جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پایان نامه حاضر به ارائه ، تحلیل و بررسی دیدگاه های علامه طباطبایی و استاد مصباح یزدی در مقایسه با آراء ملاصدرا در باب قوه وفعل است . این گونه پژوهش ها نشان دهنده ی پویایی تفکر فلسفی در جهان اسلام است و تطبیق آراءحکیمان با یکدیگر خصوصاً فیلسوفان معاصر روشنگر نقش ویژه هر یک خواهد بود لذا این نمونه از پژوهش ها دارای اهمیت ویژه است . از نظر ملاصدرا و علامه طباطبایی قوه تعین ماده است اما استاد مصباح آن را از قبیل معقولات ثانیه فلسفی می داند که از حصول شرایط قبل از تحقق آن انتزاع می شود . حرکت از جمله مباحثی است که در حکمت متعالیه در ضمن قوه و فعل از آن بحث می شود ،بهترین تعریف حرکت تعریفی است که از ارسطو نقل شده و ملاصدرا و علامه طباطبایی آن را می پسندند اما استاد مصباح « تغیّر تدریجی » رامعرف حرکت می داند .وقوع حرکت درمقولات کم و کیف و أین و وضع مورد اتفاق همه حکماست و حرکت جوهری نیزمورد قبول این سه فیلسوف است لکن در برخی از مقولات از جمله متی ، فعل و انفعال اختلاف نظر وجود دارد .در این پایان نامه برای خواننده ی محترم آشکار می گردد که برخی از دیدگاه ها در مقایسه با آراء صدرالمتألهین کاملاً ابتکاری است مانند بحث حرکت در حرکت از نظر علامه و برخی دیگر صرفاً تحلیل بیشتر مبانی صدرایی است و برخی دیگر نیز به صورت مناقشه و ایراد به دیدگاه های ملاصدراست .

تأویل شناسی «بسم الله الرحمن الرحیم» در راستای مبانی اعتقادی و فکری فلاسفة مسلمان، راهگشای معرفت به مَباحث خداشناسی و انسان شناسی و هستی شناسی است. از این رو، این پژوهش با عنوان «بررسی تطبیقی تأویل بسم الله الرحمن الرحیم از دیدگاه ملاصدرا، علامه طباطبایی و امام خمینی» مطابق نظریات سه فیلسوف عارف مسلمان تنظیم شده است. در این پژوهش به بررسی معنای تأویل پرداخته ایم که رویکرد فلسفی، عرفانی سه شخصیت مذکور در این رابطه مورد بررسی قرار گرفته است. تفاوت دیدگاه سایر مفسرین که تأویل را در راستای ظواهر آیات قرآن و ارتباط لفظ و معنا دانسته اند، مختصراً ذکر شده است همچنین دیدگاه خاص فلاسفه مذکور نسبت به تأویل به عنوان شناخت لایه های باطنی هستی و آیات قرآن مطرح گردیده است به طوری که نه تنها بسم الله الرحمن الرحیم بلکه تمام حقایق عالم امکان یک مقام اطلاقی و غیر مقید داراست و مقامات و تعیناتی مطابق عوالم و نشآت مختلف هستی، که متعلقات (بسم الله الرحمن الرحیم) در این راستا بسیار مختلف می شود. مقام اطلاقی آیة مذکور، اسم اعظم و مقامات نازلة آن هر کدام مربوط به اقوال و افعال و سور مختلف قرآن است. و در همة این موارد بسم الله الرحمن الرحیم صرفاً اشتراک لفظی است. در این تحقیق سعی بر آن است ماهیت خاص اسماءُ الحسنی به عنوان تجلیات فعلی ذات الهی و وسایط فیض او بر ممکنات تبیین گردد و جایگاه خاص رحمت الهی در میان آنها تشریح شود، همچنین ارتباط سایر اسماء الهی با رحمت او به عنوان ام الاسماء و رابطه (بسم الله الرحمن الرحیم) با اسم اعظم الهی و تجلی اتم و اکمل آن یعنی انسان کامل بررسی گردد. و رابطة صفات متقابل در حیطة ربوبی و امکانی آن بررسی شود، چرا که با توجه به اصالت وجود و ارجاع همة اوصاف متقابل الهی به یک ذات واحد تمامی تضادها از وجود باری تعالی مرتفع می شود. از طرفی با توجه به شمول و فراگیری رحمت، راز شرور و مفاسد عالم در چشم انداز فلسفه مطرح می شود که هر کدام از سه شخصیت فوق الذکر به نحوی شرور را به اعدام نسبت داده که مورد جعل و خلق واقع نمی شوند و در قضای الهی جایگاهی ندارد.

چکیده (فارسی): چکیده نظری? مُثل افلاطونی از سوی وی به عنوان راه حلّی برای تبیین و توضیح مساله ثبات و تغیّر و معرفت حقیقی و معرفت غیر حقیقی مطرح شد این نظر متأثر از ا ندیشه های متفکران پیشین و شرایط خاص اجتماعی زمان افلاطون واقع شد. تکی? اصلی افلاطون در بیان نظری? مثل بیش تر از طریق کشف و شهود بوده است و آنچه از لابه لای گفته های افلاطون می توان استنباط کرد چیزی بیش از اثبات ذوات مفارق عقلانی که علت انواع طبیعی محسوس اند نیست، دلیل محکمی برای اثبات وحدت نوعیه بین اشیاء محسوس و ذوات مفارق عقلی وجود ندارد، در صورت پذیرش وحدت نوعیه بین اشیای محسوس و ذوات مفارق عقلانی اشکالات متعددی، از قبیل مضاعف شدن هستی، روشن نبودن چگونگی ارتباط مُثل با یکدیگر و همچنین با اشیای محسوس را به دنبال دارد. در فلسف? اسلامی تاویل های گوناگونی از نظری? مثل به عمل آمده است. ملاصدرا پس از بیان این تاویل ها تمام این نظریات را منسوخ می داند مگر تاویل شیخ اشراق که آن را نزدیکترین تاویل به بیان افلاطون می داند. در مورد نظری? مثل کسانی که از دریچ? براهین عقلانی به این نظریه نگاه می کنند به شدّت با آن مخالفت کرده و آن را ردّ می کنند و اما کسانی همچون ملاصدرا و شیخ اشراق که از دریچ? کشف و شهود به آن نگاه می کنند از این نظریه دفاع می نمایند. در رسال? حاضر پس از بیان نظری? مُثل افلاطونی، نظر سه تن از حکمای اسلامی یعنی شیخ اشراق و صدر المتالهین و علامه طباطبائی درباره مُثل مورد بحث و بررسی واقع شده است. ابتدا به بیان نظام هستی شناسی شیخ اشراق پرداخته، آن گاه سه برهان اقامه شده از طرف وی که عبارتند از: ?- قوای نباتی یعنی قو? غاذیه، نامیه و مولّده اعراض هستند و هر عرضی نیاز به حامل و محل دارد و محل این اعراض، جسم گیاه است که با دگرگونی جسم گیاه، اعراض متغیر می شوند و فاقد شعور و ادراک هستند. همچنین مبادی ایجادکنند? این ترکیب ها و کارهای مختلف و اشکال زیبا باید امری دارای شعور و ادراک باشند.?- نظام جاری بین انواع طبیعی مادی، نظامی دائمی و همیشگی است. نظام دائمی و اکثری نمی تواند اتفاقی و تصادفی باشد بنابر این انواع طبیعی باید قائم به ذات مجردشان در عالم نور باشند.? -قاعد? امکان اشرف مطرح می شود. سپس سه دلیل که عبارتند از:?- از ناحی? حرکت ?- از ناحی? ادراک ?-آثار حاصل از طبایع جسمانی از سوی ملاصدرا بر این نظریه اقامه شده است. همچنین، میان دو دیدگاه ملاصدرا و شیخ اشراق چنین نتیجه گیری می شود که شیخ اشراق مماثلت و مشابهت بین اصنام و اصحاب اصنام را از هر جهت ضروری نمی داند، اما ملاصدرا مماثلت و مشابهت بین اصنام و اصحاب اصنام را از هر جهت لازم می داند . در پایان به بیان نظر علامه طباطبائی و ذکر ایراداتی که او بر سه دلیل شیخ اشراق و ملاصدرا وارد کرده است، پرداخته می شود. نتیجه اینکه علامه در نظام هستی شناسی عقول عرضیه را قبول ندارد. اما آنچه در خور بیان است این است که آنچه از طریق این براهین به دست می آید اثبات چیزی بیش از وجود جواهر مفارق عقلانی نیست، هیچ کدام از این براهین وحدت نوعیه تام و کامل را میان اشیای محسوس و این جواهر عقلانی اثبات نمی کند. و همچنین از این براهین به دست نمی آید که این جواهر مفارق عقلانی همان مُثل هستند یا نه؟

در نگاه دینی، طبیعت بخشی از حقیقت است و بخش دیگر آن فوق طبیعت است. فوق طبیعت که غیب عالم است ، مرتبط با نشأة طبیعت یا شهادت و محیط بر آن است. اکنون این سؤال مطرح می شود که ارتباط این دو عالم ،خصوصاً با توجه به ویژگی های متضاد آنها چگونه تبیین می شود: چگونه عالم خیر محض و مبرا از کثرت مادی، علت نشأه ایی است که کثرت و شر از لوازم ذاتی آن است. حاصل بررسی افکار صدرالمتألهین (قده) و علامه طباطبایی(ره) که بر اساس روش اسنادی و با تکیه بر تحلیل محتوا صورت گرفته این است که، ارتباط طبیعت با فوق طبیعت یک ارتباط تکوینی و حقیقی است. و عالم شهادت نه مربوط به نشأة غیب، بلکه عین ربط به آن است. نشأة شهادت از حیث نواقص که لازمة تنزل وجود از مراتب عالی به دانی است، مجعول بالعرض و نسبت به عالم غیب که خیر محض است، ظلمت می باشد، اما این نشأه از حیث کمالات وجودی ، مجعول بالذات و منتسب به نشأة غیب و از این جهت، ظل، محکی و رقیقة عالم غیب است. بنابر این هر یک از اجزای طبیعت به میزان کمالات وجودی و ارتباط با غیب دارای ارزش و قداست است.

علامه طباطبایی معرفت نفس را یگانه راه به سوی کمال می‌داند و همانند ملاصدرا بر این باور است که چون ممکن‌الوجود با ربط به حضرت حق تحقق می‌یابد، علمش به خداوند نیز عین ربط است؛ ازاین‌رو معرفت رب بر دیگر معارف، حتی شناخت نفس نیز مقدم است. علامه دست‌کم پنج نوع دلیل بر این ادعا آورده که بازشناسی آنها برای اولین‌بار در این مقاله صورت گرفته و به برخی سؤالات و شبهات درباره آن پاسخ داده شده است. ضمن اینکه علم به خداوند، نوری است که به واسطۀ آن همه‌چیز شناخته می‌شود و بین خدا و مخلوقات، حجابی غیر از آنها نیست.

گروهی از اندیشمندان حوزه خداشناسی و دین پژوهی عقل را ابزار قابل اعتمادی برای رسیدن به کمال مطلوب و کشف زوایای هستی نمی دانند. آن گروه از متالهین که عشق را به جای عقل بر گزیده اند، عارف نامیده می شوند. عارفان با نردبان دل و بال عشق و معرفت، پله پله خود را به قرب الهی نزدیک می سازند تا به سعادت حقیقی و کمال مطلوب نایل شوند.عرفان نیز همانند هر روش دیگری مورد سوء استفاده قرار گرفته است. مدافعان عرفان با نوشتن کتب و مقالاتی سعی کرده اند چهره راستین این تفکر متعالی را از زیر نقاب شبهات و کج روی ها آشکار ساخته و روش معتدل و به دور از افراط و تفریط را معرفی کنند. ملا صدرا یکی از حامیان و سالکان سلوک عرفانی است که با نوشتن کتاب «کسر الاصنام جاهلیه» در راه آشکار ساختن مبانی عرفان راستین و فاش ساختن روش کج اندیشان کوشیده است. این مقاله سعی دارد اندیشه های این عارف را در همین راستا بررسی کند.