جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح المشاعر اثر شیخ احمد أحسایی (1166-1241ق)، کتابی است در دو جلد به زبان عربی و با موضوع فلسفه و حکمت اسلامی. در این اثر، شیخ احمد أحسایی در قالب شرح کتاب «المشاعر» ملاصدرا، به‎نقد و بررسی نظریات فیلسوفان اسلامی به‎ویژه صدرای شیرازی پرداخته و در برخی موارد آن‎ها را به دلیل پیروی از فیلسوفان یونانی و تأویل روایات، سرزنش کرده است. توفیق ناصر ابوعلی کار تحقیق این اثر را انجام داده و بر این کتاب مقدمه نوشته است. وی در مقدمه این کتاب را هم از جهات مؤلف و هم از جهت موضوع دارای اهمیت دانسته است. محقق، درباره موضوع این کتاب چنین نوشته: «و هذا الشرح يبين الغث من السمين في ذلك الكتاب و يوضح الحق علی طريقة أهل بيت الحق المبين محمد(ص) و آله(ع) بنحو بيانهم من دليل الحكمة و الموعظة الحسنة و بالمجادلة بالتی هی أحسن» این شرح، مطالب ارزشمند و بی‎ارزش مشاعر را روشن می‎دارد و حق را بر سبیل اهل‎بیت(ع) از همان روش بیان آنان یعنی حکمت یا موعظه حسنه یا جدال احسن بیان می‎دارد. از جمله کارهای محقق در این اثر، عنوان‎بندی برای موضوعات و ریز موضوعاتی است که أحسایی در پی شرح آن است، تخریج آیات و احادیث وارده در شرح، تخریج فهارس فنی برای کتاب نیز از دیگر فعالیت‎های محقق است. وی همچنین شش صفحه در فهم تفاوت فکری بین ملاصدرا و شیخ احمد نوشته و در آن اختلاف مبانی آن‎ها را نشان می‎دهد و پیش از ارائه بیوگرافی از شارح به معرفی این کتاب می‎پردازد؛ از جمله مسائل مطرح شده در این کتاب، مسئله وجود است. به تقریر فلاسفه، وجود بر الله تعالی اطلاق می‎شود و بر سایر موجودات از باب اشتراک معنوی، یا لفظی یا حقیقت و مجاز. شیخ سخن آنان را رد می‎کند و معتقد است: وجود بر الله تعالی به نحو حقیقی اطلاق می‎گردد و بر خلق او هم همچنین به شکل حقیقت بعد حقیقت. احسایی در مسئله وجود ذهنی در این کتاب معتقد می‎شود که این وجود از نوع ظلی است که از خارج انتزاع شده است و خارج اصل آن است مگر در ذهن معصومین(ع) که امر در آن برعکس بوده و اذهان شریف آنان اصل برای خارج است. همچنین در مسئله امکان قائل است که «امکان» امری است متحقق و متأصل نه یک امر اعتباری ذهنی. نویسنده به اعتقاد خودش، همه این نوع اعتقادات را از قرآن کریم و سخنان معصومین(ع) و دلیل عقلی به دست آورده است. یکی از مسائل مورد اختلاف بین صدرا و احسایی که مقدمه نویس آن را مطرح کرده است، مربوط به ماهیت است. شارح پنداشته که مصنف (صدرای شیرازی) معتقد است ماهیت مجعول نبوده و اصیل است و وجود عارض بر آن است و شیخ احمد احسائی بر او ایراد وارد می‎کند که آنچه اصیل است وجود است و ماهیت امری است که عارض بر وجود می‎شود نه بالعکس. اما ظاهراً او در این امر دچار اشتباه شده است و ممکن است علت وقوع او در این اشتباه نوع تقریر کاملی باشد که صدرا برای مخالفان نظر خودش ارائه می‎دهد؛ یعنی ممکن است صدرا دلیل اصالت ماهویان را آن‎قدر خوب شرح داده که وی پنداشته، او معتقد به اصالت ماهیت است.

مساله شر که قرنهاست ذهن متفکران زیادی را به خود مشغول داشته در این دوران نیز یکی از مسائل بسیار مهم و بحث انگیز است. نویسنده این رساله نیز در حد بضاعت خود به بررسی بخشی از این مساله مهم پرداخته است. بحث و کنکاش در این مساله با سوالی تحت عنوان چرا در عالم شر وجود دارد؟ شروع شده و در پی آن به بررسی پرسشهای جزئی تری در این باره پرداخته است؛ بررسی این مطلب با تقسیم شدن موضوع به مساله تصادم شرور با چهار اصل مهم یعنی توحید، حکمت الهی، عدل الهی و نظام احسن. تحت عناوین شرور و توحید در خالقیت، شرور و حکمت خداوند، شرور و عدل الهی، شرور و نظام احسن آغاز شده و در هر مساله ای ضمن بررسی مطلب به بیان پاسخهای آن براساس حکمت متعالیه پرداخته شده است. شایان توجه است که صدرالمتالهین این مباحث را بطور منظم و با سیری منطقی در آثار خویش مطرح نفرموده و اگر حسنی در این تبویب و تنظیم هست حاصل تلاش نگارنده است.

تحلیل فلسفی-تجربی از معنای زندگی در موقعیت مرگ ناظر به حضور در جنگ، با تکیه بر گفته‌ها و کنش‌های عملی ویتگنشتاین موضوع این پژوهش است. روش استخراج و تحلیل داده‌های مرتبط با مسئله تحقیق، نظریه‌پردازی داده‌بنیاد بوده است. بدین منظور نوشته‌های ویتگنشتاین با تکیه بر خاطرات و نامه‌ها و نیز مطالبی که در باب زندگی و احوالات درونی ویتگنشتاین نگاشته شده ، مورد بررسی قرار گرفته است. با تحلیل داده‌های مستخرج شده و دسته بندی آنها در قالب کدهای باز، کدهای محوری و .... مشخص می شود که ویتگنشتاین در شرایط حضور در موقعیت مرگ، دیدگاه فراطبیعت گرایانه خدامحور داشته است. ویتگنشتاین در این دوره با خواندن اناجیل تولستوی و تأثیرپذیری از داستایفسکی، به گونه‌ای بیداری دینی دست یافته بود. در دوره قبل و بعد از جنگ ارزش‌های اخلاقی برای او اهمیت داشته است و لذا معنای زندگی برای او در این دوره‌ها را می‌توان از سنخ ارزش دانست.

دو اصطلاح خیال و عقل، در عرفان ابن عربی و فلسفه ملاصدرا از دو جهت مورد مطالعه قرار می‌گیرند. یکی از جهت هستی‌شناسی و دیگر از جهت معرفت‌شناسی در نظام هستی‌شناسی عرفانی بر کل ما سوی الله خیال اطلاق می‌شود و تنها یک وجود حقیقی تحقق دارد و ما سوای اوظل و تجلی آن وجود واحد است . در فلسفه ملاصدرا عوالم وجود به عالم طبیعت ، مثال یا خیال و عالم عقل تقسیم می‌شود عالم خیال حد واسط بین عالم عقل و عالم طبیعت است که هر یک از این عوامل ناظر به یکی از مراتب حسی، خیالی و عقلی نفس انسانی می‌باشند. بدین معنا که در حکمت متعالیه مراتب نقس مطابق و متناظر با یکی از عوالم سه گانه هستی است و هر یک از ادراکات حسی و خیالی و عقلی مرتبط و ناشی از یکی از عوالم وجود است ، ادراکات حسی مطابق با عین حسی خارجی و حکایت از آن دارد. در ادراک خیالی دو حالت است که یکی از ادراکات خیالی متصل که ادامه ادراک حسی است منتها با حذف بعضی از ویژگیهای ادراک حسی، که این هم مربوط به عالم طبیعت و ماده می‌شود. در ادراکات مثالی که نفس با خیال منفصل متحد و مرتبط می‌شود این واقعیت خیال منفصل است که نفس با حرکت جوهری همسطح خیال منفصل و با آن متحد می‌شود. از بعد معرفت‌شناسی خیال و عقل به عنوان دو مرتبه از مراتب ادراکی نفس موضوع "نفس‌شناسی" فلسفی است . البته نفس‌شناسی فلسفی با معرفت‌شناسی فلسفی تفاوت می‌کند. در نفس‌شناسی، نفس به عنوان صورت و کمال بدن و مبدا ادراک و تحریک مورد بررسی قرار می‌گیرد، تجرد، مراتب و قوای آن مورد تحلیل قرار می‌گیرد. ولیکن در معرفت‌شناسی فلسفی بحث از چگونگی تطابق عین و ذهن و چگونگی دلالت مفاهیم ذهنی بر مصادیق خارجی و ملاک صحت و سقم یک معرفت است و اینکه در هنگام معرفت چه اتفاقی می‌افتد آیا صور مادی به ذهن منتقل می‌شوند، یا مماثل آنها در ذهن خلق می‌شوند؟ یا در ذهن حلول می‌کنند؟ به هر حال ملاک علم و معرفت چیست ؟ حضور مجرد نزد مجرد است یا اتحاد عالم بامعلوم. ملاصدرا در تحلیل و تحقیق نفس‌شناسی بخش اعظم ابتکاراتی همچون اصالت وجود، اصل علیت ، حرکت جوهری و ... را به کار می‌گیرد. تجرد مراتب سه‌گانه حس ، خیال و عقلی، از جمله همین ابتکارات است ، وی تحت تاثیر آرای ابن‌عربی بر این باور است که رابطه نفس با صورتهای خیالی و عقلی رابطه ذی‌شان و شان است و نفس یک نحو اتحاد خاص با صور علمی دارد، و این صور محصول خلاقیت نفس‌اند، بدین معنا که نفس در هر مرتبه‌ای از تجرد، قادر به خلق صوری مماثل صور اشیا می‌باشد و راز علم در همین خلاقیت نفس قرار دارد و تنها با اعتقاد به این خلاقیت است که معضلات معرفت‌شناسی قابل حل می‌باشند.

موضوع این نوشتار ، فلسفه اخلاق است . فلسفه اخلاق شاخه ای از فلسفه است که به تفکر فلسفی در باب اخلاق ، مسائل و احکام آن می پردازد. دو حوزه اصلی فلسفه اخلاق ، اخلاق هنجاری و فرااخلاق است . در قرن بیستم و در میان فیلسوفان تحلیلی ، میان این دو حوزه تمایزی مبنایی برقرار شد. فرااخلاق بررسی فلسفی ماهیت ، توجیه ، عقلانیت ، شرایط صدق و شان احکام و اصول اخلاقی است. احکام و اصولی که بدون مضمون خاصشان در نظر گرفته می شوند. بنابراین از آنجا که فرااخلاق ، اخلاق و اصول اخلاقی را موضوع بررسی خود قرار می دهد ، آن را نوعی مطالعه درجه دوم دانسته اند. در مقابل نظریه های اخلاق هنجاری ، خودگزاره هایی اخلاقی هستند و بنابراین اخلاق هنجاری ، مطالعه ای درجه اول است . فلاسفه تحلیلی که مشغله فلسفه اخلاق را منحصر در تحلیل زبان اخلاق می دانستند ، مطالعات هنجاری اخلاق را از حیطه فلسفه اخلاق خارج کردند. چنین تفکری ، چندان به طول نیانجامید و امروزه اخلاق هنجاری یکی از مهمترین موضوعات مورد بررسی فیلسوفان اخلاق است . فلاسفه معاصر اگر چه به موضوعات فرااخلاقی همچون مباحث روانشناسی ، معرفت شناختی ، وجود شناختی و معناشناختی اخلاق ، اهمیت شایانی می دهند، در آشکار نمودن مواضع هنجاری خود نیز احساس آزادی بیشتری می کنند. فلسفه اخلاق معاصر را می توان چالشی میان دو سنت واقع گرایی و غیرشناخت گرایی دانست. واقع گرایی اخلاقی ، مدعیات اخلاقی را گزاره هایی صدق و کذب پذیر و بیانگر باورهایی نسبت به واقعیت می داند. در مقابل غیرشناخت گرایی ، معتقد است که مدعیات اخلاقی بیانگر هیچگونه باوری نیستند و بنابراین نمی توانند واقعا صادق و یا کاذب باشند. برطبق دیدگاه غیرشناخت گرایی، مدعیات اخلاقی صرفا بیان احساسات ، نگرشها یا توصه هایی عملی هستند و بنابراین محتوای گزاره ای ندارند. برنارد ویلیامز که این نوشته به ترجمه و بررسی یکی از مقالات او در زمینه فلسفه اخغلاق اختصاص یافته است ، یکی از مدافعان سنت غیرشناخت گرایی است.

اصولا روانشناختی دین، با دیدگاه فروید و تحلیل خاص وی از دین آغاز می شود . او با کشف ضمیر ناخودآگاه ، دین را نتیجه ناخوشی روانی و نیز زاده توهم قلمداد کرد. و اما پس از فروید، یونگ در همین زمینه تحقیقات فراوانی انجام داد و به این نتیجه رسید که دین علی رغم اندیشه های فروید توهم نیست بلکه معرفت حالت وجدانی است. به نظر او وجود خدا مترادف است با تجربه خدا. فصل جامعه شناختی این رساله با لودویگ فویرباخ شروع شده است. وی انسان شناسی را از اصلی خداشناسی می داند. در فلسفه فویرباخ انسان از خودبیگانه شده و جانشین خدا می شود. بعد از فویرباخ ، کارل مارکس و نظریاتش مورد بررسی قرار گرفته است. وی معتقد بوده که دین بعد از مالکیت و بعد از تقسیم جامعه از دو گروه استثمارگر و استثمارشده بوجود آمده است. بنابراین دین را طبقه حاکمه برای حفظ امتیازات خودش وضع کرده است. و اما امیل دورکیم ، معتقد است دین نه توهم است و نه امری ساختگی بلکه دین همان جامعه است. دین، مجموعه ای از اعتقادات و اعمال مربوط به امور مقدس و نیز باز نمود متعالی قدرتهای جامعه است. امیل دورکیم در جامعه شناسی دین تاثیر به سزایی داشته است.

چکیده ندارد.

دنیای امروز شاهد وجود ادیان متعدد و متنوعی است ، ادیانی که هر یک همراه با ادعای حقانیت ، خود را یگانه راه نجات و سعادت بشر می داند. در برابر توجیه و تبیین فلسفی این واقعیت ، سه دیدگاه عمده مطرح می شود: 1- انحصارگرایی : که حق و نجات را منحصر در یک دین خاص می داند و خارج از آن دین، برای پیروان سایر ادیان ، هیچ نجاتی متصور نیست. 2-شمول گرایی : بر این عقیده است که حقیقت نهایی و مطلق ، تنها در یک دین وجود دارد ، اما از طریق سایر جریانهای دینی نیز به نحوی می توان به نجات دست یافت و آنها نیز، بهره ای از حقیقت دارند. 3-کثرت گرایی : در این دیدگاه همه سنتهای دینی، راههایی یکسان و مساوی به سوی نجات می باشند و همه ادیان از اعتبار و ارزش یکسانی برخوردار هستند. دراین رساله برآنست که دلیل ارائه شده بر کثرت گرایی دینی مورد ارزیابی قرار گیرد

در این رساله، برگی از دفتر اندیشه صدرالدین محمد شیرازی (صدرالمتالهین) را پیش روی می نهیم و ضمن نگاهی گذرا به زندگانی این ستاره درخشنده آسمان حکمت و فلسفه در جهان اسلام، سیر مرحله به مرحله و تدریجی اندیشه اش را در خصوص وحدت و کثرت هستی بررسی می نماییم.در واقع، هدف ما پس از جستجوی حقیقت وحدت و یا کثرت حاکم بر هستی، کشف رای و نظر نهایی صدرالمتالهین در خصوص نوع وحدت حقیقت عینیه وجود است.مساله وحدت و کثرت وجود از جمله بحثهای فلسفی و ابتکاری مسلمین می باشد. بطوری که جایگاهی پس از مساله اصالت وجود را به خود اختصاص داده و با ظهور ملاصدرا و شاگردان مکتب وی ظهور و گسترش یافته است . از این رو صدرالمتالهین (ملاصدرا) را در این زمینه مقام و منزلتی ویژه بخشیده است.ملاصدرا به عنوان بنیانگذار حکمت متعالیه ضمن اثرپذیری از جریانهای فکری قبل از خود، نظام فلسفی مدونی را پی ریزی نمود و بر اساس این نظام در صدد پاسخگویی به سوالهای فلسفی برآمد. یکی از این سوالها که پس از پذیرش وحدت حقیقت عینیه وجود از سوی ملاصدرا مطرح خواهد شد، پرسش از نوع این وحدت است؛ چرا که دو شکل تشکیکی و شخصی برای آن قابل تصور می باشد.در این رساله ضمن جستجوی این پاسخ، سعی بر آن بوده است تا از نگاه حکمائی چون ابن سینا و شیخ اشراق به مساله وحدت و کثرت غفلت نشود و از آنجا که نظر معمول و منتسب به ملاصدرا وحدت تشکیکی وجود است، پیشینه تشکیک و وجوه تشابه و تمایز ملاصدرا از حکمای قبل از او در این خصوص مورد دقت نظر قرار گرفته است.چنانکه خواهد آمد ملاصدرا وحدت تشکیکی وجود را تامین کننده خواسته های فلسفی خود نمی داند؛ بلکه ان را تنها به عنوان پلی جهت روی آوردن به وحدت شخصی وجود می نگرد. توجه به ذات اقدس خداوندی و عدم تناهی ذات و بساطت او اگرچه می تواند مسیر مستقلی در جهت رسیدن به وحدت شخصی وجود باشد، لیکن این اوصاف در نظام فلسفی ملاصدرا بیشتر نقش تایید کننده و تصدیق کننده وحدت شخصی وجود را دارند تا نقش اثبات کننده آن را اما پایان بخش این تحقیق آغازین اختصاص به مقایسه میان وحدت شخصی وجود ملاصدرا و وحدت وجود ابن عربی دارد که همراهی با آن ما را تا یگانه دانستن اندیشه این دو فرزانه در زمینه یاد شده دلالت خواهد نمود.

از دیرباز حسن و قبح دو عنوانی بودند که در علومی مانند: فلسفه، کلام و اصول مورد بررسی قرار می‌گرفتند. امروزه با طرح مباحث جدید، فلسفه اخلاق نگاه جدیدی به این دو عنوان دارد. از آنجا که دو عنوان مذکور در حوزه غربی و اسلامی مطرح است ، بحث تطبیقی این مساله مفید واقع خواهد شد. جی. ای. مور انگلیسی و محقق طوسی(ره) موضوع حسن و قبح را در فلسفه خود بررسی نموده‌اند و این پایان نامه به تطبیق آراءآنها می‌پردازد. دو عنوان مذکور در محورهای وجودشناسی و معرفت‌شناسی و منطقی قابل تطبیق است .