جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عبادت و راز و نیاز با خالق یکتا در قرآن و روایات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، به طوری که آیات فراوانی از قرآن کریم به بحث عبادت اشاره کرده است و بر اهمیت آن تأکید فرموده است.عبادت و پرستش خداوند یکتا و ترک پرستش هر موجود دیگر، یکی از اصول تعلیمات پیامبران الهی است، تعلیمات هیچ پیامبری از عبادت خالی نبوده است.چنانچه می‌دانیم در دین مقدس اسلام نیز عبادت سرلوحه همه تعلیمات است، چیزی که هست در اسلام عبادت به صورت یک سلسله تعلیمات جدا از زندگی که صرفاً به دنیای دیگر تعلق داشته باشد وجود ندارد، عبادات اسلامی با فلسفه‌های زندگی توأم است و در متن زندگی واقع است. گذشته از اینکه برخی عبادات اسلامی به صورت مشترک و همکاری دسته جمعی صورت می‌گیرد، اسلام به عبادت‌های فردی نیز آنچنان شکل داده است که متضمن انجام پاره‌ای از وظایف زندگی است، مثلاً نماز که مظهر کامل اظهار عبودیت است چنان در اسلام شکل خاص یافته که حتی فردی که می‌خواهد در گوشه خلوت به تنهایی نماز بخواند خود به خود به انجام پاره‌ای از وظایف اخلاقی و اجتماعی از قبیل نظافت، احترام به حقوق دیگران، وقت شناسی، جهت شناسی، ضبط احساسات، اعلام صلح و سلم با بندگان شایسته خدا و غیره مقید می‌گردد و انسان نیاز به عبادت و پرستش دارد. امروز که در دنیا بیماری‌های روانی زیاد شده است، در اثر این است که مردم از عبادت و پرستش روی گردانده‌اند.خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:?وَ مَا خَلَقَتَ الجِنَّ و الاِنسَ إلاّ لِیعبُدون?؛ و جن و انس را نیافریدم مگر برای اینکه مرا بندگی کنند.در این آیه هدف از آفرینش تمام موجودات را عبادت برای پروردگار جهانیان بیان می‌فرماید.البته عبادت در شب، به ویژه در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر، اثر فوق العاده‌ای در صفای روح، تهذیب نفس، تربیت معنوی انسان، پاکی قلب و بیداری دل، تقویت ایمان و اراده، تحکیم پایه های تقوی در دل و جان انسان دارد که حتی با یک مرتبه آزمایش، انسان آثار آن را به روشنی در خود احساس می‌کند. به همین دلیل، علاوه بر آیات قرآن، در روایات اسلامی نیز تأکید فراوانی بر آن شده است.در روایتی از امام صادق? می‌خوانیم: «سه چیز از عنایات مخصوص الهی است: عبادت شبانه (نمازشب) و افطار دادن به روزه‌داران و ملاقات برادران مسلمان». در حدیث دیگری از همان حضرت نقل شده است که در تفسیر آیه 114 سوره هود فرموده است: ?وَ أَقِمِ الصَّلاهَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى‏ لِلذَّاکِرینَ?؛ یعنی: در دو طرف روز و اوایل شب، نماز را برپادار؛ چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنها) را از بین می‌برد، این تذکری است بـرای کسانی که اهل تذکرند.پس نماز شب گناهان روز را از بین می‌برد. و یا آیه 2 سوره مزمل می‌فرماید: ?قُم اللّیل اِلّا قلیلاً?.بحث عبادت در شب تأکید شده است و مفسران زیادی ذیل این آیات اقوال مختلفی را بیان کرده‌اند. با توجه به این تأکیدها و تأمل در این آیات و روایاتی که در پی اهمیت این موضوع به ما رسیده است، این سوال مطرح است که چرا خداوند متعال در آیات قرآن و ائمه معصومان? در روایات متعدد، شب را بهترین هنگام برای عبادت و نیایش با معبود یکتا دانسته و بر اهمیت آن تأکید فرموده‌اند و چرا بیشترین اتفاقات مهم در شب رخ داده است مثل شب معراج پیامبر، شب قدر، شب عیدقربان، شب جمعه، شب نیمه شعبان و شب اول رجب...چرا در اهمیت و فضیلت دعا و نیایش در شب تأکید شده و اینکه چرا ساعاتی از شب از لحاظ فضیلت اهمیت بیشتری دارد؟این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش‌ها است. همچنین در این پژوهش به معنای واژه «عبادت» و واژه‌هایی که نقش کلیدی را مانند لیل ایفا می‌کنند پرداخته می‌شود، تا با معناشناسی این کلمات کلیدی، نویسنده بهتر بتواند به طور دقیق به موضوع انتخابی خود بپردازد. پس از مراحل ذکر شده به نتیجه گیری کلی پرداخته شده و براساس مراحل طی شده در تحقیق، نتیجه‌ای که بدست آمده بیان می‌شود.

این پژوهش می کوشد که در درجه نخست با توجه به دیدگاه ها و گروه های مختلف فکری سرنوشت اُخروی غیر مسلمانان را از دیدگاه متکلمان مسلمان مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. یعنی اینکه آیاسرنوشت همه غیر مسلمانان مانند مسلمانان و با توجه به نحوه عملکردشان دردنیا، اعم از اینکه درستکار و یا بد کردار باشند بهشت و یا دوزخ خواهد بود و یا اینکه سرنوشت اخروی آنها بدون ارتباط با اعمال دنیوی آنان، دوزخ خواهد بود ؟ دیدگاه های متکلمین اسلامی را می توان در بحث حاضر به چهار دسته تقسیم نمود که تحت چهار گروه : 1- انحصارگرایان مذهبی: که تنها مذهب خود را حق و پیروان آن را رستگار و دیگر مذاهب را اهل هلاک و عذاب می دانند. 2- انحصارگرایان دینی: که تنها معتقدان وپیروان دین اسلام را اهل نجات می دانند. 3- شمول گرایان: که با اینکه یک دین را حق می دانند ولی پیروان سایر ادیان را مشروط به شرایطی اهل نجات می دانند. و 4- کثرت گرایان: که تمام ادیان را به طور برابر اهل هدایت و رسیدن به سعادت ابدی می دانند، مورد تحقیق و تفحص قرار گرفته است. در میان متکلمان مورد تحقیق، کثرت گرا در باب نجات، بدین معنا که پیروان همه ادیان به طور برابر اهل نجات و سعادتند؛ یافت نشد. و غالبمتکلمان انحصارگرا هم با اینکه صریحاً، پیروان دین یا مذهب خود را اهل نجات و غیر آن را اهل هلاکت معرفی کرده اند اما در آراء و عقاید کلامی آنان با اصولی برخورد کردیم که آن اصول، نشانی از مبانی کثرت گرایی و یا شمول گرایی داشت که با مبنای آنها یعنی انحصارگرایی مغایرت داشت. در پایان و جمع بندی انجام شده و بررسی اجمالی عوامل و موانع نجات از دیدگاه اسلام مشخص گردید که علیرغم اینکه در هر زمانی یک دین حق وجود دارد و پیروان راستین آن اهل نجات و رستگاری ابدی اند، پیروان سایر ادیان مشروط به شرایطی که به آنها اشاره شده است، یز می توانند نجات یابند. و رحمت و لطف و عفو الهی ایجاب می کند که واجدان ایمان و عمل صالح و غیر معاندان از رستگاری اخروی بهره مند گردند.

الف) مرحوم عروسی حویزی برای گردآوری روایات تفسیری سوره قصص ، از 27 منبع بهره برده است و اکثر روایات این سوره از تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی ، سپس تفسیر مجمع البیان و در مرحل? بعد از کتاب اصول کافی می باشد.ب) از مجموع 136 روایت نقل شده ذیل این سوره در تفسیر نورالثقلین، تنها تعداد 17 روایت قول یا رأی تفسیری مفسران می باشد و سایر روایات از معصومان صادر گردیده است که از بین آنها روایات صادر شده از امام صادق(علیه السلام) نسبت به سایر معصومان، از فراوانی بیشتری برخوردار می باشد. در صورتیکه از مجموع 364 روایت نقل شده در الدرالمنثور تنها 31 روایت از قول معصومان نقل گردیده است و سایر روایات، اقوال صحابه و تابعان می باشد که از بین آنها بیشترین روایت از قول ابن عباس نقل گردیده است.ج) در فصل دوم این پژوهش پس از مقایسه روایات تفسیری نورالثقلین و الدرالمنثور به 22 مورد افتراق در روایات تفسیری دست یافتیم؛1-

آنچه‌ این پژوهش بدان می‌پردازد، تطبیق دو اثر سترگ اخلاقی، یعنی تهذیب‌الاخلاق و جامع‌السعادات است که هرکدام ترجمان فکری مرحوم مسکویه و مرحوم نراقی است. مرحوم مسکویه (م 421ق) در کمال اختصار ضمن بیان مبادی و مبانی اخلاق، با رویکرد نظری، آموزه‌های اخلاقی را با محوریت سعادت آدمی، بیان کرده‌اند و در هماهنگی اخلاق یونانی با دین حنیف، بسیار موفق بوده‌اند. ایشان به سبک حکمای یونان، بویژه ارسطو، با تقسم نفس به قوای سه‌گانه، اعتدال در تمامی قوا را ملاک فضیلت دانسته‌اند و رذیلت را در انحراف از نقطه اعتدال، خصوصا دو طرف افراط و تفریط دانسته‌اند. مسکویه بر انس و الفت اجتماعی نیز تاکید بسیار دارند و تا امروز اخلاق نویسان مقهور سبک ایشانند.مرحوم نراقی(م 1209ق) نیز در سبک اخلاقی، مباحث مسکویه را پرورش و تعقیب کرده‌اند جز آنکه ‌ایشان امتیازات دیگر مکاتب اخلاقی را نیز در جامع السعادات گرد آورده‌اند و همانسان که مسکویه بنیانگذار اخلاق‌نویسان صاحب سبک در اسلامند، نراقی نیز آخرین حلقه ‌این سلسله می‌باشند و نظر به ‌اینکه امتیازات تمام مکاتب و مهمتر از آن راه‌گشایی‌های مکتب روایات را به مدد گرفته‌اند، جامع السعادات، جامع‌ترین، مفصل‌ترین و متقن‌ترین و موثرترین کتابی است که با چاشنی پند و روحیه تقوای مولف، به کام خوانندگان، گوارا می‌شود.رویکرد مسکویه عقلی و رویکرد نراقی، تلفیقی است و استدلال مسکویه کاملا برهانی است ولی مرحوم نراقی، از شریعت و عرفان و اندرز نیز بهره جسته‌اند. مباحث مربوط به اخلاق بندگی و دینی و نوع سبک درمان برخی بیماریهای روحی، تقسیم بندی نوین قوای نفس و دیگر مباحث خرد و کلان که از تلفیقی بودن جامع السعادات و عقلی بودن تهذیب سرچشمه می‌گیرد، از تفاوتهای این دو اثر است.نظر به ‌ایراداتی که بر قانون اعتدال وارد است، بنیان این دو اثر، استحکام خود را از دست داده و باید طرحی نو در انداخت. روش تحقیق در این پژوهش، به صورت کتابخانه‌ای است.

کافر کسی است که الوهیت یا توحید یا نبوت و یا یکی از ضروریات دین را انکار می کند. کافر دارای اقسامی است که از میان آنها می توان به کافر کتابی، ذمی، حربی، خارجی، ناصبی، غالی و مرتد اشاره کرد . خوارج ، نواصب و غالیان گرچه در ظاهر به احکام اسلام پای بند هستند ولی به دلیل داشتن برخی عقاید منحرف از دایره اسلام خارج بوده، محکوم به نجاست اند. چنانچه موضوع کفر در مورد شخصی صدق کند احکامی درباره او جاری می شود که از مهمترین آنها « نجاست » است. نظریه مشهور در میان فقهای امامیه آن است که کافر نجس می باشد و مراد از آن ، نجاست عینی است . در مقابل، فقهای اهل سنت نجاست کافر را نوعی نجاست حکمی می دانند یعنی کافر در حکم نجس است نه عین آن. اهل کتاب که از آنها به « کفار کتابی » تعبیر می شود پاک اند و حکم نجاست شامل حال آنها نمی شود؛ البته آن دسته از اهل کتاب که عقاید شرک آلود دارند داخل در مفهوم کفر بوده ، محکوم به نجاست اند. نجاست کافر تنها به اجزای دارای روح اختصاص ندارد، بلکه اجزای بدون روح مثل مو، ناخن و .. را نیز شامل می شود. فرزند کافر نیز در نجاست از پدر و مادر خویش تبعیت می کند ولی چنانچه یکی از آنها مسلمان باشد فرزند آنها در اسلام تابع او خواهد بود و محکوم به طهارت خواهد شد. علاوه بر حکم نجاست ، کافر دارای احکام دیگری نیز هست که از میان آنها می توان به ممنوعیت دخول کفار به مساجد ،حرمت خوردن از ذبیحه و صید کفار ،ممنوعیت ازدواج با مسلمان ،حرمت دوستی با کفار ،ارث نبردن از مسلمان ،مساوی نبودن کافر با مسلمان در قصاص و دیه ، قبول نشدن شهادت کافر در حق مسلمان و محروم شدن کافر از احکام میت اشاره نمود.

انگاره‌های انسان‌شناختی یکی از مقولات بنیادی در اندیشه معاصر است . پژوهش حاضر پس از معناشناسی «کرامت» و «انسان» در قرآن ، می کوشد به معنای دقیق «کرامت انسان» در نظام معنایی قرآن دست یابد. بررسی آراء قرآن پژوهان و مفسران نشان از آن داردکه در بحث کرامت انسان در قرآن ، نگاه یکسانی وجود ندارد . این پژوهش در صدد است تا 1) معنایی دقیق از کرامت انسان در قرآن کریم را ارائه دهد؛ 2)مبانی قرآنی کرامت انسان را تبیین کند؛در این بخش با بیان هفت مورد از مبانی کرامت ذاتی ( دارا بودن روح الهی ، خلافت الهی ، اختیار و اراده انسان ، تسخیر جهان هستی ، مسجود فرشتگان بودن ، امانت دار الهی بودن ، فطرت الهی داشتن ) به تبیین کرامت اکتسابی انسان پرداخته شد 3)موانع فرا روی انسان در دستیابی به کرامت را مورد تحلیل قرار دهد و موانع فردی و اجتماعی کرامت انسان را اعم از : درک نادرست از انسان ، صفات و خلقیات ضد ارزشی ، ، ظلم و بی عدالتی ، استبداد و استبداد زدگی ، حاکمیت طاغوت ، تهدیدهای امنیتی ، آسیب ه رسانی به حیثیت اجتماعی افرادو نابرابری و تبعیض بیان نماید . ایت تحقیق به این نتیجه رسیده است که از دیدگاه قرآن ، انسان بما هو انسان دارای کرامت الهی است . از این رو ، لوازم این کرامت نیز باید به عنوان موهبت های الهی برای انسان به رسمیت شناخته شود . با این قرائت از کرامت انسانی ، تمام آموزه های اسلامی کاملا با کرامت انسانی سازگار است.

حکومت کوتاه مدت امام علی (ع ) برنامه‌هائی بزرگ را فرا روی آدمیان قرار داده است که بواسطه آن می‌توان نیاز بشری را حتی در امور دنیوی البته در سایه آموزه های بلند و حیانی و دینی گره گشائی کرد . لذا بر همه کسانی که خود را پیرو آن ابر مرد الهی بعد از نبی مکرم اسلام (ص) می‌دانند ، لازم است تا ابعاد مختلف این آموزه ها را به چالش کشیده و در آن غور کنند تا بتوانند شهد گوارائی را از آن تعالیم و سیره حکومتی اخذ کرده و در کام تشنه همه انسانها در تمامی عصرها بریزند. برا این سیاق تلاش می‌کنیم تا دوران حکومت امام علی (ع) را از قبل از تصدی حکومت و بعد از آن گزارش نموده و با کنکاش به سئوالاتی که بدنبال آن خواهیم بود پاسخگو باشیم. مسائل مورد نظر این گزارش بدین نحو دنبال می‌شود که اولاً نحوه شکل گیری حکومت و انتخاب حاکم از دیدگاه امام (ع) چگونه بوده است ؟ ثانیاً : کارگزاران حکومت دینی باید همواره نسبت به چه مسائل اخلاقی تذکر داده شود، ثالثاً نحوه تأثیر پذیری و بالندگی جامعه از اخلاق حاکمان چگونه خواهد بود و بالاخره الگوئی را که از سیره آن امام مظلوم (ع) می‌توان ترسیم کرد کدام است

دشمنی خاندان بنی‌امّیه با خاندان بنی‌هاشم در قبیله‌ی قریش تاریخی دیرینه دارد. بنی‌امیّه در بیشتر غزوات پیامبر اسلام(ص) به سرکردگی ابوسفیان حضوری فعال داشتند. پس از فتح مکّه و شکست در برابر سپاه اسلام نیز،اگر چه به ظاهر مسلمان شدند، امّا پیوسته مترصّد فرصتی برای رسیدن به قدرت بودند؛ تا اینکه در زمان خلافت امام علی(ع)، معاویه از بیعت با امام سر باز زد. آنان در جنگ‌های جمل و صفین و با ادعای خون‌خواهی عثمان در برابر امام(ص) قرار گرفتند و در ماجرای حکمیت با نیرنگ و ریا از شکست گریختند. امام علی (ع) در فرازهایی از نهج‌البلاغه ضمن توصیه‌ی معاویه به تقوی، پیوسته مردم را نسبت به مکر و نیرنگ بنی‌امیّه آگاه می‌کرد و چهره‌ی واقعی معاویه را برای مسلمانان آشکار می‌نمود. این جستار می‌کوشد تا ضمن اشاره به پیشینه‌ی دشمنی بنی‌امیّه با دین اسلام، مواضع امام علی (ع) را در سال‌های رویارویی با معاویه، بر اساس کتاب نهج‌البلاغه تبیین کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد امام علی (ع) هیچ گاه از مکر و حیله بنی‌امیّه غافل نشد و ضمن آگاه کردن مردم از نیرنگ‌ها و فساد معاویّه، با تیزبینی آینده خطرناک و ناپایدار حکومت فاسد آنان را پیش‌بینی کرده بود.

ظهور منجی موعود از مسائلی است که در همه ادیان الهی و حتی در برخی از ادیان بشری بدان تصریح شده است. این اعتقاد پیروان ادیان مختلف مخصوصاً شیعیان امامیّه را بر آن داشته تا نسبت به زمان تحقق این وعده الهی حساس باشند و همواره در صدد علم به آن زمان باشند. از این روی برخی با مطالعه احادیث ائمه درباره خصوصیات زمان ظهور ایشان و تطبیق برخی از نشانه ها و شرایط بر حوادث کنونی (تطبیق) به تعیین وقت ظهور (توقیت) اقدام کرده‌اند. از سوی دیگر ائمه اهل‌بیت هرگونه تعیین وقت را ممنوع دانسته و اقدام کننده را دروغ‌گو معرفی نموده‌اند. تحقیق حاضر بررسی امکان یا عدم امکان تطبیق صحیح و همچنین محدوده مجاز و غیر مجاز توقیت را بر عهده گرفته است. این مطلب هنگامی اهمیت می‌یابد که همزمان با نهی ائمه از توقیت، روایاتی از ایشان در رابطه با زمان ظهور به ما رسیده است؛ بررسی و هدف یابی این روایات در این تحقیق مدّ نظر بوده است. همچنین آسیب‌های وارده بر دین و جامعه اسلامی از رهگذر توقیت و تطبیق با استفاده از روایات اهل‌بیت و یافته های دانشمندان بررسی شده است.

فضیلت و فضیلت مندی همواره از مفاهیم کلیدی دراخلاق بوده است وعلمای اخلاق، همواره به آن تأکیده داشته اند.به خصوص دریونان باستان سقراط به عنوان معلم فضیلت وفیلسوفان پس از او یعنی افلاطون وارسطو به آن پرداخته اند.ارسطو در کتب اخلاقی خویش به نحو مبسوطی به بحث از فضایل پرداخته است . پس از او در قرون وسطی وپس از آن نیز این بحث همواره دربین فلاسفه مطرح بوده است ؛اما درقرن هجدهم با ظهور مکاتب اخلاقی جدید ، بحث از فضایل وفضیلت مندی با یک رکود نسبی مواجه شد. اما مجداداً درقرن نوزدهم عده ای از فلاسفه اخلاق خواستاربازگشت به اخلاق فضیلت محور شدند وهرکدام تعبیری از اخلاق مبتنی برفضیلت ارائه دادند.به این ترتیب چندین تعبیر متفاوت ازاخلاق فضیلت محور پدیدآمد . یکی از این تعابیر، تعبیر فیلیپا فوت است که بررسی ونقد آن،موضوع اینتحقیقاست.دراخلاق فضیلت محور فوت ،به تأسی از ارسطو اعمال اخلاقی بشر همانند ویژگی ها واعمال سایرموجودات زنده ونیزکارکردهای اعضای بدن مثل بینایی ،شنوایی وسلامت بدنی ارزیابی می شوند. فوت در تفکر اخلاقی اشروی عینیت هنجارهای طبیعی ،ارتباط بین فضیلت وسعادت ونیزپیوند میان عقل ومیل تأکید می کند.همچنیناز نظر او ارزشها واصول اخلاقی که همگی برآمده از فضایل اند ، برخاسته از طبیعت عقلانی انسان وبنابراین واقعی اند. اما علی رغم این شباهت ها بین دیدگاه های اخلاقی فوت وارسطو در برخی موارد در دیدگاه فوت با مسائلی مواجه می شویم که پاسخ واضحی برای آنها نمی یابیم که به نظر می رسد دلیل این امر خوب نپرداختن به بحث عقل وحکمتعملی از سوی فوت است . ظاهراًدر برخی موارد اختلافاتی جزئی بین آراءفوت وارسطو وجود دارد که همین اختلافات جزئی مشکلاتی را در نظریه اخلاقی فوت پدیدآورده که آن مسائل را در نزد ارسطو نمی یابیم . در تحقیق حاضرضمن مقایسهدو دیدگاه فوت وارسطو تلاش شده است تا نقاط امتیاز وافتراق آنها به خوبی نشان داده شود.