جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله ی ظهور از اصلی ترین عقاید تشیع محسوب می شود، که از اهمیت خاصی برخوردار است، در این میان شیعیان امامیه و اسماعیلیه از این قاعده مستثنی نیستند. امامیه کسانی هستند که به امامت دوازده امام معتقدند، و آخرین آن ها را مهدی موعود می دانند و در انتظار ظهورش هستند، و اسماعیلیه، خود به چندین گروه تقسیم می شوند که هر یک عقاید ویژه ای در خصوص مسئله ی ظهور دارند؛ بعضی از آن ها (همچون اسماعیلیان نخستین و قرامطه) در انتظار ظهور امام غایب هستند و بعضی (همچون فاطمیان و نزاریان) امام موعود را غایب نمی دانند.امامیه و اسماعیلیه عقیده به برقراری صلح و امنیت در سراسر عالم دارند، و آن را جزء وظائف قائم می دانند، البته اختلافاتی در عقیده به این مسئله، در دو فرقه ی مذکور دیده می شود، مانند کیفیت مبارزه قائم؛ اسماعیلیه بر این باورند که قائم به شدت با مخالفین مبارزه می کند، اما امامیه قائل به نقش هدایت گر مهدی هستند.

این رساله، در سه بخش تنظیم شده است. بخش نخست، به دیدگاه‌های اسماعیلیه درباره‌ی امامت، بخش دوم، به دیدگاه‌های امامیه درباره‌ی این مسأله و سرانجام بخش سوم به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های این دو گروه اختصاص یافته است.این دو گروه، هر دو، وجود امام را در تمامی دوران‌ها ضروری دانسته، به وجوب نصب الاهی امام عقیده دارند. آنان بر این باورند که امامت از اصول دین است و نه فروع آن و در بسیاری از شرایط، شوون و ویژگی‌های امام با یکدیگر اشتراک نظر دارند.اما با این حال، امور متعددی را نیز می‌توان به عنوان موارد اختلاف آنها در این مسأله برشمرد. اولین اختلاف بین آنها، به شیوه‌ی مطرح کردن مسائل باز می‌گردد. به نظر نگارنده، نگاه باطنی اسماعیلیه در ارائه مباحث خود، سبب اختلاف مهم آنان با دیگر فرقه‌های اسلامی، از جمله امامیه، شده است. این روش آنان، در مسأله‌ی امامت نیز به شدت بین آنها و امامیه فاصله افکنده است. یکی دیگر از موارد اختلاف بین این دو گروه آن است که اسماعیلیه، هفت دوره برای عالم ذکر می‌کنند و برای هر کدام از این دوره‌ها، امامانی برمی‌شمرند، ولی در بین امامیه، چنین دیدگاهی وجود ندارد. همچنین مراتب امامت که از سوی دانشمندان اسماعیلی طرح شده است، یکی دیگر از تفاوت‌های این دو مذهب در مسأله‌ی امامت است. تفاوت گذاشتن بین وصایت و امامت از سوی بسیاری از دانشمندان اسماعیلی، نیز یکی دیگر از موارد اختلاف نظر این دو گروه در مسأله امامت است.دیگر موارد اختلافی در دیدگاه‌ این دو گروه عبارتند از: اختلاف در جانشین امام جعفر صادق علیه‌السلام، تعداد امامان و مسأله‌ی امام غایب.به نظر می‌رسد که موارد ذکر شده، مهم‌ترین موارد اشتراک نظر و یا اختلاف نظر بین این دو گروه باشد، هر چند شاید بتوان با جستجوی بیشتر مواردی نیز بر آنها افزود.

کتاب «شیعه در برابر معتزله و اشاعره» ترجمه‌ كتاب «الشيعة بين الأشاعرة و المعتزلة» نوشته هاشم معروف الحسنی، دانشمند برجسته شيعي لبناني، با موضوعاتی همچون کلام، شیعه، فرقه ها، معتزله و اشعریان مي باشد كه سید محمد صادق عارف کار ترجمه این کتاب را بر عهده داشته است. كتاب حاضر ، فرقه هاي سياسي و اعتقادي اسلامي را از زمان پيدايش با ذكر علل ظهور آنها و گروههاي شيعي و معتقدات آنها را شرح مي دهد و ثابت مي كند بيشتر فرقه هايي كه نسبت تشيع به آنها داده شده است در تاريخ تشيع وجود و واقعيتي ندارند. و نيز درباره تاريخ معتزله و اشاعره و مرجئه و ديگر فرق و مذاهب اسلامي و آراء و معتقدات آنها نسبت به اصول اسلام به بحث مي پردازد و نظريات آنها را با آراي شيعه اماميه در اين موضوعها مقايسه مي كند و فرقه هاي مختلف معتزله را بر مي شمارد و با بيان برخي از آراي اين گروهها و موارد اختلاف ميان آنها با ارائه دليل ثابت مي كند كه شيعه اماميه در علوم مختلف ديني از برجسته ترين فرقه هاي اسلامي است.

همانطور که می دانیم مکتب شیعه در طول تاریخ آماج حمله دشمنان قرار گرفته و به رغم آن همچنان سرفراز و قامت برافراشته حیات خود را ادامه می دهد. اموی ها آن روز که فاجعه کربلا را رقم زدند به زعم خود دودمان پیامبر را به باد فنا دادند لیکن به شهادت تاریخ کربلا به رمز ماندگاری شیعه تبدیل شد. در این نوشتار سعی بر این است که مذهب شیعه را از نظر تاریخی بررسی کرده سپس به بررسی گرایش های مختلف مذهب شیعه بپردازیم. در ادامه مبانی مذهب شیعه را بررسی کرده و علل افتراق آن از سایر مذاهب اسلامی را بیان می کنیم. همچنین نگاهی کوتاه به مسأله علم امام، خاستگاه و سرچشمه آن و عصمت از دیدگاه مذهب شیعه می اندازیم. علاوه بر این موضوع مهدویت را در قرآن و سنت بررسی کرده ایم و به دقتی به دیدگاه های خاص و فرعی شیعه کرده ایم.

«اسطورة السبئیة کما تخیلها و اختلقها سیف بن عمر» اثری گرانبها از علامه سید مرتضی عسکری به زبان عربی می باشد که در آن به بررسی افسانه عبدالله بن سبأ و جاعل آن که فردی به نام سیف بن عمر است می پردازد. در مورد منشأ پیدایش شیعه عده ای از فردی به نام عبدالله بن سبأ یاد کرده اند. نویسنده در این کتاب به بررسی وجود یا عدم فردی به نام عبدالله بن سبأ می پردازد و از این رهگذر به بررسی راوی اصلی این افسانه که سیف بن عمر باشد پرداخته است. در شرح حال سیف آورده اند که او بغدادی و در اصل کوفی بوده و گفته اند که سیف در سال 71 ق در زمان خلافت هارون الرشید از دنیا رفته است. او دارای دو کتاب به نام های «الرده الکبیر و الفتوح» و «الجمل و مسیر عائشه و علی» است که در کتاب اول حوادث تاریخی نزدیک به رحلت تا زمان خلافت عثمان و در کتاب دوم از شورش علیه عثمان، کشته شدن او و جنگ جمل سخن به میان آورده است. علامه عسکری در مورد چگونگی انتشار این افسانه در کتب تاریخی اینگونه می فرمایند که این مطلب در کتاب سیف بن عمر به نام «الجمل و مسیر عایشه و علی» آمده است و طبری، ابن عساکر، ابن ابی بکر و ذهبی به صورت مستقیم از این کتاب مطلب را نقل کرده اند و ابن اثیر و ابن کثیر و ابن خلدون از طبری اخذ کرده اند و مورخان و مستشرقان بعدی به آنها اعتماد کرده و آن را پذیرفته اند. مؤلف علاوه بر این کتاب در کتاب های دیگر خودش مثل «عبدالله بن سبأ و اساطیر اخری» و «خمسون و مائه صحابی مختلق» نیز به عدم وثاقت سیف بن عمر اشاره کرده است. ایشان در این کتاب از طریق مقایسه بین روایت سیف بن عمر و روایات دیگران از حوادث تاریخی و مشاهده تفاوت های فاحش بین آنها به این نتیجه رسیده است که سیف بن عمر کذاب و دروغگو است و بسیاری از حوادث و شخصیت ها را جعل می کند. البته فقط شیعیان نیستند که وی را از درجه اعتبار ساقط می دانند بلکه علمایی از اهل سنت مانند یحیی بن معین، نسایی، ابن حماد عقیلی، ابن ابی حاتم، ابن حبان و دارقطنی او را ثقه نمی دانند و به احادیث او توجهی روا نمی دارند. در بخشی از این کتاب سه روایت اصلی از سیف بن عمر که در آن به وجود عبدالله بن سبأ اشاره شده است بیان و نقد می شود. نویسنده در نقد سندی روایات به این مطلب اشاره می کند که می توان سند این افسانه را به دو قسم تقسیم کرد: 1) سند کسانی که سیف از آنها این روایت را نقل کرده است مانند عطیه و یزید الفقعسی که مؤلف هر دوی آنها را جعلی می داند؛ چرا که در کتب تراجم و انساب از آنها ذکری به میان نیامده است. 2) سند کسانی که آنها از سیف این روایت را نقل کرده اند مانند السری که دروغگو است و شعیب که مجهول است. علامه سپس به وجود این افسانه در کتب مرجع تاریخ اسلامی می پردازد و راویان آن را مورد بررسی قرار می دهد و مشخص می کند که همه آنها یا دروغگو هستند یا نمی توان به وثاقت آنها پی برد و مجهول هستند. مؤلف با تحلیل این منابع به بررسی تمام راویان موجود در اسناد سیف بن عمر پرداخته و نشان داده است که سیف چگونه در اسناد و به وسیله راویانی که وجود خارجی ندارند این موضوع را ساخته و پرداخته است. همچنین در این کتاب تمام روایات منقول از ابن سبأ نقد و بررسی شده است. نویسنده در نهایت به این نتیجه رسیده که شخصیت عبدالله بن سبأ ساختگی و توسط سیف بن عمر از مورخان و راویان هم عصر بنی امیه ساخته شده است.

نام دیگر این کتاب «المسائل الزیدیة» تاليف شيخ مفيد مي باشد. موضوع كتاب بحث‌ های عقیدتی با فرقه جارودیه، که از فرقه‌ های زیدیه است و مقایسه آن با عقاید شیعه مي باشد. در زمان شیخ مفید فرقه‌ ها و گروه‌ های مختلفی در پی اغراض سیاسی سر برآورده بودند. از میان شیعه نیز گروه‌ های مختلفی اعلام وجود کرده بودند. یکی از آن فرقه‌ ها فرقه «جارودیه» است و رهبر آنان «ابوالجارود، زیاد بن منذر» می‌ باشد. وی در سال ۱۵۰ هجری درگذشته است. فرقه جارودیه تنها فرقه زیدی است که توانستند مدتی باقی بمانند. شیخ مفید کتاب «المسائل الجارودیة» را در نقد و بررسی عقاید جارودیه نگاشته و در این کتاب عقاید آنان را درباره مسئله امامت زیر سؤال برده است.

«بلوغ الأرب و كنوز الذهب في معرفة المذهب»، تأليف على بن عبداللّه بن القاسم بن محمد بن الامام القاسم بن محمد الحسنى الشهارى الصنعانى، از عالمان زيديه، اثرى است كه به بررسى موضوع امامت از ديدگاه زيديه اختصاص يافته است. مؤلف ابتدا به بيان ادله دال بر وجوب تمسك و پيروى از عترت نبى مكرم اسلام صلى اللّه عليه و آله پرداخته و به آيات مودت ذوى القربى، آيه تطهير و احاديث نبوى اشاره مى‌ كند. سپس شيعه زيديه را تنها مصداق شيعه علوى معرفى مى‌ كند. مؤلف با استناد به آيه تطهير بر رسوخ علم در عترت پيامبر اكرم (ص) استدلال مى‌ كند و به احاديثى چون حديث ثقلين نيز در اين زمينه استناد مى‌ جويد. سپس احاديث نبوى دال بر وصايت على (ع) و نيز آيات و روايات دال بر خلافت بلافصل على (ع) را يادآور مى‌ شود. مؤلف همچنين به اجماع امت بر وجوب امامت اميرالمؤمنين (ع) و ذريه ايشان از امام حسن و امام حسين عليهماالسلام استناد مى‌ كند. در بخشى ديگر از كتاب نويسنده، به بررسى رواياتى مى‌ پردازد كه در آنها از وقوع هرج و مرج بين امت اسلامى، پس از رحلت نبى مكرم اسلام (ص) و گروه گروه شدن آنان خبر داده شده است. سپس به بيان نام ائمه زيديه و فرزندان ايشان پرداخته و از اساتيد معاصر خود نام مى‌ برد و طرق و أسانيد خود را يادآور مى‌ شود. در بابى ديگر از ابواب كتاب مؤلف از بدعت‌ گذارانى چون ضرار بن عمر، جهم بن صفوان، حسين النجار، ابوالحسن بن ابى‌ بشر الأشعرى نام برده و برخى عقايد ايشان را يادآور مى‌ شود. سپس به معرفى مرجئه و حشويه پرداخته و در ادامه به معرفى برخى معتقدات مجبره، مشبهه و قدريه مى‌ پردازد. معرفى برخى از رجال عدليه و شيعه و نقل گفتار ايشان درباره معناى عدل و تشيع و نيز معرفى بعضى نگارش‌ هاى زيديه كه مشتمل بر احاديث شريف نبوى است كه از طريق علماء سلاله علويه روايت شده، در بخشى ديگر از كتاب آمده است.