جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مردی ناشناخته، با تخلص «طالبی» که پارسی و تازی، نیک می دانسته و از آیات و احادیث، قصص انبیا و اصول عرفانی بهره بسیار داشته، در تاریخ 947 هـ. ق، به نظم «شوق نامه احمدی» در قالب مثنوی مبادرت ورزیده و در سال 949 هـ. ق آن را در مکه معظمه به پایان رسانده است. «طالبی» در «شوق نامه»، داستان سفر روحانی بلوقیا- پادشاه مصر- را به قصد زیارت حضرت ختمی مرتبت (ص) در 4941 بیت سروده است. از این رو بن مایه این داستان، حدیث «اشتیاق» است و «آرزومندی». «شوق نامه» ضمن تاثیر بسیار از مثنوی مولانا و گلشن توحید شاهدی، از نظر ساختار، شباهت زیادی به مصیبت نامه عطار دارد، هر چند در بیان مسایلِ دینی و اخلاقی، لحن او همانند سنایی غزنوی، لحنی آموزنده و تحکمی است.

ابوعبدالله محمدبن عبدالجباربن الحسن نفری یکی از عارفان و صوفیان قرن چهارم هجری قمری می باشد. نفری در جایی آرام و قرار نداشته و زندگی اش پیوسته در سفر می گذشته است. آن چه که اهمیت پرداختن به حیات و آثار نفری را دو چندان می کند پر رمز و راز بودن زندگی اوست. نفری در سال 366 هجری قمری در مصر از دنیا رفت. از وی دو اثر در زمینه عرفان، به نام های المواقف و المخاطبات باقی مانده است که ابن عربی آنها را مطالعه کرده و تاثیر پذیرفته است. یکی از عمده ترین دلایل گم نامی نفری سنگینی و صعوبت کلام اوست. او در زمینه مسایل عرفانی دارای اندیشه های نو و بدیعی است به طوری که بعضی از این اندیشه ها مانند «وقفه» و «سوی» مختص به وی است، و او برای اولین بار آنها را مطرح کرده است. از دیگر موضوعات عرفانی که نفری در آثارش به آنها توجه کرده است: حجاب، رویت، معرفت، انسان کامل است. در این مقاله ابتدا با تکیه بر منابع قدیمی و نیز رعایت ترتیب زمانی، شرح احوال نفری مورد بررسی قرار می گیرد. سپس آرای عرفانی وی از قبیل: وقفه، رویت، معرفت وانسان کامل تحلیل می شود.

در این مقاله به بررسی مکاشفه و مشاهده عرفانی و اعتبار آن درکلام خدا و معصومین پرداخته می شود. چرا که بحث کشف و شهود پیوسته در عرفان اسلامی مطرح بوده است و اصلا پایه عرفان اسلامی بر اساس مکاشفه و مشاهده عالم غیب است. سوالی که مطرح است این است که آیا این قضیه در شریعت مقدسه نیز مطرح شده است و اگر مطرح شده است، چه بهایی به آن داده شده است؟ به همین منظور به دو منبع اصیل یعنی قرآن و روایات معصومین (ع) استناد می شود تا مشخص گردد که دیدگاه پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) و جانشینان بر حقش چگونه بوده است و آیا آن بزرگواران نیز دارای مکاشفه بوده اند و اگر چنین بوده، تفاوت مکاشفات آنان (معصومین) با دیگران (غیر معصومین) چه بوده است؟در این پژوهش پس از بررسی این نتیجه حاصل می شود که کشف به دو صورت کشف صوری که مربوط به ملکوت سفلی و کشف معنوی که مربوط به ملکوت علیا است می باشد. اولیای الهی و عرفا از مراتب کشف صوری تا کشف ذوقی و از مراتب کشف معنوی تا پایان مکاشفات سری می توانند راه پیدا کنند ولی مرتبه خفی و اخفی که استغراق در مقام احدیت است مخصوص رسول گرامی اسلام و (ص) و ائمه معصومین (ع) است؛ همچنین مکاشفات صحیح مربوط به معصومین (ع) است که در راستای شریعت الهی می باشد. بنابراین مکاشفه تامه محمدیه کامل ترین مکاشفه ای است که در امکان یک انسان است.

اسطوره ها گنجینه ای رمزی و قدسی برای بررسی سرچشمه معنویت گرایی و حافظه جمعی انسان ها هستند و ایران به عنوان یکی از تمدن های باستانی، زادگاه اسطوره های بزرگ و بی مانند است که در دیگر فرهنگ ها نیز رسوخ نموده و تا به امروز عناصر هویت بخشی و فرهنگ سازی خود را حفظ کرده است. یکی از بن های اساطیر ایرانی مبانی رمزی و عرفانی است. در اسطوره های مهر، زروان، امشاسپندان، ضحاک، سوشیانت و مانند آن عناصر عرفانی، حکمت اشراقی و طریقت باطنی به چشم می خورد و به ظهور مکتب ها و طریقت های مختلف معنوی انجامیده است. هنگامی که اندیشه ورزی بشر با اسطوره آغاز گردیده است، پس ریشه های جریان های معنوی و عرفانی نیز در همین اسطوره ها قابل جستجو هستند.

این مقاله شامل سه بخش است. در بخش اول ضمن بیان مقدمه ای کوتاه به این بحث پرداخته ایم که در مثنوی معنوی و گیتا بهاشیه مباحث و مفاهیم بسیاری مطرح شده اند که یکی از آنها مقام تسلیم است. در این بخش نویسنده بر این باور است که شان حقیقی انسان در این جهان آن است که در برابر حق تسلیم باشد. در بخش دوم مقاله، ضمن بیان سخنانی درباره چیستی تسلیم، مراتب مختلف تسلیم در مثنوی و گیتا بهاشیه بیان شده اند. آن مرتبه ای از تسلیم که نتیجه زهد و مجاهدت است، مرتبه فروتر تسلیم است، در حالی که مرتبه برتر تسلیم، نتیجه فیض و رحمت حق است. در بخش سوم به تفسیر مقام تسلیم پرداخته شده است. در این بخش آمده است که مقصود اصلی مثنوی و گیتا بهاشیه از طرح مقام تسلیم، بیان فراموشی تدبیر و اراده و پناه جستن به حق است؛ یعنی انسان به جای تکیه بر پیچیدگی اندیشه های فلسفی و مقولات ذهنی باید عاشقانه خود را تسلیم حق کند تا زودتر و آسان تر به نجات دست یابد.

از نگاه عارفان بزرگ ایران زمین، جهان، در تمام تجلیات پیدا و پنهان خود، هیچ جز آیینه حق تعالی نمی تواند بود. اینان به هر چه می نگرند و به هر چه اندیشه می کنند او را می بینند و او را فرا یاد می آورند. به باور آنان، خداوند به ما دو چشم داده است تا هم او را در بی سیمایی وحدانی او مشاهده توانیم کرد و هم در مجالی کثرات توانیم دید. در نگاه آنان، عوالم غیب و شهادت، صغیر و کبیر و .... همه حقیقت او را باز می نمایند و جزء و کل، آیینه وجود ذیجود اویند. آری:عالم آیینه راز است، چه پیدا چه نهان                       تاب اندیشه نداری به نگاهی دریاب

مقصود تمام عارفان و سالکان از تحمل ریاضت ها و سختی های سلوک، رسیدن به حقیقت و قرب الهی است و تحقق این امر جز از طریق شهود و درون بینی امکان پذیر نبوده است. عرفان و تصوف به عنوان شاخه ای از دانش بشری جایگاهی مناسب برای بیان افکار و اندیشه های عارفان بوده و موجب ظهور تعاریف و اصطلاحات عرفانی فراوانی گردیده است. زمینه های فکری، مذهبی، اعتقادی، فرهنگی و عرفانی صوفیان در پیدایش این الفاظ رمزآلود موثر و تاثیرگذار بوده است. الفاظ و اصطلاحاتی را که متصوفه در کلام خود به کار برده اند، بیانگر چگونگی حالات و مقامات هـر یک از آنـان می باشد، و اگـرچـه گاه در ظاهـر گفتـه های آنها با یکدیگر متفاوت بوده و با الفاظ و عبارات گوناگونی بیان شده در واقع یک مقصود واحد را در برداشته است.در این مقاله به بررسی اصطلاح «تجلی» و انواع آن، با توجه به مراتب دید برخی از عرفا اشاره شده است. «تجلی» از اصطلاحاتی است که عارفان با اشاره به آن، کیفیت دید و دریافت خود را از حق تعالی و ظهور او در عالم تعینات بیان کرده و کوشیده اند با درک اتصال خود به مبدا وجود، مقدمات قرب خود را به حق فراهم سازند. با توجه به این امر که سلوک امری فردی و تجربی است، اظهار دریافت ها و ادراک های عرفا در این باره به گونه های متفاوت و در عین مشابه انجام شده است.

عصر تیموریان یکی از دوران های پر تلاطم تاریخ به شمار می رود, چیزی که در قرن هشتم علاوه بر آشفتگی اوضاع سیاسی و اجتماعی چشمگیر بود رونق و محبوبیت تصوف و عرفان بوده است. ارباب طریقت از چنان جایگاهی در میان مردم برخوردار بودند که تصوف و عرفان یکی از عناصر مهم و تاثیر گذار فرهنگی ـ اجتماعی، دینی و سیاسی به شمار می آمده است, خراسان از مکتب تصوف و عرفان خاص برخوردار بوده است و از جمله طریقت هایی که مربوط به مشایخ خراسان می باشد: قصاریه، طیفوریه، نوریه، حکیمیه، سیاریه، ملامتیه، کبرویه، مولویه ... در این مقال فقط طریقت های شیخیه، مرعشیان، حروفیه، نوربخشیه، مشعشعیان و نقشبندیه مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد.

«شطح» به عنوان یکی از گزاره های اساسی در درک مفاهیم بلند عرفانی است که در گذر زمان در بستر فرهنگ عرفانی، محل بحث بوده است. درک این گزاره در گرو شناخت فضایی است که عارف در آن فضای معرفتی بر اساس چرخش های خود، حرکاتی را به جای می گذارد و هندسه زبانی و بیانی وی، به فراخور آن مقام عرفانی، شکل و ساختاری خاص به خود می گیرد. به عبارتی دیگر «شطح» حرکت و چرخشی خاص در فضایی خاص می باشد. بی گمان شناختن این فضای معرفتی، بسیاری از گره هایی را که در طول تاریخ حیات عرفانی بر مباحث معرفتی سایه انداخته است، باز خواهد کرد. بنیاد این گزاره عرفانی، بر حرکت های عارف در فضای ربوبیت پروردگار متعال استوار است. عارف در اندام برهان ربوبیت خداوند، در سایه تربیت ربوبی خداوند و استعداد و ظرفیت روحی خود، تحت تاثیر حرکات چرخشی آن فضای معرفتی، گفتاری نه چندان خوشایند طبع افراد ظاهربین بر زبان جاری می کند که در آموزه های عرفانی از آن با عنوان «شطحیات عرفانی» یاد کرده اند. مقاله حاضر، به تبیین ماهیت شطح و نیز بستر و فضایی که شطح در آن معنا پیدا می کند می پردازد.

در حوزه عرفان و تصوف اسلامی، دو چهره شاخص يعنی ابن عربی و مولانا، پيوسته مورد توجه و علاقه بسيار بوده اند. طريقت هر يك از ايشان كه مبين شيوه سلوكی آنهاست، در عـين منحصر به فرد بودن، نزد بسياری از عارفان بعدی، مقبول افتاده و از اينرو مزج و تركيب يافتـه است؛ تا آنجا كه بسياری، به شرح آثار مولانا با تكيه بر آراء ابن عربی پرداخته اند؛ و اين مـاجرا باعث شده است برخی پای مقايسه به ميان آورده و تلاش كنند كه از هماوردی يا برتری يكـی نسبت به ديگری پرده بردارند. اينك بر اساس آنچه گذشت و با توجه به ايـن كـه جـامی نيـز صوفی متعلق به روزگار پس از ابن عربی و مولوی بوده و از تأثير اين دو عارف بزرگ بر كنار نمانده، می كوشيم تا بر مبنای دو كتاب مهم وی يعنی نفحات الانس و لوايح، چگـونگی اعتقـاد وی در حق ايشان و ميزان تأثر از آنها را تا اندازه ای باز نماييم