جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بدون شک سعادت مطلوب همه‌ی انسان‌ها است. نظر ملاصدرا در باب سعادت مبتنی بر مسائل بنیادین فلسفه‌ی او یعنی اصالت وجود و تقدم وجود بر ماهیت است. اما علامه، خدا شناسی را اولین مسأله فلسفی می داند، و راه رسیدن به سعادت را شناخت خدا و عمل بر طبق دستورهای او معرفی می کند. از نظر استاد مطهری منتهای سعادت این است که انسان در ناحیه عقل و فکر داراى محکم‌ترین اطمینان‌ها و در ناحیه احساسات و قلب داراى پاک‌ترین نیت‌ها و در ناحیه عمل‏ داراى نیکوترین عمل‌ها باشد. ملاصدرا سعادت را رسیدن به ساحت وجود بر محور معرفت و حکمت نظری می‌داند و از قرب الهی نیز در همین چارچوب صحبت می‌کند. ملاصدرا و بیشتر حکیمان مسلمان شناخت خداوند و کسب معارف الهی (حکمت نظری) و کسب دانش عملی و معارف اخلاقی (حکمت عملی) را از مهم‌ترین عوامل سعادت و جهل به این معارف و دنیازدگی را از موانع رسیدن به سعادت دانسته‌اند. اما تأثیر عمل بر سعادت و کمال نهایی انسان کمتر مورد توجه بوده است که در این رساله با جستجو در آثار ملاصدرا، علامه طباطبایی و استاد مطهری مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بحث مفاهیم اعتباری یا معقول ثانی از مباحث محوری در فلسفه اسلامی است که تمرکز و تأکید شیخ اشراق بر آن، یک نقطه عطف محسوب می شود. علامه طباطبایی نیز به عنوان نماینده بارز حکمت صدرایی در دوران معاصر، به تبیین این بحث در چارچوب حکمت متعالیه پرداخته است. آرای دو حکیم، در ملاک تشخیص مفهوم اعتباری، تعریف و تقسیم مفاهیم اعتباری، نحوه وجود مفاهیم و معقولات ثانیه، ملاک صدق این مفاهیم و مصادیق آن ها قابل مقایسه اند. ادعا در نوشتار حاضر بر آن است که اختلاف دو فیلسوف درباره نحوه وجود معقولات ثانیه فلسفی، بیش از آن که مربوط به دیدگاه آنان راجع به اصالت وجود یا ماهیت باشد، به اذعان یا عدم اذعان آنان به تمایز مفاهیم فلسفی از مفاهیم منطقی دارد. دیدگاه های علامه طباطبایی در مجموع بیانی دیگر از یافته هایی است که ملاصدرا در باب معقولات ثانیه بدان دست یافته بود. از این رو، صرف نظر از ابتکارات خود علامه، این پژوهش تطبیقی، به نوعی مقایسة میان فلسفه اشراقی و فلسفه صدرایی نیز محسوب می شود.

مراتب فعل الهی یکی از مهم ترین مباحثی است که تبیین کلامی و فلسفی آن با یکدیگر متفاوت است؛ از این رو در این نوشتار مراتب فعل الهی که عبارت است از: مشیّت،اراده، قدر، قضا، اذن، اجل و کتاب، که عمدتاً از کتاب های کلامی، فلسفی، تفسیری و روایی علّامه طباطبایی و آیت اللّه جوادی دو نماینده اندیشمند نوصدرائی، و شیخ مجتبی قزوینی و همچنین آیت اللّه ملکی میانجی دو چهره شاخص مدرسه خراسان است؛ توصیف، تحلیل و مورد بررسی تطبیقی و مقایسه قرار می‌گیرد؛ چرا که در زمان معاصرمی‌توان مدرسه کلامی خراسان یا مکتب تفکیک به مرکزیت مشهد و نوصدرائیان به مرکزیت قم را دو سر طیف کلامی در مذهب امامیّه به حساب آورد. در این مراتب از فعل الهی تفاوت دیدگاه وجود دارد که عمده علّت آن، تفاوت روش علمی است. مرحوم علّامه مشیّت و اراده را از صفات فعل و مغایر با علم الهی می‌داند و در مقابل آیت اللّه جوادی پس از تقسیم مشیّت و اراده، به دو قسم فعلی و ذاتی، منظور از اراده فعلی خداوند را همان تحقق مراد می‌داند که صفت فعل خداست و قائل است اراده ذاتی خداوند واقعیت وجودی ممتاز از علم ذاتی ندارد و مصداقاً عین ذات خداوند است. از سوی دیگر شیخ مجتبی قزوینی و آیت اللّه ملکی نیز با پیگیری روش اجتهاد متن محور با مراجعه به آیات و روایات مشیّت و اراده خدا را امری حادث و مغایر با علم الهی و از صفات فعل می‌دانند. در مورد قضا و قدر علّامه بر این باور است که قضای الهی همان صورت های علمی لازمه ذات واجب بوده و اندازه هایی که به اعتبار همان صورت های علمی به موجودات مادی ملحق می‌شود قدر الهی است. آیت اللّه جوادی نیز قضا و قدر الهی را عین علم خدا می‌دانند. ولی در مقابل شیخ مجتبی قزوینی و آیت اللّه ملکی قضا و قدر را دو مرتبه از مراتب تعیّن علمی فعل الهی بر می‌شمرند. و در پایان در مورد اذن، اجل و کتاب، دیگر مراتب فعل الهی علّامه و آیت اللّه جوادی بر باور ورود این سه مرتبه در علم خداوند بوده ولی دو اندیشمند مدرسه کلامی خراسان این مراتب را نیز از مراتب تعیّن علمی فعل الهی می دانند.

چکیدهمعنای زندگییکی از مهم ترین موضوعات فلسفی ،روانشناختی و دینی انسان در دوران جدید و عصر صنعتی شدن جوامع و پیشرفت همهجانبه علم و فنآوری است. با توجه به کاهش روابط انسانی ومدرنیزه شدن کارها وروابط این سوال بیشتر به ذهن خطور میکند ونظریات گوناگونی درباره آن داده می شود.در پژوهش حاضر در صدد این هستیم تا مسئله معنای زندگی را از نگاه کارل یاسپرس وعلامه طباطبایی بررسی کنیم.سه برداشت از معنای زندگی در فلسفه یاسپرس وجود دارد:ایده درک معنای زندگی ازطریق فائق آمدن درست بر وضعیت های کرانه ای ،ایده درک معنای زندگی از طریق ارتباط هستی دار با افراد ،درک معنای زندگی ازطریق یک زندگانی تحت هدایت خرد. به اعتقاد یاسپرس شیوه صحیح مواجه با وضعیت های کرانه ای حرکت به سوی اگزیستنز ومبدل شدن به خود حقیقیمان است رسیدن به این مرحله همواره به یک فرآیند تامل عمیق درونی بستگی دارد یعنی ورود به رابطه ای فرا تجربی وفرا آفاقی.ازسویی دیگریاسپرس رابطه ای عمیق و عاشقانه با همسرش داشت و این امرنقشی محوری در شکل گیری مفهوم ارتباط هستی دار میان افراد دارد. همچنین پیش زمینهای از اخلاق فضیلتمدار در فلسفه یاسپرس به چشم میخورد رویکرد سوم به معنای زندگی این ایده بود که انسان را خرد رهبری میکند که درفلسفه بعد ازجنگ یاسپرس تز انسان خردگرا بعنوان آرمان جدید درمسیر فهم معنای زندگی مطرح میگردد.علامه طباطبایی بعنوان سخنگوی سنت اسلامی نقش فطرت ،ایمان به خدا وحیات پس از مرگ را معناکننده زندگی انسان میداند ومعتقد است زندگی در پرتو خداباوری وروح توحیدی معنا پیدا میکند وفقدان این عناصر باعث سرگردانی ونومیدی وپوچی است.واژگان کلیدی: معنای زندگی، فطرت، اگزیستنز، علامه طباطبایی، کارل یاسپرس

درجهان بینی اسلامی ، جامعه و فرهنگ اسلامی در برگیرنده اعتقادات ، ارزشها ، اخلاقیات و رفتارها بوده و منبعث از وحی الهی و جهت دهنده و محتوا بخش تاروپود جامعه است . باورها و ارزشهای اسلامی در اعماق اندیشه و تفکر و کردار و رفتار فردی و اجتماعی مسلمانان تنیده شده و جامعه را به پیش می برد . آینده جوامع بشری و فرآیند کشف آنچه پیش روی جوامع قرار خواهد گرفت به برنامه ریزیها و سیاست گذاریهای کلان جامعه جهت و شکل مناسب را داده و پی ریزی مطلوب ترین آینده وامید بخش ترین روزگاررا ممکن می سازد . این تلاش به جهت اتصال جامعه مسلمانان و شریعت الهی اسلام به منبع واقع نمای وحی با استفاده از آیات و روایات معصومین علیهم السلام امکانپذیر است . قرآن و روایات آینده و جامعه ای که ترسیم می کند متعلق به صالحین امت رسول الله خواهد بود ووعده می دهد فرهنگ صالحین برسراسر جامعه انسانی مستولی خواهد شد وبه همین دلیل است که حضرت یوسف علیه السلام با علم به این موضوع از خداوند ملحق شدن به صالحین را در آخرالزمان طلب می کند . در نتیجه شناخت چنین جامعه ای که بسیاری از انبیا در آرزوی ملحق شدن به آن بودند بسیار با اهمیت بوده و لازم است با استفاده از آیات قرآن و روایات شناخت کافی از آن جامعه پیدا کرد و رویکرد ورفتار و جهت گیری هایمان بگونه ای باشد که ویژگیهای آنرا در جامعه پیاده کنیم . در روایات معصومین علیهم السلام در خصوص جامعه صالحین بسیار صحبت شده و احادیث فراوانی در این خصوص وجود دارد ولی به آیات قرآن کمتر پرداخته شده لذا در این پایان نامه بروش تحلیل محتوای مضمونی سعی شده فقط به آیات قرآن پرداخته و نگاه ویژه ای به سخنان و تفسیر علامه طباطبائی از آنها و دیدگاهی که ایشان ارائه می دهند بشود . تلاش شده تا با کنکاشی در مفهوم صالحین از مدخل عمل صالح ، صفات ، ویژگیها ، ارزشهای حاکم بر جامعه صالحین ، منطق ، تفکر و مختصات والیان و حاکمین و مدیران جامعه صالحین و شرایط اقتصادی ، سیاسی ، امنیت و علم و دانش بررسی و تبیین گردد .

چکیدهعصمت یکی از باسابقه‌ترین مفاهیم درمعارف اسلامی که متکلمان مسلمان از دیرباز در تلاش جهت فهم معنا و توضیح آن بوده و به جهت ارتباط تنگاتنگ با مسئله نبوت در بستر مباحث کلامی رشد کرده است و در طول تاریخ، تبیین فراوانی از آن ارائه گردیده است. علامه طباطبایی و آیت‌الله مصباح یزدی از شخصیت‌های برجسته دینی در دوران معاصر هستند که نظرات آن‌ها می‌تواند بیانگر تفکر شیعی در این موضوع مهم باشد. لذا این تحقیق به دنبال این سوال اساسی است که شخصیت‌های مزبور دارای چه رویکردی در موضوع مهم عصمت می‌باشند؟ در باب ضرورت بحث می‌توان گفت با توجه بهاهمیت بحث عصمت و اینکه همیشه جزء مسائل جنجال‌برانگیز بوده، از طرفی برجستگی دیدگاه این دو فیلسوف در باب عصمت، واکاوی مسأله عصمت از دیدگاه این دو بزرگوار را ضروری می‌نماید روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی– تحلیلی و مستند به آثار آنان بوده و در پایان نتیجه می‌گیرد که به دلایل عقلی و نقلی، عصمت شرط لازم در همه انبیاء و همه مراحل زندگی اعم از فردی، اجتماعی و در ساحت‌های گوناگون اعم از تلقی و ابلاغ و اجرای احکام و دستورات دینی و .. است. واژگان کلیدی: عصمت، علم، علامه طباطبایی، مصباح یزدی

یکی از مشکلات عمده و سنتی ادراک که گاها در فلسفه‌ی معاصر «مسأله‌ی ادراک حسی» خوانده می‌شود، از دو پدیده‌ی خطای حسی و توهم ناشی شده است: اگر این نوع خطاها ممکن باشند، در این صورت ادراک حسی چگونه نمی تواند مطابق تصور شهودی و متعارف ما از این ادراک باشد، تصوری که ارتباط مستقیم و آگاهانه ذهن با عالم خارج است. مهم‌ترین نظریه مقابل تصور متعارف از ادراک حسی ایده‌آلیسم است. علامه طباطبایی (ره) در کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» برای اجتناب از شبهات ایده-آلیسم، به یک معلوم فطری ـ به‌معنای متعارف ـ درباب علم اجمالی ما به عالم توسل جسته است اما با رد تصور متعارف از ادراک حسی توسط ایده‌‌آلیست، پاسخی تفصیلی در قالب تحلیل خطای حسی ارائه می‌دهد. علامه با تفکیک مراحل ادراک حسی، خطای حسی را نه در این مراحل، بلکه در تطبیق حکم قوه خیال به حکم حس می‌داند. از این رو، ظاهرا از نظر علامه ویژگی تجربه حسی، به‌واسطه حضور خود متعلقات متعارف ادراک حسی تبیین می‌شود. اگرچه علامه در «نهایه الحکمه» پاسخی به اشکال خطای حسی نداده است، اما از مجموع سخنان ایشان درباب ادراک حسی نیز پاسخی متفاوت از نظریه‌های رایج ادراک حسی، از جمله تبیین ویژگی پدیداری تجربه‌ی حسی، می‌توان استنتاج نمود. در این رساله، نخست پس از تشریح مولفه‌های تصور متعارف از ادراک حسی، به این می‌پردازیم که چگونه امکان خطاهای حسی این تصور را به چالش می‌کشند. نهایتا دیدگاه علامه در «اصول فلسفه و روش رئالیسم» و سایر آثار ایشان درباب امکان تصور متعارف از ادراک حسی، مورد بررسی و تحلیل می‌گیرد. نهایتا چنین به نظر می رسد که یکی از پاسخ های رئالیست های خام به استدلال خطای حسی با رویکرد علامه سازگار است و استدلال توهم نیز طبق مبانی علامه قابل پاسخگویی است.

چکیده: دلایل عقلی و نقلی بسیاری دال بر امکان آگاهی از غیب وجود دارد که امام علیه‌السلام به شکل کامل از آن برخودار می‌باشد. امام در بهره‌مندی از این علم، از منابعی الهی بهره‌مند می‌باشد که حجیت آن بر مبنای عصمت امام که احتمال کذب در حق او ممتنع می‌باشد مسلم است. بر همین مبنا علامه طباطبایی معتقد است که امام علاوه بر علم عادی سایر انسان‌ها دارای علمی غیر عادی می‌باشد که بر اساس آن به تمام وقایع عالم و حوادث حال، گذشته و آینده آگاه می‌باشد که این علم به تعلیم الهی است و علم به غیب ذاتی که مخصوص خداوند است نمی‌باشد. به نظر ایشان علم امام به دلیل اینکه علم به لوح محفوظ می‌باشد غیر قابل تغییر است و متعلق تکلیف واقع نمی‌شود و تنها متعلق رضا به قضای الهی قرار می‌گیرد. امام برای آگاهی از علوم غیبی نیاز به توجه به مقام نورانیت خویش دارد و بی‌توجهی به همین مطب عامل بروز برخی شبهات می‌باشد. امام خمینی (ره) نیز مانند علامه طباطبایی قائل به نظریه تعمیم علم امام می‌باشد و امام علیه‌السلام را حامل علم الهی می‌دانند. بنابر نظر ایشان، امام انسان کاملی است که تجلی تمام شئونات الهی از جمله علم الهی می‌باشد. ایشان بهره‌مندی از اسماء الهی را نشان دهنده وسعت علم امام می‌دانند و بیان می‌دارند که بهره‌مندی از علوم غیبی تنها به شکل حضوری و با برطرف شدن شواغل و عدم وابستگی به طبیعت حاصل می‌شود. بنابراین، این دو متفکر بزرگ امام علیه‌السلام را عالم به تمام وقایع هستی می‌دانند و آیات و روایات را موید افکار خویش قرار می‌دهند. دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی مکمل یکدیگر می‌باشند به این صورت که علامه طباطبایی بیشتر به جنبه‌های فلسفی و کلامی بحث توجه دارد ولی امام خمینی به جنبه‌های عرفانی.کلمات کلیدی: علم امام (ع)، علم غیب، علامه طباطبایی، امام خمینی (ره)

چگونگی خلقت جهان از جمله مسائلی است که همیشه مورد تفکر و تحقیق فلاسفه قرار گرفته است و نظریه‌هایی در این زمینه از ایشان ارائه شده است. از جمله فیلسوفانی که به این مسئله پرداخته‌اند، صدرالمتألهین و علامه طباطبایی هستند که هر دو تابع یک مکتب و دارای روشی واحد هستند. پژوهش حاضر در پی تبیین فلسفی مسئله‌ی خلقت از دیدگاه این دو فیلسوف است. نتیجه‌ای که حاصل شده است این است که صدرالمتألهین با استفاده از اصل اصالت و وحدت وجود و قاعده‌ی الواحد و امکان اشرف و با تأثیر از عرفا، وجود منبسط را صادر نخستین معرفی می‌کند و عقل را ماهیت وجود منبسط می‌داند که بر اثر میزان شدت وجود حاصـل می‌شود و به همین ترتیـب سایر عقول بر اثر شدت و ضعف مرتبه‌ی وجودی حاصل می‌شوند و ملاصدرا علاوه بر عقول طولی قائل به عقول عرضی نیز می‌باشد. علامه طباطبـایی نیز بر اساس نظریـه‌ی صدور و به پیروی از ابن سینا عقل اول را صادر نخستین معرفی کرده و قائل به بی‌شمار عقل در سلسله‌ی طولی عقول است و همچنین به وجود عقول عرضی هم معتقد است، اما نظر علامه برخلاف دیگر فیلسوفان ماقبل خود با هیئت بطلمیوسی و افلاک پیوندی ندارد.

بحث جبر و اختیار که از قدیمی‌ترین مباحث کلامی به شمار می‌رود، دارای سه دیدگاه عمده جبر، تفویض و امر بین الامرین است. اشاعره برای حفظ توحید، با بیان دلایلی معتقد به خلق افعال بشر توسط خداوند شدند که این اعتقاد منجر به قول جبر شد و با قائل شدن به نظریه کسب درصدد رهایی از این مشکل برآمدند که نتیجه‌ای در بر نداشت.معتزله به منظور حفظ عدل الهی به مقابله با اشاعره برخواستند و معتقد به استقلال انسان در افعال اختیاری خود شده و برای ادعای خود ادله ای اقامه کردند که این سخن باعث تفویض و خارج شدن انسان از قلمروی الهی شد.نظریه امر بین الامرین که از سوی اهل بیت (علیهم السلام) بیان شد، اشکالات دو قول گذشته را نداشته و به تبیین صحیح رابطه قدرت خداوند متعال و انسان می‌پردازد.این نظریه قدرت انسان را در طول قدرت خداوتد متعال می‌داند و انسان را در افعال خود مختار دانسته و در چارچوبی که در قلمروی الهی است؛ با امتحان‌هایی، مسیر شقاوت یا سعادت خود را مشخص می‌کند و این امتحان‌ها به اندازه استطاعتی است که خداوند متعال به او عنایت کرده است.در این تبیین از نظریه امر بین الامرین که توسط امام هادی (علیه السلام) در نامه خود به مردم اهواز صورت گرفته؛ استطاعت و پنج صفت تشکیل دهنده آن نقش مهمی داشته که با استفاده از آثار حکمای امامیه، به ویژه علامه طباطبایی تکمیل گردید.از منظر حکمای امامیه می‌توان تبیین دیگری ارائه داد که با استفاده از تشکیک در قدرت و حمل حقیقت و رقیقت می‌توان آن را مطرح کرد.