جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین مبین اسلام دارای نظام ارزشی جامعی است که برای تمامی مراحل و بخش های زندگی انسان دارای دستورالعمل های ارزشی است. از جمله آنها، زندگی سازمانی انسان است که اسلام در قالب سبک مدیریت اسلامی به بررسی و تبیین رهنمودهای ارزشی برای آن پرداخته است. در اسلام، لازمه حکومت و مدیریت صحیح، نگاه توحیدمحور است؛ یعنی رعایت سمت وسوی الهی در کارها و در نهایت، طراحی برنامه ها و کارکردهای سازمانی به گونه ای که رضایت خداوند متعال را جلب نماید. از جمله استلزامات جلب رضایت خداوند و نگاه توحیدمحور در مدیریت سازمان، نگرشی انسان گرایانه در جهت تکریم کرامت نیروی انسانی سازمان است؛ یعنی برای همه ارزش و کرامت و حرمت قایل شدن، و حکومت و مدیریت را برای آنان و در خدمت ایشان دیدن. نظر به اهمیت این موضوع، این مقاله با رویکرد تحلیلی نظری، به بررسی سبک مدیریت مبتنی بر کرامت انسانی، و ویژگی های آن با توجه به آیات و روایات اسلامی پرداخته و در نهایت، الگویی برای معرفی و به کارگیری آن در سازمان ها ارائه کرده است.

هدف از این پژوهش بررسی و تبیین ابعاد نظام سازی اسلامی در حوزه اجتماعی می‌باشد. روش این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی از نظر ماهیت کیفی است که به‌طور خاص از تحلیل مضموم و گروه کانونی استفاده‌ شده است. ابزار گردآوری داده‌ها بررسی متن آیات و تفاسیر از قرآن کریم بوده و در بخش گروه کانونی از نظر 8 نفر از اساتید صاحب‌نظر در رشته‌های مدیریت و فقه اسلامی، استفاده گردیده است. یافته‌ها: در بخش تحلیل مضمونی با بهره‌گیری از آیات قرآن 483 کد و مضمون اولیه احصاء شد پس از جمع‌آوری اطلاعات، مؤلفه‌های آن از طریق تحلیل مضامین استخراج و انتخاب مؤلفه‌های نظام سازی اسلامی با روش تشکیل نهایی گروه کانونی انجام شد. مؤلفه‌های نظام سازی اسلامی از نظر خبرگان، در هشت دسته مضامین فراگیر شامل: جامعه حق مدار، بصیرت اجتماعی، معنویت اجتماعی، ارتباطات اخلاقی، فضیلت اجتماعی، مشورت و مشارکت گرایی، شایسته‌سالاری، شفافیت، ایثار و فداکاری می‌باشد. نتیجه‌گیری: پس از شکل‌گیری مدل پژوهش از منظر گروه کانونی، مؤلفه‌های جامعه حق مدار، مشورت و مشارکت، شایسته‌سالاری و شفافیت، بیشترین نقش را در نظام سازی اسلامی را دارند.

پیشرفت علم و تمدن در زمینه های گوناگون زندگی جوامع بشری، همواره پیچیدگی های روزافزونی را از نظر تشکیلات و اداره در سازمان ها به وجود آورده است که باعث تجدید نظر پژوهشگران علوم مدیریت در اصالت نظریه مدیریت شده است؛ زیرا که انسان نمی تواند به گونه ای ناموزون و همچون وصله ای ناهمرنگ در جهان هستی زندگی کند. او به همان اندازه که از نظام، تشکیلات و مدیریت فاصله گیرد؛ با شکست و ناکامی روبه رو خواهد شد و محکوم به فناست.از همین روست که نهج البلاغه به دانش مدیریت توجه خاصی دارد؛ زیرا مدیریت در هر سطحی که باشد و هر گستره ای را تحت پوشش قرار دهد، از آنجا حایز اهمیت است که سرنوشت گروه و جامعه را در دست دارد و می تواند موجب پیشرفت و اعتلا و یا انحلال و عقب ماندگی شود. از همین روست که امام علی (ع) با ظرافت و مهارت خاص از سلسه تدابیر مدیریتی در حوزه های مختلفی سخن گفته است که کاربست آنها از طرف مدیران و دست اندرکاران می تواند حلال مشکلات و بحران ها باشد و زمینه های رشد و ترقی جامعه را به ارمغان آورد. نتیجه حاصل از این پژوهش این است که کاربست مبانی مدیریت توانمند مردم محوری نهج البلاغه، در نظام اداری جوامع اسلامی می تواند الگوی جامع توانمندسازی در مدیریت اسلامی را فراهم و کرده جایگزینی بسیار مناسب و مطلوب و از لحاظ اقتصادی با صرفه تر از الگوی ارائه شده از دانشمندان غربی باشد. این پژوهش که بر روش توصیفی تحلیلی استوار است، ابتدا به تعریف مدیریت و شاخصه های آن از دیدگاه نهج البلاغه و نیز به بیان مدیریت توانا و شاخصه های آن پرداخته و در پایان از مدیریت ناتوان و مفاهیم آن از دیدگاه امام علی (ع) سخن به میان آورده است.

مدیریت یکی از عرصه های مهم و قابل توجه در سبک زندگی اسلامی است. مدیریت جهادی برخاسته از فرهنگ جهادی، و حاکی از مدیریت بر مبنای ارزش های اسلامی است. تبیین مفهوم، شاخصه ها و مولفه های مدیریت جهادی منوط به تحقیق و تدبر در قرآن کریم است. از آنجا که واژه مدیریت و مشتقات آن در قرآن کریم به کار نرفته است، توجه به واژه های «طاعه»، «تمکن» و «اتباع» و نیز واژه «جهاد» و تدبر در برخی آیات مشتمل بر این واژگان به روش تحقیق موضوعی و تدبر در سیاق این آیات، روشی مناسب برای استخراج تعالیم قرآن کریم در خصوص مدیریت جهادی است. براساس این تحقیق می توان گفت، مهمترین شاخصه جهاد، بذل طاقت برای رسیدن به مطلوب با مولفه های عقل، علم، تقوا، اسوه مداری، ولایت مداری و اعتصام و توکل به خدا است و مدیریت جهادی به کار گرفتن این شاخصه ها و مولفه ها همراه با کاربست تمامی استعدادها، توانمندی ها و بن مایه های فردی، اعتقادی و سازمانی مدیر به منظور تحقق هدف والای آن یعنی ارتقای کمی و کیفی حیات انسان است؛ بنابراین می توان گفت، مدیر در تحقق مدیریت جهادی نقش اساسی و ارزشمند ایفاء می کند.

کتاب «پیرامون معرفت امام» که توسط آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی به نگارش درآمده است در باب معرفت امام (ع) می باشد. مؤلف در ابتدای کتاب مباحثی را پیرامون نیاز جامعه به مدیر و رهبر ذکر کرده است و از رهگذر این موضوع مطالبی را پیرامون نظامات سیاسی و مسئله خلافت و اداره جامعه بیان داشته است. وی در مباحث دیگر به شناخت مفهوم امامت پرداخته و موضوعات دیگری همچون شرائط و اوصاف امام، وجوب اطاعت، وجوب معرفت، راههای شناخت امام، امامت عامه و خاصه و دیگر مباحث عقیدتی را پیرامون امامت مکتب شیعه عنوان نموده است.

امروزه نظام‌مندی و مدیریت پدیده‌ای نوین محسوب می‌گردد و نقش مؤثری در پیشرفت مادی و معنوی کشورها ایفا می‌کند به ویژه اگر این نظام‌مندی مدلی برگرفته شده از سنت و سیره پیامبر اکرم باشد؛ در این تحقیق جریان مدیریت نظام‌مند رسول اعظم به بحث و بررسی گذارده شده است. هدف کلی این پژوهش بررسی نقش مدل مدیریت نظام‌مند پیامبر اعظم و همچنین تعیین شاخص‌های نظام‌مندی در مقایسه با مدیریت نوین است از نظر روش تاریخی و کتابخانه‌ای است که پس از جمع‌آوری مطالب به تجزیه و تحلیل کیفی پرداخته و نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که مدیریت نظام‌مند پیامبر اعظم تأثیر مهمی در ایجاد جامعه متحد، عدالت محور، کار آمد، تحول پذیر، و نظم گرا داشته است.

امروزه به دلیل کاهش منابع و افزایش جمعیت و نیازها، بهره‌وری به عنوان یک اهرم مؤثر در مدیریت و رهبری جامعه، توجه دانشمندان علوم گوناگون را به خود جلب کرده است. در این میان، دین اسلام به عنوان آخرین دین الهی که داعیه‌ ارائه‌ برنامه‌ کامل و جامعِ مورد نیاز انسان معاصر را دارد نیز درباره‌ بهره‌وری ـ درست انجام دادنِ کارِ درست، یعنی تلفیقی از کارآیی (نسبت ستاده به داده) و اثربخشی (مقایسه نتیجه با اهداف)- با دیدگاه فرهنگی، بر پایه‌ نظام جامع بهره‌وری با تأکید بر نقش محوری انسان، هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی، نکات بدیع و منحصر به فردی را از طریق آیات قرآن کریم و سیره‌ ائمه‌ معصومین (ع) فراروی مسلمانان نهاده است تا در گام نخست درباره‌ آن بیندیشند و در گام بعدی، آموزه‌های بهره‌وری را به کار گیرند. منشور بهره‌وری قرآن کریم در سوره‌ عصر گزارش شده است. استفاده‌ بهینه از عمر به عنوان تنها سرمایه‌ زندگی؛ ایمان، به عنوان قوه‌ محرکه‌ و معدن انگیزه‌سازی انسان که به همراه معرفت، عبادت و یقین موجب افزایش نامحدود بهره‌وری در افکار، کردار و گفتار انسان می‌شود؛ و نتیجه‌ بهره‌وری ایمان، که در عمل صالح و مخلصانه رخ می‌نماید که هم در ارتقای بهره‌وری فردی مؤثر است و هم در افزایش بهره‌وری اجتماعی و نهایتاً سفارش به حق و صبر، که دو لازمه‌ بهره‌وری فردی و اجتماعی‌اند، از مهم‌ترین ویژگی‌های مؤمنان بهره‌ور در قرآن کریم است که در این سوره‌ کوتاه گزارش شده است.

مدیریت راهکاری است که یک مدیر برای تنظیم فعالیت‌های بشری ارائه نموده تا بتواند توازن خوبی را در محیط اطراف بوجود بیاورد در بیشتر تعاریفی که از واژه مدیریت‌ شده بیشتر مدیریت‌های انسانی را لحاظ نموده و از تأثیر عوامل محیطی و ماوراء طبیعی، تعاریف و مصداق‌هایی ارائه نشده است، لذا ما نیاز به یک مدیریت بیرونی بر رفتار خود هستیم و این مدیریت جامع توسط خالقی دانا و توانا در قرآن کریم ترسیم شده است. هدف از طرح موضوع مدیریت بحران در قرآن کریم با رویکرد بحران‌های روحی و معنوی، پرداختن به مشکلات متنوع روحی و معنوی بشر در جوامع کنونی و ارائه راهکارهای خاص قرآنی و تحلیل و درمان این بحرانها است که بتوان با یک نگرش سازنده به یک دیدگاه دین‌مدار در جهت رفع این بحرانها دست یافت. در مکتب اسلام و از دیدگاه بسیاری از اندیشمندان اسلامی و غیراسلامی، قرآن کریم نسخه کامل درمان بحرانهای روحی و معنوی بشر امروزی می‌باشد لذا قرآن کریم منبع عام مدیریت اسلامی می‌باشد و پایبندی به آن سبب‌ساز تمدنی شگرف در جوامع بشری خواهد بود که با یک کنکاش همه‌جانبه در این پژوهش عوامل ایجاد بحرانهای روحی و معنوی در جامعه امروزی به تصویر کشیده شد. مدیریت بحرانهای روحی و معنوی در قرآن کریم یعنی پیگیری راهکارهای قرآنی در جهت رفع بحرانهای بشری و همچنین توانایی مفاهیم قرآنی اسلامی در جهت رفع دردهای بشریت می‌باشد. روش پژوهش در این موضوع کتابخانه‌ای بوده لذا از منابع معتبر اسلامی از جمله قرآن کریم، تفاسیر، روایات و دیدگاههای اندیشمندان و صاحبنظران نیز استفاده شده است. از جمله عوامل ایجاد بحرانهای روحی و معنوی در جوامع کنونی می‌توان به خلاء معنویت، خدافراموشی، فقدان حاکمیت اصول اخلاقی و دینی و ارزش‌هایی یاد کرد که این عوامل، سبب‌ساز بحرانهای روحی و معنوی در جوامع کنونی شده است و لذا با استفاده از یک مدیریت بحران سازنده که منشأ مدیریتی آن علوم و معارف الهی و قرآنی می‌باشد می‌توان انسان سرگردان و حیران‌زده امروزی را به سر منزل مقصود که همان فطرت پاک الهی و کمال والای انسانی است سوق داده و با یک ارتباط الهی درست و پایبندی به ارزشهای معنوی،‌ بحرانهای روحی و معنوی پیش‌رو بشر مدیریت خواهد شد.

در این پایان نامه با توجه به اهمیت موضوع آسیب شناسی یک جامعه تحت حاکمیت نظاماسلامی ؛ از کلام مولای متقیان امام علی (ع) بهره گیری شده و هشدارها و منهیات آن حضرت در حوزه های مختلف جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفته است .اهمیت این پژوهش از آنجا آشکار می گردد که اکثریت قاطع بیانات امام علی (ع) که در نهج البلاغه گردآوری شده ، در دوران حکومتداری حضرت بوده و از این باب ، هشدارهای اعتقادی ، فردی ، اجتماعی ، اخلاقی و مدیریتی آن حضرت را می توان در راستای تلاش برای تحقق حکومت مطلوب اسلامی ارزیابی نمود . بیان انگیزه های شخصی در انتخاب موضوع پایان نامه ، طرح موضوع ، سوالات اصلی حول محور موضوع پایان نامه و پاسخهای ارائه شده ، فرضیه ها و اهداف مورد عنایت در این مقوله ، به همراه بررسیشیوه های پژوهشی مورد استفاده در این کار را می توان در بخش کلیات جستجو نمود .بررسی اهداف حکومت مطلوب علوی از دو منظر عام و خاص با عنایت به بیانات خود حضرت از دیگر مباحث این پایان نامه می باشد .در ادامه ؛ بررسی مجمل و محققانه دوران حکومت امام علی (ع) به عنوان مقدمه ای جهت درک صحیح تر بیانات صریح حضرت ، در باب معضلات و موانع پیش رو در دوران کوتاه حاکمیتشان طرح گردیده است .دسته بندی هدفمند رنجنامه علوی در باب تبیین ظلمهای رفته بر ایشان و برگرفتن نقاب ازچهره بازیگران نقش شیطان در آن دوره تاریخی با استناد به نص صریح بیانات حضرت ؛ گام دیگری در جهت بیان موانع تحقق اهداف کوتاه مدت مولا در آن دوران می باشد .هشدارهای مولا در باب اصول دین و عقائد ؛ نمادی از بازسازی زیرساختهای بر باد رفته امت اسلامی در ذیل حاکمیت علوی بود که در هفت بخش مجزا ، مورد توجه قرار گرفت .توجهات خاص مولا به انسان سازی دردو محور روان شناسی فردی و اخلاق را می توان در فرازهای زیادی ازمنهیات علوی یافت و دسته بندی دقیق این مباحث با توجه به تفاوتهای ظریف حوزه های روان شناسی فردی و اخلاق در دو فصل جدا مورد عنایت قرار گرفت .توجه ویژه حضرت امیر (ع) به خطرات مختلفی که بافت اجتماعی یک ملت را تهدید نموده و جامعه مطلوب اسلامی را از رسیدن به کمال باز می دارد ؛ مبحث دیگری بود که مورد توجه قرار گرفته و فرازهای مرتبت با دقت جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفته اند .شاید یکی از مهمترین فصول این پایان نامه مربوط به آسیب شناسی علوی در حوزه کار مدیران ، کارگزاران و حاکمان جامعه اسلامی باشد .انحرفات مدیران جامعه ؛ در حوزه های هدفگزاری ناصحیح ، به کارگیری نیروی انسانی ناشایسته ، ضعفهای خطرناک شخصیتی ، مشکلات رفتاری ، معضلات مالی و اقتصادی ، اشتباهات غیرقابل پذیرش قضایی و در نهایت ضعفهای موجود در مدیریت نظامی مباحث قابل تفکیک در فرازهای مختلف سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه بود که استخراج شده و پس از دسته بندی مورد تحلیل قرار گرفته اند .تلاش زیادی صورت پذیرفت تا اصل کار بر مبنای نص صریح بیانات امام علی (ع) باشد و نقش محقق ، ایجاد ساختار منطقی و قابل پذیرش در ایجاد حلقه ارتباطی میان موضوعات مختلف باشد و در نتیجه شاهد موانع تحقق اهداف حکومت علوی از منظر نهج البلاغه باشیم ، کما هو حقّه . در این مجال لازم است تا در باب حلقه اتصال عنوان پایان نامه یعنی « موانع تحقق اهداف حکومت علوی از منظر نهج البلاغه » با فرازهای هشداردهنده علوی که در این تحقیق جمع آوری گردیده کمی شرح دهم . تشکیل حکومت صالحان بر روی کره زمین ، یکی از مهمترین اهداف خلقت است که برای تحقق آن شرطی از جانب حضرت حق لحاظ گردیده است . این شرط بزرگ ، تعالی فکر و روح بشریت است تا بتواند با تقوای آگاهانه نسبت به امور جاری زندگی ، هدایت رسولان و امامان هدایتگر را پذیرفته و اوامرشان را به مرحله عمل درآورند درحالیکه از منهیات و هشدارهایشان حذر می کنند . رسیدن به این هدف متعالی همان چیزی بوده که تمامی پیامبران و ائمه معصوم علیهم السلام برایش سختی بسیار کشیده اند و این نهضت با بیرق داری امام زمان (عج) همچنان ادامه دارد. بر این مبنا ، اوامر علوی و منهیات حضرت ، همگی در راستای تحقق حکومت صالحان در پهنه گیتی بوده و دراین راه اوامر و نواهی عقیدتی ، فردی ، اجتماعی ، اخلاقی و مدیریتی مولا ، جنبه های مختلف یک هدف بوده اند وعدم اهتمام بشریت در باب رعایت این اوامر وپرهیز از نواهی ، ریشه اصلی عدم تحقق حکومت الهی صالحان بوده ومی باشد که مصادیقی از آن را در بررسی رنجنامه دوران حکومت امام علی (ع) می توان یافت .

با دقّت در اهداف ارسال انبياء و انتصاب امامان هُدي، که اعتلاي حقّ و تکامل نوع بشر در اين راستا مي‌باشد،‌ مي‌توان برپايي حکومت صالحان را گامي بلند در تسهيل دستيابي آنان به اين هدف يافت. زيرا حکومت الهي بر پا کنندة آرمان‌ها و ارزش‌هاي والايي است که انسان را به سوي کمال سوق مي‌دهد و نابود کنندة موانع اين تکامل مي‌باشد. براساس تعاليم پيشوايان دين، حکومت الهي که مجري احکام و معارف دين مي‌باشد ناگزير از حاکمان و کارگزاران صالح مي‌باشد. و زيرا از مجريان ناپاک و نالايق امر صلاح و اهداف صحيح بر نخواهد آمد. از همين رو «تربيت کارگزاران» مسئله‌اي ضروري و گريز ناپذير براي هر حکومتي است. حکومت امام علي(ع)، به عنوان الگويي مناسب جهت ارائة شاخصه‌هاي مطلوب ديني تربيت کارگزاران بوده و سيرة عملي و نظري حضرت (ع)، مخصوصاً در دورة‌پنج سالة حکومت ايشان، اين راه را بر هر جستجوگري، روشن نموده است. اين پژوهش، تلاشي براي شناخت سيرة تربيتي حضرت علي(ع) در رفتار با کارگزاران خويش است. لذا ابتدا به طرح معيارهاي حکومت مطلوب و نامطلوب از ديدگاه امام(ع) پرداخته شده و سپس مباحث تربيتي، از جمله مباني، اصول و روش‌هاي تربيت کارگزاران مطرح شده است.