جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقامات عرفانی یکی از مهمترین حرکات کمالی انسان به سمت جوهره هستی خلقت و خدا شناسی ره جویان این طریقت بوده است. یکی ازمهمترین مسائل پیش روی این پژوهش بررسی رویکرد عرفانی امام محمد غزالی و امام خمینی درارتباط با مقامات عرفانی بویژه مقامات(توبه، صبر، رضا، ورع و توکل)بوده است. یافته های پژوهش حاضرمبین آن است این دو عالم بزرگ،با صبغه فلسفی، اخلاقی و عرفانی و نیزرویکردی قرآنی و روایی به تببین مقامات عرفانی مذکور پرداخته اند هر چند که دربرخی موارد و بویژه درجزئیات با تفاوت های همراه باشد. روش گردآوری اطلاعات دراین پژوهش، کتابخانه ای و روش پردازش، توصیفی و تحلیلی بوده است .بعد از بررسی آرا و دیدگاههای عرفانی امام محمد غزالی و امام خمینی، روشن می شود که آرای این دو عالم درخصوص مقامات عرفانی مورد مقایسه علیرغم نزدیکی در برخی موارد با تفاوت دیدگاهی و بویژه نقد امام خمینی برآثار و دیدگاه های امام محمد غزالی همراه است و با توجه به فاصله زمانی طولانی بین دوره زمانی حیات امام محمد غزالی و حضرت امام خمینی و به دلیل استمرار و توسعه رویکردهای عرفانی توسط عرفای دیگر و بهره مندی و توسعه دیدگاه های عرفانی امام خمینی تحت تاثیر آنان، ایشان توانسته است دیدگاه های جامع تری رانسبت به عرفای قبل از خود نسبت به این مقامات عرفانی ارائه دهد.

تاریخ علم کلام تألیف علاّمه شبلى نعمائى (1857-1914 ميلادى) که از علماى بزرگ هند در قرن اخير مى‌باشد. این کتاب توسط سيد محمدتقى فخر داعى گيلانى به فارسی ترجمه شده است. اين كتاب از دو بخش كه بخش اوّل به نام تاريخ علم كلام و بخش دوم آن‌كه قطورتر از بخش اوّل و مقصود اصلى از تدوين و تألیف كتاب همين بخش است به نام علم كلام جديد مى‌باشد. با توجه به اينكه آنچه از لفظ تاريخ در ذهن ما نقش مى‌بندد اختصاص به ممالك، اقوام و اشخاص دارد يعنى آنچه در اين زمينه نوشته مى‌شده است مربوط و راجع به آنها بوده است ولى امروزه فن تاريخ‌نويسى ترقى كرده علاوه بر اقوام و اشخاص براى علوم و فنون هم تاريخ مى‌نويسند و آن به اين معناست كه يك علم يا يك فن از كى ظاهر شده، علل و اسباب ظهور يا پيدايش آن‌چه بوده تا چگونه مراحل تكامل و ترقى را پيموده و بالاخره تحولات و تطورات كه در آن با گذشت زمان رويداده چه بوده است كتاب تاريخ علم كلام به همان روشى كه در بالا ذكر شد مى‌باشد كه آن روش انتقاد علمى مى‌باشد علاّمه كتاب خود را تألیف نموده است. البتّه منظور اساسى علاّمه شبلى نعمائى از تاريخ علم كلام همانا تاريخ علم كلام عقلى است كه در مقابل فلسفه يونان و براى مبارزه با آن تدوين يافته است نه علم كلام نقلى كه از مجادلات فرق اسلامى باهم ظاهر شده است. علاّمه شبلى هدف خود از تحرير اين كتاب را اينگونه توضيح ميدهد: امروز در عقائد و افكار مذهبى بواسطه ناسازگارى دانشها با آنچه در كتاب‌هاى دينى آمده است تزلزل و سستى يا دودلى پيدا شده و بزرگترين خطرى كه امروز به اسلام رو آورده همانا فلسفه مادى است و عناصر روشن‌فكر و تحصيل كرده‌هاى جديد مرعوب و علماى قديم هم بندرت وارد مباحث و سؤالات جديد شده بنابراین افق مذهب غبارآلود و تيره به نظر مى‌آيدبعضى از نويسندگان اسلامى معتقد شده‌اند كه علم كلام فعلى كه نتيجه افكار بيش از يك‌هزار سال قبل است كارى ساخته نيست و آن نمى‌تواند در برابر حملات فلسفه جديد پايدارى نموده اعتراضات و شكوك و شبهات وارده را جواب كافى دهد، دليل آنهم روشن است زيرا نحوه اعتراضاتى كه در دوره‌هاى پيشين بر اسلام وارد مى‌شده نوعيت آن امروزه بكلى تغيير كرده است و بيشتر مقابله با فلسفه يونان بوده است بنابراین براى صيانت و دفاع از مذهب در مقابل اعتراضات و شبهات مخالفين يا حملات فلسفه جديد احتياج مبرمى به كلام جديد است. ولى به نظر ما اين فكر صحيح نيست و علم كلام جديد بايد بر مبانى و اصول كلام قديم استوار باشد و سررشته اصول مقرّره بزرگان سلف در هيچ مورد از دست داده نشود و براى اين امر لازم است نشان داده شود كه ائمه اسلام در هر عهد چه مبادى و اصولى را اختيار نموده‌اند و نيز تغييراتى كه در آن روى داده‌اند از چه قسم و نوع آن‌چه بوده است.به عبارت ديگر و خلاصه اينكه مبادى و اصول كلام قديم را بايد گرفت و مطابق مشرب، ذوق و سليقه كنونى مرتب و مدون ساخت كه من با تألیف اين كتاب اينكار را تحقّق بخشيدم. از طرف ديگر هدف من از تحرير اين كتاب اين بوده كه در زبان اردو، عربى و فارسی چنين كتابى در رابطه با تاريخ علم كلام وجود نداشته و من با نوشتن اين كتاب از يك طرف يك نقيصه بزرگ ادبيات اسلامى را تدارک و جبران نموده و از طرف ديگر اين تألیف كه در حقيقت تألیف علم كلام است در دائره تاريخ آمده است. ساختار و گزارش محتوا: بخش اول: علاّمه شبلى در بخش اول كه بعد از مقدّمه مترجم آمده و به نام تاريخ علم كلام است مقدّمه‌اى در رابطه با انگيزه و هدف خود از تحرير اين كتاب را آورده است پس وارد مبحث تاريخ علم كلام كه تاريخچه‌اى از علم كلام نقلى است مى‌شود و منظور او تاريخچه مجادلات فرق اسلامى باهم مى‌باشد آورده شده است در اين مختصر بذكر عوامل واسباب بروز اختلاف عقائد و آراء و ازدياد فتاوى و ميل به بدعتها و بالاخره ظهور علم كلام پرداخته. مسئله بسيار مهمى كه در اينجا مطرح شده مسئله قضا و قدر و عوامل پديد آمدن آنست و در آخر اين بحث به اصول عقايد دو فرقه اشعرى و معتزلى و اختلافات شديد و سختى كه بين آنها جريان داشته مى‌پردازد. علاّمه شبلى بعد از اين وارد مرحله علم كلام عقلى مى‌شود كه مقصود اصلى كتاب است و از آن مبسوطا سخن ميراند.او علل و اسباب پيدايش، تاريخ ظهور كلام و وجه تسميه آن مى‌پردازد سپس بذكر اساسى مؤسسين و بانيان يا شخصيت‌هاى برجسته علم كلام و شرح حالات آنها كه از ابوالهذيل علاف شروع و به خاندان نوبختى پايان مى‌يابد مى‌پردازد. سپس وارد قرن چهارم و از متكلمين اين قرن مى‌نويسد و سپس ميرسد به قرن پنجم كه قرن انحطاط و زوال علم كلام است مى‌پردازد تا اينجا دور اول علم كلام به پايان ميرسد و دور دوم علم كلام يا دور دوم اشاعره است آغاز مى‌گردد و شرح احوال ابوالحسن اشعرى مؤسس طريقه اشعريه و سپس حالات غزالى و رازى دو مرد بزرگ علم كلام آمده و در آخر به ذكر احوال علاّمه آمرى پرداخته است.مؤلف پس از اين علم كلام اشاعره را تحت عنوان يك نظر اجمالى در علم كلام اشاعره زير دقت نظر گرفته و مسائل اختصاصى اشاعره مورد انتقاد قرار داده است. بعد از اين دوره سوم آغاز مى‌گردد در اين بحث علاوه بر شرح احوال ابن رشد، ابن تيميه و شاه ولى الله از ابتكارات و اختراعات آنها در علم كلام به تفصيل و مشروح بحث نموده است.مؤلف براى تكميل تاريخ علم كلام از اين پس دفترى از حكماى اسلامى كه در اثبات مسائل مذهبى روى اصول فلسفه و تطبيق شريعت با منطق و حكمت مقامى بلند و ارجمند دارند باز كرده از فارابى، ابن سينا و ابن مسكويه و در آخر از شيخ اشراق و خصوصيات و مميّزات او در فلسفه صحبت داشته در آخر اين بخش كتاب تاريخ علم كلام مؤلف يك بحث با عنوان يك نظر اجمالى در علم كلام‌دارد او اوّل از اينجا آغاز مى‌كند كه اين فكر سالها در اذهان رسوخ داشته كه بيشتر مسائل علم كلام مقتبس از يونانيان و از آنها گرفته شده و مسلمانان فاقد قوه ابتكار و اختراع بوده خطايى بزرگ است و با قلم خود چنان با دليل و برهان روشن مى‌سازد كه براى خواننده هيچ شك و شبهه‌اى باقى نمى‌گذارد كه مسلمانان در الهيّات فرسنگها از يونانيان جلو بوده‌اند و علامه شبلى در آخر اين بحث علم كلام را تشريح كرده كه علم كلام عبارت از دو چيز است يكى اثبات عقائد اسلامى و ديگر ردّ بر فلسفه ملاحده و ديگر مذاهب بخش دوم: بخش دوم كتاب كه به نام علم كلام جديد است با مقدّمه مترجم آغاز و سپس ديباچه مؤلف و بعد از آن بحث علوم جديده و مذهب، مذهب جزء فطرت انسانى، مذهب اسلام و در بحث عقل و مذهب مى‌آورد كه دليل منكرين مذاهب در غرب برپايه اين مسئله است كه مذاهب را برخلاف عقل يافته‌اند و الاّ اگر مذهبى مبتنى بر عقل و مطابق با تحقيقات عقلى باشد اين مخالفين را با آن هيچگونه مخالفت و نزاعى نخواهد بود و علاّمه در اينجا واضح و آشكار مى‌كند كه اسلام در ميان مذاهب تنها مذهبى است كه عقل را تاج افتخار انسانى قرار داده و تمام تعاليم آن هماهنگ با عقل و منطق است. بعد از اين بحث وارد مرحله الهيّات مى‌شود و در صانع عالم تحت عنوان وجود بارى سخن مى‌گويد و در رابطه با اثبات صانع فقط طريقه قرآن مجيد را در اين باب برگزيده و دلايل و براهین حكما و متكلمين را در اين باب رد مى‌كند سپس به ذكر اعتراضات عمده ملاحده فعلى اروپا پرداخته و يك‌يك را جواب و ردّ مى‌كند بعد از فراغت از بحث واجب به بحث از نبوت مى‌پردازد و در آخر اين بحث، نبوت محمد(ص) مورد بررسى قرار مى‌گيرد و براى اينكه اثبات نمايند كه پيامبر(ص) با منبع وحى اتصال داشته بعضى از مسائل مربوط به عقايد، عبادات، اخلاق و...آورده‌و آنها بقدرى كامل، متقن و بلندپايه‌اند كه در مخيله هيچ حكيم و فيلسوف و يا قانونگذارى خطور نكرده و آنها بدون وحى ممكن نيست به فكر كسى بيايند از جمله حقوق اجتماعى اسلام:حقوق انسانى، حقوق زن، حقوق عامه مردم و وراثت و...در اينجا مسئله تأويل را كه از مسائل مشكل و بسيارى از اختلافات مذهبى از اين مسئله سرچشمه گرفته مورد بحث قرار داده است پس از آن علاّمه شبلى وارد بحث در روحانیات شده ملائكه، وحى و الهام و سپس به مسئله ترقى و تمدن كه مورد توجّه فلاسفه امروز است پرداخته زيرا فلاسفه مذاهب را سد راه ترقى دانسته‌اند و ثابت مى‌كند كه اسلام دينى است جامع و كامل كه تمدن را با آغوش باز مى‌پذيرد و آنرا در دامن خود پرورش ميدهد آخرين بحث در اين مرحله بحث پيوستگى بين دين و دنيا آمده و بخش دوم با دو ضميمه كه عبارت از دو خطابه از امام رازى و آن ديگر از امام غزالى كه راجع به نبوّت و رسالت ايراد شده پايان مى‌يابد. در آخر اين قابل ذكر است كه در آغاز هر بخش، فهرست موضوعى کتاب‌ها به تفصيل آمده است و در آخر بخش کتاب‌ها فهرست اعلام و غلطنامه درج گرديده است. كتاب تاريخ علم كلام كه از دو بخش تشكيل شده و در يك مجلد منتشر شده است، تألیف علامه شبلى نعمائى هندى است كه بوسيله سيد محمدتقى فخر داعى گيلانى از زبان اردو (ظاهرا زبان اصلى كتاب باشد) به زبان فارسی ترجمه شده است چاپ اول،1386 توسط ليتوگرافى و چاپ ديبا (انتشارات اساطير)

ترجمه ماشینی: این کتاب ابتدا با ارائه گونه‌شناسی جامع و تفسیری زمینه‌ای از روایات قرآنی مرتبط با این مفهوم، تحلیل انتقادی و بررسی مجدد مفهوم آزمایش الهی را ارائه می‌کند. سپس محاکمه الهی با مروری تاریخی بر سنت نبوی (حدیث) و ادبیات تفسیری (تفسیر) مورد بررسی قرار می گیرد. به دنبال آن بحثی در نبوت شناسی و مروری بر بالا در زندگی پیامبران انجام شد. این کتاب بیشتر جنبه های کلیدی الهیات و عرفان مسلمانان را از طریق بررسی آثار مولانا و غزالی توسعه می دهد.

ترجمه ماشینی: متفکر مسلمان الغزالی (متوفی ۱۱۱۱) یکی از تأثیرگذارترین متکلمان و فیلسوفان اسلام بود و در سنت‌های فلسفی غربی و اسلامی از او مرجع شمرده شده است. او که در شمال شرقی ایران به دنیا آمد، معتبرترین پست علمی را در رشته الهیات اسلامی در بغداد داشت، اما این مقام را رها کرد و بدون پول در مدارس کوچک استان ها تدریس کرد. کمک های او به پژوهش های اسلامی از پاسخ به چالش های فلسفه ارسطویی تا ایجاد نوع جدیدی از عرفان اسلامی و ادغام هر دو سنت-فلسفه و تصوف- در جریان اصلی اهل سنت است. این کتاب مطالعه جامعی از زندگی الغز=ال=ای و درک او از کیهان شناسی ارائه می دهد - اینکه خداوند چگونه اشیا و رویدادها را در جهان می آفریند، چگونه اعمال انسان با قدرت خدا ارتباط دارد و چگونه جهان ساختار دارد. فرانک گریفل بازنگری جدی در دیدگاه‌های سنتی درباره الغز=ال=آی ارائه می‌کند و نشان می‌دهد که مهم‌ترین دستاورد او خلق الاهیات عقل‌گرایانه جدیدی بود که در آن دیدگاه‌های ارسطویی متفکرانی مانند ابن سینا را تغییر داد تا با جریان‌های فکری سازگار شود. در گفتمان کلامی مسلمانان به خوبی تثبیت شدند. گریفل با استفاده از معتبرترین منابع، از جمله گزارش‌های شاگردان الغز=ال=ا، معاصران او و نامه‌های خودش، هر مرحله از یک حرفه پرتلاطم را بازسازی می‌کند. الغاز=ال=ای که پدیدار می شود شگفتی های زیادی را به همراه دارد، به ویژه در مورد انگیزه های او برای ترک بغداد و ماهیت «انزوای» او پس از آن. گریفل نشان می دهد که الغز=ال=من قصد داشت کیهان شناسی جدیدی ایجاد کند که از دغدغه های متکلمان مسلمان و فیلسوفان عرب دور شده بود. هدف این الهیات جدید فراهم کردن چارچوبی برای پیگیری علوم طبیعی و پایه‌ای برای شکوفایی علم و فلسفه اسلامی پس از قرن دوازدهم بود. کلام فلسفی غزالی دقیق ترین بررسی تا به امروز از این متفکر مهم است.

ترجمه ماشینی: هدف این مقاله پاسخ به این سوال است که "چرا خداوند جهان را آفریده است" با بررسی اثر بزرگ بدیعزمان سعید نورسی، رسائل نور (رساله‌ای نور)، تا نشان دهد که از منظر نورانی، عشق الهی دلیل است. برای خلقت جهان. بخش اول، مفهوم عشق الهی را که در ادبیات علمی اسلامی گسترده‌تر منعکس شده است، بررسی خواهد کرد. پس از آن بحثی در مورد الهیات اسمای الهی، با توجه ویژه به دیدگاه نورسی انجام خواهد شد و نقش مهمی را که این مفهوم در الهیات نورسی به ویژه در ارتباط با آفرینش کیهانی ایفا می کند، نشان می دهد. بخش سوم متافیزیک عشق، پیامدهای مهم عشق خداوند در خلقت جهان و نقش آن به عنوان نیروی محرکه پویایی و فعالیت های درون ساختار جهان را بررسی می کند. ارائه قرآنی عشق، ماه. ابا، و همچنین اهمیت ماهیت متقابل عشق بین خدا و نوع بشر در ادامه بررسی خواهد شد. بخش پایانی هم‌افزایی بین عشق الهی و مفهوم قرآنی ابتلا، امتحان و مصیبت را روشن می‌کند تا ابزار آن را در سفر معنوی انسان نشان دهد.

ترجمه ماشینی: این مقاله به بررسی «مسئله شر» و رنج بشر از دیدگاه اسلام می پردازد. من با ارائه یک مرور کلی از اصطلاح شر در قرآن شروع می کنم تا معنای چند بعدی آن را برجسته کنم و تصویر کلی این مفهوم را همانطور که در وحی اسلامی از طریق روایت ایوب پیامبر ارائه شده است نشان دهم. پس از ایجاد یک چارچوب قرآنی، سپس مروری کوتاه بر شکل گیری بحث های فلسفی و کلامی پیرامون «خیر» و «بد/بد» و پیدایش اندیشه تئودیسی مسلمان ارائه خواهم کرد. این ما را به تئودیسه آلی غاز و حکم معروف «بهترین جهان ممکن» توسط یکی از تأثیرگذارترین علمای اندیشه اسلامی، ابوح. بخش پایانی این مقاله سنت صوفیانه/ عرفانی اسلام را از طریق آموزه‌های یکی از برجسته‌ترین عرفای اسلام، جلال‌الدّین رأُمْ ی، بررسی می‌کند. در پایان مقاله تلاش خواهد شد تا درک جدیدی از این که چگونه به اصطلاح «مسئله شر» در اسلام به عنوان یک مشکل مطرح نشده است، بلکه به عنوان ابزاری در تحقق برنامه خداوند که با تجارب بشری در هم آمیخته است، ارائه شود. در این دنیا تجربه ای است که برای رشد معنوی انسان لازم است.

ترجمه ماشینی: این جلد شرحی از ابوحامد غزالی (متوفی 505/1111) به‌عنوان متکلم عقلانی ارائه می‌دهد که همزیستی از فلسفه و کلام ایجاد کرد و عقلانیت را در تصوف دمید. اکثر مقالات این مقاله به موضوعات مهم آثار غزالی می پردازد که بیانگر برخورد عقلانی او با قرآن و موضوعات اصلی الهیات اسلامی و زندگی روزمره مسلمانان است. برخی از مشارکت‌های دیگر به منابع غزالی می‌پردازد و اینکه چگونه تلاش‌های فکری او بعداً توسط محققانی که همان دغدغه آشتی دادن دین و عقلانیت در اسلام، مسیحیت و یهودیت را داشتند، مورد استقبال قرار گرفت. با مشارکت بنیامین آبراهاموف، هانس دایبر، کن گاردن، آونر گیلادی، اسکات جیردنر، فرانک گریفل، استیون هاروی، آلفرد ایوری، ژول یانسنس، تانلی کوکونن، لوئیس خاویر لوپز-فرجات، ویلفرد مادلونگ، یحیی ام.میچو، یحیی ام.اریک اورمزبی، M.Sait Özervarlı، و Hidemi Takahashi.

ترجمه ماشینی: غزالی و ایده زیبایی اخلاقی با در نظر گرفتن آثار متکلم مسلمان قرن یازدهم، ابوحامد غزالی (متوفی 1111) رابطه بین خوب و زیبا را بازاندیشی می کند. غزالی غول تاریخ روشنفکری اسلامی، به خاطر دستاوردهایش در طیف وسیعی از رشته ها مورد تحسین قرار می گیرد. یکی از بزرگترین مشارکت های فکری او در حوزه اخلاق نهفته است، جایی که او رهبری تلاشی بلندپروازانه برای ادغام ایده های فلسفی و کتاب مقدس در یک بینش اخلاقی یکپارچه را بر عهده داشت. ارتباط بین اخلاق و زیبایی شناسی یکی از ویژگی های این حساب است. فضیلت یکی از اشکال زیبایی است و انسان طبیعتاً تمایل دارد که با محبت به آن پاسخ دهد. پاسخ جهانی انسان به زیبایی به نوبه خود پارادایم مرکزی اندیشیدن در مورد عشقی را که خداوند فرمان داده است فراهم می کند. در حالی که روایت غزالی از عشق الهی بسیار مورد توجه قرار گرفته است، شیوه خاص او در پیوند خیر با زیبایی به طرز عجیبی از اظهار نظر دور مانده است. سوفیا واسالو در این کتاب با ارائه یک مطالعه فلسفی و زمینه‌ای از این جنبه از اخلاق غزالی و مفهوم زیبایی اخلاقی که از آن بیرون می‌آید، به این شکاف می‌پردازد. این کتاب مورد توجه محققان و دانشجویان در زمینه اخلاق اسلامی، تاریخ فکری اسلامی و تاریخ اخلاق خواهد بود.

ترجمه انگلیسی کتاب المنقذ من الضلال