جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به بررسی روند تشکیل سازمان وکالت در عصر ائمه و مهمترین علل شکل گیری این سازمان، محدوده فعالیت این نهاد، از بعد زمانی و مکانی و فراز و فرودهای آن پرداخته است. عوامل موثر بر تشکیل سازمان وکالت از امام صادق(ع) تا حضرت مهدی(عج) عبارتند از: 1-شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ائمه مقارن با حکومت عباسیان که جوی توام با خفقان و ظلم ایجاد نموده بودند.2-در سایه سخت گیریها و محدودیت های عباسیان، ارتباط ائمه با شیعیان، به جهت حفظ جان ائمه و شیعیان و ممانعت از حساسیت بیشتر حکومت، توسط وکلا صورت می گرفت. 3-وظیفه جمع آوری وجوهات شرعی چون خمس و زکات و درآمد موقوفات بر عهده ی وکلای امانتدار و معتمد ائمه بود. 4-برای ورود به عصر غیبت امام زمان(عج) و عدم حضور رهبر شیعیان در بین مردم زمینه سازی قبلی لازم بود که این وظیفه ی خطیر را ابتدا ائمه پیش از ایشان و در رتبه های پایین تر و به دستور و امر ائمه، وکلا انجام می دادند. این سازمان فعالیت خود را از زمان امام صادق(ع) آغاز کرد و تا پایان عصر غیبت صغری فعال بود. در این زمان بود که با مرگ نایب چهارم، علی بن محمد سمری عمر این سازمان نیز به پایان رسیده و جای خود را به نهاد ولایت فقیه داد. برای حصول به اهداف پژوهش، تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی با تکیه بر تحقیق کتابخانه ای و منابع اصلی مربوطبه مهدویت و این سازمان صورت گرفته است که جمع آوری و تکمیل داده ها، تدوین، تجزیه و تطبیق اطلاعات سپس دسته بندی و طبقه بندی آنها و سرانجام استنتاج مطالب، روش تحقیق در این پژوهش بوده است.

این پژوهش پس از طرح اهمیت و ضرورت تربیت به بررسی ابعاد و مقوله‌های مختلف تربیت و تربیت عرفانی از دیدگاه حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه پرداخته که در هر عصر و زمانی قابل استفاده است. نویسنده در این پایان نامه تلاش نموده است با ارائه نمونه‌هایی از این روشهای تربیتی، بیان دارد که در نیل ارتقای سطح تربیتی و فرهنگی انسان‌ها لازم است از آموزه‌های علوی به عنوان سرچشمه زلال اسلام ناب و الگوی تمام عیار استفاده شود.این تحقیق به بیان روش‌ها و راهکارهای علمی و عملی تربیت ، بر اساس دیدگاه‌های امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه پرداخته و در ارائه‌ی راهکارها و شیوه‌ها به ابعاد عاطفی و درونی انسانها، توجه بسیاری شده است. پرداختن به این نوع نگرشها در تمام شیوه‌ها از جمله الگوبرداری، تذکر و یادآوری، محبت و مدارا ، عبرت‌آموزی، عفو و تغافل، و تشویق و تنبیه به منظور تربیت انسان، نیاز عاطفی و مقتضای فطرت انسان‌هاست، که از دیدگاه‌های گوناگون قابل بحث است.پژوهش حاضر به بررسی دیدگاه‌های امام علی (ع) در مورد تربیت عرفانی و جمع‌آوری توصیه‌های آن حضرت درباره تربیت عرفانی پرداخته و نتیجه‌گیری نموده است که نهج البلاغه آیینه‌ی تمام نمای اسلام ناب است و روشهای تربیتی ارائه شده در نهج‌البلاغه مبتنی بر جهانی بینی توحیدی اسلام و روشهای تربیتی عرفانی در آن جامعیتی خاص در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اخلاقی دارد. در مسئله پژوهش، تربیت از اساسی‌ترین نیازهای زندگی بشر معرفی شده و انسان در پرتو تربیت صحیح می‌تواند موجودی هدفمند و اندیشه‌ورز بوده، به اهداف و آرمان‌های خود دست یابد. انسان مسلمان برای پیمودن راه سعادت و بندگی، نیازمند الگوهای مطمئن در عرصه عمل است و تنها معصومین (ع) بهترین و مطمئن‌ترین الگوهای تربیتی‌اند و ارائه دیدگاه‌هایشان ضرورتی انکارناپذیر برای پویندگان عرصه تعلیم و تربیت است. در این میان الگوی تربیتی امام علی (ع) جایگاه ویژه‌ای دارد. آشنا ساختن فرزندان با علوم اهل‌بیت (ع) از جمله عناصر مهم تربیت دینی در فرهنگ شیعی و علوی است. تعاریف عرفان صرف نظر از همه تفاوتها، همگی هدف مشترکی را دنبال می‌کنند یعنی شناخت همه‌جانبه خداوند به عنوان خالق عالم. بدون تردید یکی از جنبه‌های اصلی و حیاتی عرفان را مولای متقیان (ع) تشکیل می‌دهد که خود، عرفان مجسم است. بسیاری از بزهکاری‌ها، اختلالات رفتاری، مشکلات خانوادگی و مشکلات تعلیم و تربیت، همه از عدم شناخت ما از عرفان حقیقی و بیگانگی با قرآن و نهج‌البلاغه است.هدف اصلی این پژوهش، تبیین روشهای تربیتی در عرفان اسلامی با تأکید بر نهج‌البلاغه است و نیز از جمله اهداف مطرح شده در تحقیق، بررسی و کنکاش در کتاب شریف نهج البلاغه در رابطه با :1) امکان تربیت و ویژگیهای آن 2) عوامل موثر بر تربیت 3) روشهای تربیتی4) مشخصات عرفان و 5) مولفه های تربیت در عرفان اسلامی، « از دیدگاه امام علی علیه السلام » می‌باشد.انگیزه‌ اصلی محقق در انتخاب موضوع پایان نامه ، بررسی روشهای تربیتی و عرفانی امام علی (ع) در نهج‌البلاغه است تا بتوان از نتایج حاصل برای کمک به مبانی نظری تعلیم و تربیت کشور، بهره جست و بتوان راهکارهای عملی جهت نهادینه کردن روشهای تربیتی عرفان اسلامی به ویژه فرمایشات امام علی (ع) به نظام تعلیم و تربیت ارائه نمود تا روشهای تربیتی اصیل اسلامی جایگزین شود.پژوهش از نوع تحقیق توصیفی بوده که محقق جهت جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده‌ها از مطالعه کتابخانه‌ای استفاده نموده است تا با بهره‌گیری از کتابها، کتاب‌های الکترونیکی، پایان‌نامه‌ها، مقالات اینترنتی و مطالب ارائه شده در سایت‌ها، کار پژوهشی خود را انجام دهد.از آن‌چه در فصل دوم بیان شده، می‌توان در فضای ذهنی باز و آزاد قرار گرفت و درباره آنچه علمای تعلیم و تربیت و شریعت اسلام در مورد تربیت و روش‌های آن بیان نموده‌اند و آشنایی با مفاهیم و مضامین عرفان و تربیت عرفانی، از جهات گوناگون اندیشیده‌، تا شیوه‌های تربیتی مناسب در پرتو تعالیم اسلام و عرفان اسلامی و علوی در ذهن تداعی شود. نتایج) به‌طور خلاصه می‌توان گفت: از دیدگاه نهج‌البلاغه، تربیت ممکن و روشهاى تربیتى مشخص و روشن است و بهترین روشهاى مقابله با موانع و آفات تربیت نیز درست مورد ارزیابى قرار گرفته است.با توجه به پند‌آموزى و تربیت‌پذیرى انسان، امام على (ع) سفارش مى‌کند که در تربیت افراد جامعه باید شتاب نمود و تربیت را بر هر کار دیگرى مقدم داشت ، زیرا ممکن است آداب و روشهاى زشت و ناروا دل‌هاى پاک را آلوده سازد و تربیت و سازندگى را ناممکن سازد.پس از آشنایى با مباحث مقدماتى تربیت، باید عوامل تربیتى را شناخت و آنها را تقویت کرد و به‌سوى آنها جذب شد که نقش تعیین کننده در تربیت و سازندگى فرد و جامعه دارند.تربیت موردنظر حضرت علی (علیه‌السلام) به معنی سازگار شدن فرد با سُنن و خواست‌ها و ارزشهای موجود در جامعه نیست؛ تربیت در نهج‌البلاغه همان یادگیری برقراری رابطه صحیح با مردم و با خدا، برای کسب رضایت خدا است؛ به عبارت دیگر، تربیت فراگردی است که به فرد کمک می‌کند تا با آن دسته از ارزشهای اجتماعی که فی‌نفسه معقول و مطلوب‌اند، آشنا شده و با آن دسته از امور و ارزش‌ها و وظایفی که بر خلاف تربیت الهی و اسلامی است، قطع رابطه کند.سخنان بسیاری از حضرت علی(ع) در مباحث عرفانی نقل شده است که بخشی از آنها در نهج‌البلاغه گرد‌آوری شده است. سراسر نهج‌البلاغه حاوی مواعظی است که بنیاد محبت دنیا را برمی‌اندازد و باعث حصول زهد و ورع و ترک عصیان خداوند می‌گردد که مقدمه واجب عرفان محسوب می‌شود.بررسی شاخصه‏های عرفان حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه امری مطلوب برای یافتن معیار عرفان سازنده و مثبت، از عرفان منفی و مخرب است. روشهای تربیتی عرفان ‌اسلامی مطرح شده در نهج‌البلاغه عبارتند از : روش‌های الگویی، محبت، عبرت، تذکر، موعظه، توبه، ابتلا و امتحان و خود مرزبانی (مراقبه و محاسبه). یافته‌های راجع به روشهای تربیتی در نهج‌البلاغه حاکی از آن است که روشهای مذکور بر اساس موازین الهی پایه‌گذاری شده است. از منظر تربیت عرفانی، هدف آرمانی تربیت آن است که آدمی ضمن رها شدن از تمامی قید و بندهای ظاهری و درونی به سطوح بالاتر معرفت و قرب الهی نزدیک شود. این همان آرمانی است که هدف غایی تربیت‌ اسلامی قلمداد می‌شود؛ از این منظر باید گفت که آرمانهای تربیتی اسلام، اساس «عرفانی» است و سایر ابعاد تربیت آدمی نیز بایستی در پرتو این آرمان نگریسته شود.

حرکت جوهری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفه اسلامی، با نام صدرالمتألهین شیرازی گره خورده است. ملاصدرا با کشف این نظریه، تفسیر نوینی از حرکت ارایه کرد که نتایج مهمی را به ارمغان آورد. او ثابت کرد که وجودات مادی در اثر تحول درونی، هر لحظه هویت جدیدی یافته، و صورت قبلی دگرگون می‌شود. از نظر وی، ثبات و قرار در ذات موجودات مادی و اعراض آن‌ها راه ندارد، و همه عالم طبیعت یک هویت اتصالی و متصرم دارد. بنابر این، میان طبیعت و تجدد، دوگانگی وجود ندارد. جاعل به جعل بسیط، وجودی را جعل می‌کند که عین حرکت است؛ نه این که جعل جاعل به نحو مرکب باشد که یک وجود ثابت را خلق نموده و سپس حرکت را به او ملحق نماید. پس وجود طبیعت متحرک، عین همان وجود تدریجی، و بقایش عین حدوث آن می‌باشد. سنخیت میان علت و معلول، تبعیت حرکات عارضی از جوهر، انقلاب ماهیت عرض به جوهر، و تشخص شیء به وجود آن، دلایل و براهین ملاصدرا برای اثبات حرکت جوهری است. صدرالمتألهین با تفسیری که از حرکت جوهری ارایه کرد، نتایج مهمی از قبیل غایت‌مندی عالم طبیعت، معاد جسمانی، جسمانیت حدوث نفس و روحانیت بقای آن، ربط حادث به قدیم، ربط متغیر با ثابت، حدوث زمانی عالم، و اثبات بعد چهارم زمانی را برای ماده به‌دست آورد. این نتایج، برای انسان موحد افق‌های نوینی را می‌گشاید؛ زیرا درمی‌یابد که قافله موجودات همگی به‌سوی ملکوت و کمال مطلق رهسپار هستند، و هر یک، حامل امکان استعدادی است که هر لحظه در حال تحول است، و همه آن‌ها با وجود کثرتی که دارند نماینده یک حقیقت، و جلوه‌های یک وجود هستند. انسان نیز در این مجموعه، با حرکت جوهری می‌تواند به مرتبه عقل بالملکه، و سپس به مرتبه عقل بالفعل، و در نهایت به عقل مستفاد برسد، و بدین ترتیب به مقام خلیفه الهی نایل شود.

تفسیر «الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل» ترجمه تفسیر نمونه است. این تفسیر با تجدید نظر جزئی و تکمیل مسانید و ارجاعات آن، به شیوه نوین ارائه شده است و تفسیری کامل و شامل تمام قرآن است که با ویژگی عصری و اجتماعی. و متناسب با نیازها و پرسشهای زمانه، پیام قرآن را تبیین کرده است. از مباحث فنی و کلاسیک ادبی پرهیز نموده و جلوه دیگر آن، گرایش به جنبه‌های هدایتی و تربیتی است که مؤلفان آن را تعقیب کرده‌اند. این تفسیر در کنار تفسیر گرانسنگ المیزان، می‌تواند خلا عدم وجود تفاسیر شیعی عربی را در کشورهای عرب زبان پر نماید و سبب آشنایی بیشتر اهل سنت با دیدگاههای نوین شیعه و اهل بیت علیه‌السّلام گردد. مفسر در مقدمه خود، هدف از تالیف این تفسیر را چنین بیان می‌دارد: «هر عصری ویژگیها، ضرورت‌ها و تقاضاهایی دارد که از دگرگون شدن وضع زمان، و پیدا شدن مسائل جدید و مفاهیم تازه در عرصه زندگی سرچشمه می‌گیرد، همچنین هر عصر، مشکلات و پیچیدگی‌ها و گرفتاری‌های مخصوص خود را دارد، که آن نیز از دگرگونی اجتماعات و فرهنگ‌ها، که لازمه تحول زندگی و گذشت زمان است، نشات می‌گیرد. افراد پیروز و موفق آنهایی هستند که هم آن نیازها و تقاضاها و هم این مشکلات و گرفتاریها را که مجموع آنها را «مسائل عصر» می‌توان نامید درک می‌کنند. گام دیگر استنباط نیازها و تقاضاهای ویژه این زمان، از اصول کلی اسلام می‌باشد. این تفسیر بر اساس دو هدف فوق نگارش یافته است. الامثل، در روش ارائه مطالب و تحلیل و ذکر وجوه و احتمالات متاثر از تفاسیری چون المیزان و تفسیر مراغی است. شیوه ذکر مطالب چنین است که در آغاز، پس از بیان نکات کلی و عام در هر سوره، از قبیل نام، مکی یا مدنی بودن، عدد آیات و ویژگیهای آن، به فضای حاکم بر سوره، سبک و سیاق موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره می‌شود، آنگاه به مضمون آیه پرداخته و با روش بیانی و تحلیلی در تفسیر، با عباراتی روان و سبک عربی امروزی، مسائل زندگی و هدایت انسان تشریح می‌گردد. ذیل هر آیه با عنوان «بحث» موضوع متناسب با آن را مطرح می‌نماید. موضوعاتی از قبیل، ربا، حقوق زن، آفرینش انسان، و... مفسر در هر مقطع به دنبال آن است که با بیان معانی کلمات و تبیین درست آیه، فهم صحیحی از قرآن به خواننده ارائه دهد و در این مقصود از نقل حدیث، اسباب النزول، قصه‌های تاریخی و مسائل علمی کمک می‌گیرد. در بیان احکام نیز، به حد آیات قرآنی اکتفا کرده و در کنار آن به اسرار و حکمتهای احکام الهی اشاره دارد. در نقل قصه‌های تاریخی تلاش نموده از اسرائیلیات پرهیز نماید. مفسر و همکاران عنایت دارند تا آیاتی را که مربوط به آفرینش انسان، حیوان، آسمانها، زمین و جهان طبیعت است، تفسیر علمی کنند و در آیاتی که احتمالا اشاره‌هایی به نظریات و اکتشافات جدید دارد، آن آیات را منطبق سازند. مانند ذیل سوره یونس آیه ۵ «هو الذی جعل الشمس ضیاء»، که راجع به کرویت زمین و حرکت خورشید و ماه بحث می‌نمایند. و ذیل آیه ۱ سوره انشقاق به نقل حدیثی از حضرت علی علیه‌السّلام و بیان اعجاز علمی آن می‌پردازند. گفته شد که این تفسیر، ترجمه عربی تفسیر نمونه می‌باشد، بنابراین مقدمه تفسیر شامل همان مطالبی است که ما در کتابشناسی تفسیر نمونه بیان کردیم. منابع آن نیز همان ۱۶ تفسیری است که ذکر شد. تنها تفاوت مهم «الامثل» با «نمونه» حذف ترجمه آیات است که بدلیل عربی بودن متن «الامثل» نیازی به آن نبود. از تفاوتهای جزئی دیگر انتقال برخی مطالب به پاورقی الامثل است، مانند آنجایی که بحث را به جلدهای دیگر ارجاع می‌دهد. باید اذعان داشت که ترجمه متن، ترجمه مناسبی بوده و مهمتر از آن توانسته است با بیان عربی روز و متداول، حس مترجم بودن را از بین ببرد و با مخاطب، ارتباط خوبی برقرار نماید. این امر ناشی از این است که مترجمان همگی مسلط بر دو زبان عربی و فارسی بوده‌اند و زبان اصلی اکثر آنها عربی بوده است. مترجمان این اثر آقایان محمد علی آذرشب، محمدرضا آل صادق، استاد اسد مولوی، شیخ مهدی انصاری، سید احمد قبانچی، شیخ هاشم صالحی، استاد خالد توفیق عیسی، استاد سید محمد هاشمی و استاد قصی هاشم فاخر، می‌باشند. فهرستی از مطالب مختلف کتاب، بر اساس ترتیب آیات در پایان هر جلد «الامثل»، یاری رسان محققان خواهد بود.

امام علی (ع) شهسوار بی شکست و نام آور بی همتایی است که مناقب و فضائل بسیارش زینت بخش دفتر صاحبدلان و کلام عارفان است. جلال الدین محمد مولوی که سرمست از محبت و ولایت علوی است با استناد به داستان رویارویی آن حضرت (ع) با عمروبن عبدود در جنگ خندق به بیان مناقب آن امام بزرگ پرداخته و به جهت اثر بخشی هر چه بیشتر و نتیجه گیری بهتر با تصرفی اندک در بیان حادثه مذکور برخی از مناقب آن حضرت را از زبان خصم بیان میدارد. در این مقاله تلاش گردیده مناقب مذکور در آن داستان استخراج و در حد امکان با آیات و روایاتی که در شأن آن احوال است مستند گردد. مناقبی مانند: علی (ع) آموزگار اخلاص، شیر خدا، منزه از هر بدی، پیشتاز میدان نبرد، فخر پیامبران و اولیای الهی، مسجود آفرینش و... .

آموزه ولایت حلقه اتصال دو جریان مهم تشیع و تصوف در عالم اسلام است ، از این رو درونمایه اصلی آثار پیشگامان هردو جریان سیره و سخنان اولیا بوده است. این جستار به تحلیل و نشان دادن سیمای علی(ع) در سه اثر سترگ جلال الدین محمد مولوی (مثنوی ، کلیات شمس و مجالس سبعه) و گزارش افلاکی از مناقب او اختصاص دارد. مولانا (604-672ق) که بی تردید خود از کاملان طریقت است، سلسله طریقت و حتی نَسَبیت مادری خود را به امیرالمؤمنین می رساند. در نگاه مولوی، از ویژگیهای بی قیاس حضرت علی(ع)، اخلاص، زهد، بینش، شهود و مرگ ستایی مورد اقتدای جلال الدین است. افزون بر آنها، رحمت و کرم علی تا بدان حد است که در گزارش احتمالاً برساخته مولوی از داستان عمرو بن عبدود، علی(ع) سرانجام هم حیات جسمانی و هم حیات معنوی به آن یل عرب اعطا می کند و حتی به ابن ملجم نوید شفاعت در روز حشر می دهد. در نظر مولوی، علی تنها محرم اسرار شب معراج پیامبر بوده است. همچنین در باور وی، اگر آن شاه هستی، در پی کسب مقام خلافت بود، نه برآمده از حبّ دنیا و ریا است، بلکه در پی این بود تا نخل خلافت و نیابت پیامبر را به ثمر برساند و آن را جانی دگر بخشد.

اثر حاضر مشتمل بر چند رساله نفیس در عرفان اسلامی است. رساله اول، در توحید و نبوت و ولایت است که به شیوه مکتب عرفانی ابن‌ عربی تنظیم شده و با تعلیقات آقا محمدرضا قمشه ‏ای همراه است. رساله دوم، اساس الوحدانیه نام دارد که در آن، مباحثی درباره وحدت و کثرت از منظر عارفان طرح شده است. رساله سوم، نهایة البیان فی درایة الزمان نام گرفته، که مولف در آن پس از گزارش از اقوال مختلف در موضوع زمان، به تحقیق و تبیین این مقوله به سبک اهل عرفان پرداخته است. در پایان این مجموعه، رساله‏ ای از آقا محمدرضا قمشه ‏ای در موضوع ولایت کلیه آمده، که در واقع، حواشی وی بر فصوص‌ الحکم ابن‌ عربی است.

موضوع ختم ولایت از مباحث مهم در عرفان اسلامی است که از دیرباز موضوع توجه برخی از عارفان مسلمان، از جمله حکیم ترمذی (سده 3ق) بود که نخستین بار به شکلی منسجم در کتاب ختم الاولیا خود به آن پرداخت. از دیدگاه ابن عربی، ولایت همان معرفت باطنی و شهودی به خداوند است و خاتم ولایت کسی است که در بالاترین مرتبه ولایت قرار گرفته باشد. عبارات ابن عربی در زمینه ختم ولایت مبهم، متضاد و متشتت است. او گاه خود، و گاه عیسی (ع) و مهدی (ع) را خاتم اولیا می داند. نوربخش نیز بر این باور است که اگر کسی در جمیع مراتب مقامات و احوال و کمالات متصرف باشد، انسان کامل، قطب الاولیا، امام الاولیا و ... است. او برای بیان انتقاه ولایت از آدم و انبیاء به اقطاب صوفیه، اصطلاح «بروز» را به کار می برد. به اعتقاد وی، در فرایند بروز، جسم شخص او محملی برای پذیرش روح محمد (ص) به شکل حقیقت محمدیه ازلی، و ارواح عیسی (ع)، امام دوازدهم (ع) و مشایخ بزرگ تصوف شده است. این مقاله، دیدگاه این دو عارف را در این زمینه مورد تحلیل و مقایسه قرار می دهد.