جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «عقد اللآلئ في الرد على أبي حامد الغزالي» از موضع زیدیه، در دفاع از عقائد معتزله و در نقد ورد دیدگاه امام محمد غزالی طوسی نگارش یافته است.

كلام از جمله ي علوم اسلامي است كه سابقه اي طولاني دارد. اولين كسي كه به مباحثات كلامي پرداخت امام علي(ع) بود در اوايل قرن دوم هجري با ظهور معتزله علم كلام رسما" پديد آمد. بعدا" فرقه هاي متعدد ديگري در علم كلام ظاهر شدند از جمله شيعه و اشاعره. علم كلام علمي است كه به اثبات عقلاني عقايد اسلامي و دفعا عقلاني از اين عقايد مي پردازد. موضوع علم كلام بيش تر خدا و صفات اوست ادبيات فارسي از اين علم هم مانند بسياري ديگر از علوم تاثير پذيرفته و اين علم در اشعار شاعران انعكاس يافته است. حديقه ي سنائي از جمله آثاري است كه مباحث كلامي فراواني در آن آمده است از جمله: خداوند صفات او نبوت رزق و مسايل ديگري از اين قبيل فهم دقيق اشعاري كه اين مطالب در آن ها آمده احتياج به بررسي و بيان آنها بر اساس آراء متكمين دارد اشعار سنائي در اين پژوهش بر اين اساس بررسي و مشكلات آن حل شده است و در اين زمينه جوابگوي نياز خوانندگان حديقه است.

بحث وگفتگو پیرامون کلام الهی ازجهت انتساب به خداوندمتعال وتاثیرگسترده وعمیق آن درزندگی فردی واجتماعی متدینین، ازاهمیت فوق العاده ای برخورداراست.در این تحقیق، ویژگیهای کلام الهی از نظر اشاعره موردبررسی قرارگرفت.دراین نوشتار بعد از ذکرمقدمات، دیدگاه اشاعره درخصوص کلام الهی که معتقدند قائم به ذات،ازلی وقدیم،نفسی وغیرلفظی،واحد،متمایز از علم واراده،غیرقابل انتقال وغیرحال است وادله هر یک تبیین شد.آنها در ادله نقلی با استفاده از ظاهر ایات وروایات ودراستدلال عقلی غالبا با دوروش سبر وتقسیم وتمثیل به اثبات ادعای خود پرداختند. ودر بخش نقد نظریه ، مبانی وهمچنین مورد به مورد ادله آنها موردتحلیل و بررسی قرار گرفت واشکالات این نظریه ذکر شد. و به این جمع بندی رسید که نظریه اشاعره درمورد کلام الهی بطور پیوسته وابسته ومترتب بر هم می باشند.یعنی باصفت ذات پنداشتن کلام الهی به کلام قدیم واز آن به کلام نفسی ونهایتا به سایرویژگیها رسیدند.در نتیجه باابطال اولین مبناء سایر فروعات پیاپی باطل می شوند.علاوه بر این ادله عقلی ونقلی آنها بسیار ضعیف واثبات کننده ادعای آنها نمی باشند. از همه مهمتر اینکه نظریه کلام نفسی دارای پیامدهاولوازم کلامی مخالف با اصول پذیرفته شده مسلمانان همانند نفی وحیانی بودن کلام الهی دارد وموجب تنزل آن تا سرحد کلام بشری می شود.

یکی از مولفه های اساسی مکتب سلفیه تلقی خاص ایشان از صفات خبریه الهی است. این تفسیر منحصر به فرد که تحت عنوان مکتب اثبات صفات ارائه می شود ضمن عدم همخوانی با آراء و بیانات سلف واجد نوعی جزم اندیشی افراطی بوده و مجالی را برای تخطئه اعتقادی مخالفین سلفیه فراهم آورده است.در نوشتار حاضر رویکرد تفسیری ابوالثناء محمود آلوسی در مبحث صفات خبریه به عنوان محملی برای سنجش پایبندی وی به مکتب سلفیه مطرح شده است.آلوسی از رویکرد تفویض معانی صفات خبریه به عنوان رای مشهور سلف دفاع نموده و مراد بودن ظواهر صفات خبریه را به علت لوازم فاسدی چون تجسیم مردود می شمارد.وی در کنار اصالت دادن به مکتب تفویض تاویلات شائع و مجمع علیه سلف در تفسیر آیات صفات را نیز مقبول می داند.نگارنده بر این باور است که تفسیر آلوسی از صفات خبریه نه تنها قرابتی با مکتب اثبات مورد ادعای سلفیه ندارد بلکه نشانگر موافقت اصولی وی با مکتب کلامی متاخرین اشاعره است،هر چند آزاد اندیشی فقهی و کلامی آلوسی تمایزاتی جزئی را در این حوزه رقم زده است.

در عالم اسلام فکر اثرگذاری ویژه خداوند و به اصطلاح اندیشه (لا مؤثر فی الوجود الا الله) را هم در میان متکلّمان, هم فلاسفه و هم عرفا می بینیم. هرچند فلاسفه اسلامی در بعضی از اصول اثرپذیر از اندیشه وران یونان بوده اند, ولی تفکّر اسلامی و بویژه کلام و عرفان اسلامی, در اندیشه توحیدی بالا, به شدّت اثرپذیر از ظواهر قرآن و سخنان پیشوایان دین است. برابر این ظواهر و متون, خالق و رب و مدبّر همه چیز خداست. هیچ چیز از دایره قدرت و اراده اش بیرون نیست. پادشاه مطلق و فعّال مایشاء است. از طرف دیگر ما خود را با عالمی رو به رو می بینیم که دارای نظم و نظام قانونمندی است. ظاهر قرآن نیز این امر را تأیید می کند. هر معلولی علّت ویژه و روشن دارد که تا نباشد, معلول وجود نخواهدداشت و نیز هر موجود اثر و فایده خاصّ خود را دارد که در موجود دیگر یافت نمی شود. همچنین نفس خویشتن را چنین می یابیم که دارای اراده و اختیار است و قدرت انتخاب و عمل, اطاعت و عصیان دارد و درنتیجه مکلّف است. سؤالی که در این جا برای متفکّران اسلامی و برای هر متفکّری در هر نظام توحیدی مطرح است, این است: اگر جهان قانومند است, خداوند در آن چگونه عمل می کند و نقش خداوند در پیدایی و پاییدن و ماندن آفریده ها در این نظام قانونمند چیست؟اگر او تنها اثر کننده است, چگونه می توان غیراو را اثر کننده دانست؟ اصل علّیت 1 در این صورت چه مفهوم و جایگاهی خواهد داشت؟اگر از زمین و آسمان و آب و باد و آتش و سنگ و چوب نفی اثرگذاری کردیم, آیا خلاف وجدان عمل نکرده و خلاف قرآن سخن نگفته ایم؟ اگر فعل انسان با اراده خداوند انجام نگیرد, مفهوم آن غیراز دارای حد بودن اراده و قدرت خداوند چه می تواند باشد؟ و اگر آفریننده کارهای بشر نیز خداوند است, مسأله اختیار و تکلیف انسان به چه صورت درمی آید؟در عالم اسلام, فلاسفه, عرفا و متکلّمان هرکدام به گونه ای و براساس مبانی و روش خویش در صدد حلّ مشکل و پاسخ گویی به پرسشهای بالا برآمده اند...