جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آن‌جا که حدیث شیعه از ابتدا با فرهنگ مکتوب همراه بوده است، روایاتی که امروزه به دست ما رسیده، ریشه در مکتوبات اولیه‌ای دارد که اصحاب ائمه (علیهم‌السلام) از فرمایشات ایشان می‌نگاشتند. این تألیفات در طی سال‌ها، دست به دست منتقل ‌شده تا به صاحبان کتب اربعه و محدّثین پس از آن‌ها رسیده است. لذا کتب اصحاب ائمه (علیهم‌السلام)، منبع اصلی حدیث شیعه است. امّا در این باره نظریه‌ای وجود دارد، مبنی بر این‌که مولَّفات مذکور، به‌جهت تقیّه و فشارهای حکومتی، با طریق واحد به طبقات بعدی و صاحبان کتب اربعه منتقل شده است و در آن شرایط، رسیدن روایات به مرز تواتر یا نزدیک به آن ممکن نیست. این مطلب، روایات شیعه را به کُنجِ انفراد برده و به‌‌طور طبیعی از اعتبار احادیث شیعه می‌کاهد.هم‌چنین عدّه‌ای به‌طور خاص، اصالت برخی روایات مربوط به امامت، را زیر سوال برده و می‌پندارند که این احادیث در میراث نخستین حدیث شیعه ـ که همان کتب اصحاب ائمه اند ـ جای نداشته است.در این پژوهش با مراجعه به کتب فهرست‌ اصلی شیعه، یعنی فهرست‌های نجاشی و شیخ‌طوسی، تعدّد طرق و شهرت کتب اصحاب ائمه (علیهم‌السلام)، خصوصاً در حوزه تألیفات امامت بررسی گشته و با قرائن روشنی، تعدد طرق حدّاکثری کتب اصحاب در طبقات بعد استنتاج شده است. به‌طوری‌که نجاشی، درباره بیش از 250 اثر، با عبارات بسیار صریحی مثل: «روى عنه هذا الکتاب جماعات من أصحابنا»، «یرویه عنه عدّه من اصحابنا»، «یرویه عنه جماعات من الناس»، «روى هذا الکتاب خَلقٌ من أصحابنا» و ... به تعدّد و بلکه کثرت طرق آن‌ها اشاره کرده است. به علاوه، با این‌که نجاشی به جهت اختصار فهرستش، قصد آن‌را نداشته که بیش از یک طریق برای کتب ذکر کند، در بسیاری از موارد، چند طریق را معرّفی می‌کند و طرفه آن‌که در مواضعی که نجاشی برای برخی کتب صرفاً یک طریق بیان کرده، شیخ‌طوسی برای همان کتب، طرق متفاوتی را ذکر کرده است، یا بالعکس.پس از تطبیق طرق دسترسی نجاشی و طوسی به کتب اصحاب و بررسی نمونه‌ی آماری از آن‌ها، نتیجتاً تعدد طرق بیش از 50% کتب اصحاب ائمه، مشخص گشت. البته این به معنای طریق واحد برای کتب باقی‌مانده نیست، بلکه باید گفت، طرق متعدّد بیش از نیمی از کتب اصحاب، امروزه برای ما شناخته‌شده است و برای دیگر تألیفات نیز امکان تعدّد طریق وجود دارد. زیرا هم‌چنان‌که گذشت، در بسیاری از موارد به دلایل مختلفی از قبیل اختصار فهرست نجاشی و ... از بیان طرق چندگانه‌ی کتب، به‌دست ما نرسیده است.هم‌چنین در فصلی مستقل با شناسایی تألیفات مربوط به امامت، مشخّص گشت که این کتب نیز از این قاعده مستثنا نبوده و اکثر آن‌ها، هم‌سنگ تألیفات حوزه‌های دیگر مثل فقه و ...، از تعدّد طرق برخوردارند؛ لذا میراث حدیثی امامت نیز، وام‌دار اصالت کلّی حدیث شیعه است و مانند دیگر موضوعات حدیثی شیعه مُتقن و مستحکم است.

توحید اصل اول همه‌ی فرق و مذاهب اسلامی است. با این وجود در جزئیات این اصل میان آنها اختلافات اساسی وجود دارد. از جمله‌ی مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین شاخه‌های توحید، موضوع اسماء و صفات خداوند متعال است. اینکه خداوند اسم یا صفت دارد یا خیر و اگر دارد، چگونگی اتصافش به اسماء و صفات، مهم‌ترین مسائل این بحث است. یکی از گروه‌های مهم اسلامی، «مکتب اعتزال» است. عمده شاخصه‌ی این مکتب، خلاف دیگر فرق اهل سنت، توجه بسیار زیاد آن به عقل و استنباط گزاره‌های دینی از مجرای عقل و خرد است. آنچه بررسی این گروه را دارای اهمیت خاص می‌کند، ادعای آنها بر اخذ معارف در توحید و عدل از امیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب (علیه السلام) است. در این تحقیق، سعی در شناخت عقیده‌ی معتزله در بحث «اسماء و صفات» خداوند و آن‌گاه تطبیق آن با سخنان امیرالمؤمنین (علیه السلام) و ائمه‌ی معصومین (علیهم السلام) شده است تا نشان دهیم که معتزله در نقاط قوتشان وام‌دار تشیع هستند و اکثر معضلاتشان به سبب عدم پایبندی کامل ایشان در پیروی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. دانشمندان معتزله در موضوع اسماء و صفات هم‌رأی نیستند. عقاید آنها در این موضوع را می‌توان طور خلاصه این‌گونه بیان کرد: 1. نفی صفات و عینیت آنها با ذات، 2. سلب اضداد از ذات خداوند 3. نظریه‌ی حال، 4. نیابت ذات از صفات. با این حال می‌توان به طور کل گفت که همه‌ی آنها هم سعی در نفی صفات و هم حفظ کمالات حق متعال داشته‌اند و این خود منجر به نظریات مختلف در این باب شده است. با بررسی روایات می‌یابیم که امیرالمؤمنین (علیه السلام) و اهل بیت (علیهم السلام)، به نفی صفات از ذات خداوند متعال قائل هستند. نکته‌ی مهم دیگر، خروج از دو حدّ تعطیل و تشبیه در مورد خداوند است. ذات خداوند دارای ترکیب و قابل تجزیه نیست و اثبات صفات برای ذات، ناچار به وادی ترکیب ذات و تشبیه آن به مخلوقات وارد می‌شود که هر دو باطل است. در دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام)، ذات خداوند قابل شناخت و تعقل و تفکّر نیست و عقل تنها تا مرتبه‌ی اثبات و تنزیه ذات می‌تواند پیش رود. به همین دلیل این ذات نه قابل تصوّر و نه قابل وصف است، چرا که هر وصفی، تشبیهی در دل خود دارد. به طور اجمال، روایات امیرالمؤمنین و اهل بیت (علیهم السلام) معانی ثبوتی برای ذات قائل نیستند و صفات ثبوتی را به معانی سلبی باز می‌گردانند. ما دلائل عقلی و نقلی مختلف در این باره را بررسی کرده راه جمع بین قائل شدن به کمالات حق متعال و نفی صفات را نیز از زبان روایات بیان نموده‌ایم. در پایان نیز، دو دیدگاه معتزله و روایی شیعی را با هم مقایسه کرده به این نتیجه رسیدیم که تنها نظر معتزله که مطابق روایات شیعی است، نظریه‌ی سلب اضداد از خداوند می‌باشد. پس از نظریه‌ی سلب اضداد، نظریه‌ی نیابت ذات از صفات بیشترین شباهت را با بیان روایات دارد. نظریه‌ی حال نوعی تشبیه خفی است و مطابق روایات نظر صحیحی نیست. نفی صفات و عینیت صفات با ذات نیز ـ هر چند در بیان بعضی از معتزله از حیث عبارات شباهت‌هایی با روایات دارد ـ اما در مجموع با آنها تطابق ندارد.

در قرآن کریم آیات بسیاری پیرامونخلقت وعظمت آسمان ها وزمین و مباحث کیهانی نازل شده است که گذر زمان و پیشرفت های علوم تجربی اصالت آنها را اثبات نموده است که خود این مطلب ، زمینه هدایت برای نوع بشر را درقالب توجه به این مسائل فراهم نموده است . در تحقیق حاضر ضمن بررسی ، تشریحوتفسیر علمی پاره ای از آیات که در آنها به مسائل کیهانی پرداخته شده است به اثبات این مطلب خواهیم پرداخت که هدف اصلی طرح این گونه مباحث علمی در قرآن کریم( خصوصا مباحث کیهان شناسی) همانا هدایتگریاست که در قالب پرده برداشتن ازرموزو اسرار هستی ،به عنوان نشانه هائی از قدرت وعلم لایزال خداوند متعال برای انسان در قالب آیات عرضه شده است.در این پایان نامه ضرورت توجه به مباحث نجومی در قرآن و اهداف قرآن از طرح این مباحث (از جمله خداشناسی، معادشناسی، نظم‌شناسی جهان و بیان حقایق علمی) بیان می‌شود. سپس نگارنده با ذکر تعریف و تاریخچه علم نجوم, نگاهی اجمالی به مباحث نجومی مطرح شده در قرآن می‌اندازد. همچنین پدیده‌های آسمان، زمین، خورشید، ماه و ستارگان را از منظر قرآن به اجمال بررسی می‌کند و در پایان به این نتیجه می‌رسد که قرآن کتاب نجوم نیست ولی گزاره‌های علمی (حدود 150 آیه نجومی) در قرآن وجود دارد که لازم است با توجه به یافته‌های کیهان شناسی، تفسیر بهتری از آنها ارائه و اعجازهای علمی و نظریه‌پردازیهای علمی آنها شناخته شود و تفسیرهای غیر صحیح آیات اصلاح و چالشهای توهمی قرآن و علم نجوم برطرف شود.

رساله حاضر یژوهشى است پیرامون نقد و بررسىإسرائیلیات در قصص الأنبیاء، و در آن نوعى از اسرائیلیات مورد بررسى قرار مى گیرد که علاوه بر ایجاد تصوراتى نامأنوس با پندارهای دینى، به هتک حرمتانبیاء پرداخته است و مروجین آن، براى اشاعه مطالب ساختگى خود، از هیچ تلاشى فروگذار نکرده اند، همان گونه که مستحضرید، مسلمانان جهت دانستن مطالبى که در قرآن مجید به صورت مختصر ذکر شده بود " به اهل کتاب مراجعه مى کرده اند وایشان، به ویژه یهودیان پیوسته در راه تعلیم فرهنگ تورات دست نبشته خود از هر روزنه ای وارد مى شدند و یکى از طرق ایشان، وارونه نمودن حقایق دینى در سرگذشت انبیاء بوده است که با گفتاری قصه وار توأم بود و از سوئى علماء اسلام به علت عدم اصطکاک این گونه مسائل با احکام قراَن، با این موضوع با ملایمت و گذرا برخورد نموده که این روش مقابله، راه را برای ورود اسرائیلیات ریز و درشت باز نمود و صد دریغا که این فاجعه، علاوه بر تفاسیر اهل سنت، گریبانگیر تفاسیر شیعه نیز گردید و طولى نکشید که قصاص اهل کتاب، به ویژه یهودیان (تازه مسلمان) به صورت گسترده دست به اشاعه مطالبى ضد و نقیض دربارهء پیامبران زدند و اَنچه نباید مى شد، انجام یذیرفت و اکنون در عصر حاضر با کتب تفسیری و قصص، مملو از اراجیف و بافته های عاملین این امر مواجه هستیم و لذا نمى بایست دست بردست نهاده و اجازهء حضور بیش از این به موارد ذکر شده بدهیم و این پایان نامه تلاشى کوچک در این راه است، و در طى فصول اَن به ذکر نمونه هائى از این موارد، پرداخته شده است که انشاء اللّه نتایج حاصل از این تحقیق و بررسى بتواند ما را در راه شناخت حقایق قراَنى یارى نماید. لازم به ذکر است که در بخش نخست این پایان نامه به ذکرچگونگى شکل گیری إسرائیلیات در چهار فصل مى یردازد.

کارگزاران به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم در سعادت و شقاوت جامعه موثرند. آن‌ها با تصمیم‌گیری و عملکردشان در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و قضایی مستقیماً جامعه را در مسیر صلاح و یا فساد پیش می‌برند. وجود برخی تمایلات و گرایش‏ها در کارگزاران نیز به صورت غیرمستقیم جامعه را با نابسامانی و انحطاط مواجه می‌کند؛ چراکه وجود این خصائص در کارگزاران، نخبگان را به جهت پیشبرد امورشان و مردم را به سبب الگوگیری از کارگزاران به این اوصاف متمایل می‌سازد.به جهت پیشگیری از تأثیرگذاری نامطلوب کارگزاران در جامعه ضرورت دارد که ساختارهای مدیریتی به درستی و براساس آموزه‌های دین اصلاح شود تا امکان تخلف به حداقلِ ممکن برسد. اصلاحات در نگرش به مسئولیت، به کارگیری کارگزاران، رفتار کارگزاران با مردم، قوانین ناصحیح و ناقص از این جمله‌اند. گسترش فضای نقد عامل مهمی در پیشگیری از اثرگذاری ناصحیح کارگزاران است.

موضوع رساله در مورد فرقه واقفه و اعتبار روایات ایشان در کتب اربعه می باشد.این فرقه پس از شهادت امام موسی کاظم (ع)تشکیل گردید.آنها بر امام هفتم توقف کرده و ادعا نمودندامام کاظم (ع)همان مهدی موعود است که در لسان روایات از وی سخن گفته شده وبه زودی رجعت خواهد نمود. ایشان معتقد بودند غیبت امام هفتم(ع) از امت مانند غیبت حضرت موسی (ع) از قومش می‌باشد.لذاعدم انتقال امامت از ایشان به فرزندانش لازم میباشد.با آنکه این فرقه در طول قرون متمادیاز بین رفت واثری از آنها تا عصر حاضر باقی نماند، اما وجودروایات بسیاری از ایشان در کتب معتبر شیعهبه خصوص کتب اربعه رجالی نویسنده را بر آن داشت تا در مورد این فرقه و تأثیر روایات ایشان در حدیث شیعه تحقیقی را انجام دهد. این رساله به دو بخش اصلی تقسیم می شود.در بخش اول به بیان مسائل تاریخی پیرامون فرقه واقفه پرداخته و در بخش دوم رجال واقفه را از وجوه مختلف مورد بررسی قرار می دهد.

در تعالیم یهود ، چنین ادعایی می خوانیم که بنی اسرائیل ملتی برگزیده است و این فکر باعث جرات دادن به پیروان آن دین شده است و آنان را وادار به تجاوز و تعدی بر دیگران می کند و اینگونه است که روح تعصب نژادی و خودبرتر بینی بر افراد این قوم حاکم می شود.

عسر در لغت به معناي تنگي ودر تنگنا قرارگرفتن، سختي و دشواري در مقابل يسر قرار داردو حرج در اصل به معناي گناه و بنا بر قولي مضيقه و سختي شديد است و در اصطلاح عسر و حرج عبارت است از احکام ثانويه اي کهموجب مي گرددالزام و تکليف ناشي از حکم تکليفي از مکلفين برداشته شود.در مطالعه احکام و سنن اسلامي، با توجه به اينکه اسلام ديني مبتني بر حدود و انسان موجودي مکلف است؛ در عين حال طبق برخي از آيات و روايات به عدم وجود عسر و حرج تصريح شده است. تأکيد بر يسر و استفاده از رخصتها در آيات و روايات هيچگونه منافاتي با انجام امور شرعي ندارد؛ بلکه حرج زدايي و تساهل ديني در کنار عمل به واجبات و حدود الهي مورد تأکيد مي باشد.

یکی از موضوعات اخلاقی که در دین مبین اسلام حائز اهمیّت شمرده شده موضوع مشورت است. هدف این پایان نامه بررسی دقیق جایگاه مشورت در زندگی مسلمانان و شناخت مسائل پیرامون آن، با استفاده از قرآن و سنّت پیامبر گرامی اسلام (صلی اللّه علیه و آله وسلم) و ائمه طاهرین (علیهم السّلام) می‌باشد.قرآن کریم در چهار آیه مختلف پیرامون مشورت با مومنین سخن گفته و عموم مسلمین حتی رهبر جامعه اسلامی را به آن دعوت نموده است. همچنین اهل بیت پیامبر (علیهم السّلام) ضمن تشویق مسلمین به این امر خود نیز در این زمینه پیشتاز بوده‌اند. ایشان هم از نظرات مشورتیِ امّت خویش بهره می‌بردند و هم نظرات هدایت گونه خود را از آن‌ها دریغ نمی‌کردند.به‌طور کلی برای مشورت سه رکن اساسی وجود دارد. که عبارت‌اند از: موضوع مشورت، مشاور و مشورت گیرنده. برای هر یک از ارکان شرایط و آدابی نقل شده است. از جمله شرایط اینکه جزء یقینیات انسان همچنین از مصادیق احکام عملی نباشد.مشاور نیز موظف است آدابی را هنگام مشورت رعایت نماید. اظهار نظر سنجیده، مخاطب شناسی و توجه به گفته‌های مستشیر از جمله آن‌هاست. همچنین مشورت گیرنده برای رسیدن به هدف باید از نتیجه مشورت تبعیّت نموده، در انتخاب مشاور دقت و جایگاه مشورت را رعایت نماید.اگر مشاوره ای طبق ضوابط و شرایط صحیح صورت پذیرد نتایجی را در بر خواهد داشت که منجر به تقویت اراده و در نهایت رسیدن به نُجح و پیروزی خواهد شد.

در کتب رجال و تراجم معمولا پس از ذکر نام و معرفی مردانی که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) به نقل روایت پرداخته اند، از بانوانی نام برده شده است، که به نقل احادیثی از معصومین (علیهم السلام) پرداخته اند و در بعضی از مواقع ایشان را در زمره اصحاب معصومین (علیهم السلام) معرفی نموده اند. در کتب رجالی فریقین در میان هر طبقه از روات به نام و شرح حال تعدادی از این بانوان بر می خوریم، که منسوب به حب اهل بیت (علیهم السلام) می باشند. رساله حاضر به بررسی شرح حال تعدادی از این بانوان که در قرن اول زیسته و از دوستداران اهل بیت علیهم السلام بوده اند، پرداخته و با تقسیم بندی این افراد بنا بر اینکه از کدام معصوم به نقل روایت پرداخته اند، روش متفاوتی برای معرفی آنها در پیش گرفته است، که منجر به شناخت بیشتری در مورد این افراد می شود. در ضمنِ نقل شرح حال این بانوان، که بسته به میزان اطلاعات در منابع موجود کم و زیاد می شود، فضایل این بانوان نیز نقل می شود تا به جهات امتیاز و برتری آنها نسبت به دیگر محدثات مسلمین اشاره شده و فعالیتهای ایشان در زمینه خدمتگذاری به اهل بیت (علیهم السلام) (حجت های زمانشان)، و دفاع از حقوق ایشان هم اشاره شود. همچنین تحت عنوان «احادیث» به بررسی کمی روایات فرد پرداخته می شود، در ضمن اینکه اطلاعاتی از قبیل کسانی که او از ایشان روایت نقل نموده، کسانی که از او روایت نقل نموده اند و موضوعات احادیث فرد به همراه ذکر نمونه ای از احادیث راوی، در اختیار خواننده قرار داده می شود.سعی شده است که در این رساله در عین معرفی، ذکر شرح حال محدثات شیعه در قرن اول هجری، ذکر موضوعات احادیث آنها و نمونه ای از آن احادیث، به شرح فضایل این بانوان عالی قدر نیز پرداخته شود، تا رساله حاضر علاوه بر فایده تاریخی، متضمن نکاتی اخلاقی و کابردی نیز باشد و بانوی فرهیخته امروز با مطالعه این شرح حالها به نکاتی مثبت در مورد اصول خدمتگذاری به امام عصر ( عجل الله تعالی فرجه ) پی برده، با روش دینداری فعال، که مورد تائید معصومین علیهم السلام بوده است، نیز آشنا شود. به این ترتیب در رساله حاضر تعداد 49 نفر از بانوان فعال در عرصه نقل حدیث شناسائی شده و مورد بحث قرار گرفته اند.