر نام و یاد خدا روشنی بخش محفل حیات اوست. به طوریکه لحظه لحظه های زندگی آن امام همام را هاله ای نورانی از یاد خدا پوشانده است.

برخی صاحب نظران، با تمسک به دلایلی، عرفان اسلامی را در بخشی از آموزه های معرفتی، شیوه های سلوکی، روش فهم متن دینی و حتی در خاستگاه همسو با دین اسلام نمی دانند. اما عارفان در مباحث معرفتی هم اصل شهود – به عنوان روش عرفان - را مورد تأیید دین می دانند و هم آموزه های معرفتی خود - همچون توحید، انسان کامل و معاد - را موافق با شریعت اسلام می یابند. و در بُعد عملی از یک سو جایگاه اصل سلوک در دین را تثبیت می کنند و از سوی دیگر، معیار شیوه سلوکی را نیز عدم مخالفت با شریعت معرفی می کنند. و در روش فهم متن دینی، مبتنی بر ذومراتب بودن متن وحیانی قرآن، فهم معانی باطنی قرآن را بدون توجه به ظاهر امکان پذیر نمی دانند. و در بحث خاستگاه صرف شباهت برخی آموزه ها و شیوه های عملی عرفان اسلامی با مکاتب دیگر را دلیل عدم اصالت عرفان اسلامی نمی شمارند.