جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کتاب هدایت و تربیت است. که انسان را به قلّه‏هایِ شرافت، کرامت و تعهد و ایمان فرا می‏خواند. قرآن کریم در جهت رسیدن انسان به جایگاه والایِ ایمان، تقوی و یقین از جمله از "الگو" بهره می‏گیرد، یعنی در پسندید انسانی چهره‏های والایی را می‏نهد که از کمند کشش‏ها و جذبه‏هایِ مادی و دنیوی و وابستگی‏های پست رمیده و در جهت رسیدن به "خدا" از هیچ دریغ نورزیده‏اند:"ضَرَب الله مثلاً لِلَذین آمنوا إمرأتِ فرعون ... و مریم ابنت عمران اَلتی احصنت فرجَها" ... در این پژوهش الگوهای ارائه شده در قرآن از میان زنان چهره‏نمایی شده‏اند، امّا نه به شیوه فردی که تک، تک آنان به بحث و فحص نهاده شوند و از زندگی و فراز و فرود حیات انسانی- الهی آنها سخن رود، بلکه به صورت موضوعی تا خواننده را بیشتر رغبت افزاید و به یاری خداوند همه را بصیرت.بدین سان ابتدا باورها و اعتقادات بانوانِ الگو گزارش شده است، چگونگی باور آنها به توحید، معاد، وحی انبیاء و ایستادگی در پایِ این باور. پس از آن سخن از منش‏های بندگی اسوه‏هاست جلوه‏های اخلاص، توکل، خشوع، بیم و امید، دعا، عبادت و استعاذه. این حقایق در فراز و فرود زندگی آنان نشان داده شده است.بررسی منش فردی و اجتماعی اسوه‏هایی از بانوان؛ برای نشان دادن ابعاد موضوع و بهره‏وری از مومنان است تا با کاربرد این همه در گستر? زندگی آشنا شویم و بکار بریم. سخن از سیاست و منش‏های سیاسی و توانایی در حوزه سیاست بسیار تنّبه آفرین است در گزارش چگونگی موضع بانوان الگو در این زمینه درس‏آموز، آنچه در این پژوهش آمده دریچه‏ای است به شناخت بسیار مهم.

در این تحقیق حدود مطاف کعبهاز چهار جانب یعنی داخلی، بیرونی، فوقانی و تحتانی آن بررسی شد در حد داخلی تمام مذاهب اسلامی توافق نظر دارند که طواف باید از ورای دیوار بیت، حجر و شاذروان صورت گیرد. منتهی در مورد شاذروان و حجر این اختلاف دیده می شود که آیا آن دو جزئی از دیوار بیتو بیت است یا نه؟. در این ارتباط دو نظر وجود دارد که با عنایت به ادلّه طرفین به نظر میرسد حق با کسانی است که شاذروان را جزئی دیوار بیت نمی دانند و حجر را جزئی از بیت؟. در مورد حد بیرونی مطاف یک نظراینست که مطاف محدود به محل مقام است این نظر به مشهور از علمای امامیه نسبت داده شده است و نظر دوم اینست که محدود به مقام نیست در این رابطه شافعیه، حنابله و حنفیه از مذاهب اهل سنت قائلند که طواف از هر کجای مسجد الحرام جایز است و مالکیه محدود به مسجد سابق می داند از امامیه آنهایی که مطاف را محدود به مقام نمی دانند خود بر چند قول شده اند عده ای صدق عرفی در آن را شرط نموده معتقدند تا هر کجایی از مسجد الحرام که طواف عرفاً صدق کند طواف جایز است و عده ای حکم بجواز با کراهت در بیرون از مقام نموده اند با دقت به ادله یهر یک از نظریّات در مورد حد بیرونی، به نظر می رسد همین جواز با کراهت در حال اختیار درست باشد. در رابطه با حد فوقانی مطاف کعبه میان فقهای امامیه و اهل سنت دو نظر عمده وجود دارد، اکثر فقهای امامیه و بعضی از شافعیه معتقدند که طواف در بالاتر از دیوار کعبه جایز نیست. حنفیه، حنابله، اکثر شافعیه و قائلی از امامیه معتقدند که طواف در بالاتر از دیوار کعبه جایز است و مالکیه هم بر این اعتقاد است که سقف مسجد خارج از آن است و طواف بر آن جایز نیست. با توجه به ادله ای که آنها اقامه می نمایند می شود گفت طواف در بالاتر از آن حد از دیوار کعبه که عرفاً طواف صدق نکند جایز نباشد زیرا ادله ای را که قائلین غیر این نظر اقامه نموده اند کافی به مطلب نیست. حد تحتانی مطاف هر چند در مورد آن نظری را نمی شود در کتب استدلالی و فتوایی دید اما می توان ادعا نمود کسانی که در حد فوقانی قائل به عدم محدویت مطاف اند در حد تحتانی هم باید همین نظر را داشته باشند زیرا ادله ای که برای حد فوقانی اقامه نموده اند در حد تحتانی هم می شود تطبیق داد و معتقدین به تحدید در حد فوقانی باید در حد تحتانی نیز قائل به تحدید گردند چرا که ادله ای در آنجا در حد تحتانی نیز تطبیق می کند. در حال ازدحام و اضطرار قائلین به تحدید حدود مطاف طواف در خارج از حد را از باب عسر و حرج و قاعده اضطرار اجازه میدهند. روئیت بیت در هیچ یک از مذاهب اسلامی از شرایط طواف محسوب نشده است.

نوشته حاضر پایان نامه ای است که به بررسی تشیع اعم از سیاسی محب و اعتقادی در قرن اول و دوم هجری پرداخته و کوفه را به عنوان نخستین مرکزیت تشیع یا دست کم یکی از مراکز مهم تشیعی معرفی کرده است. در این رساله ابتدا کلیاتی درباره کوفه بیان شده و پس از آن به تعاریف مختلفی که برای شیعه و دیدگاه هایی درباره تاریخ پیدایش تشیع ارائه گردیده پرداخته است. گونه های مختلف تشیع قبائل شیعی و خاندان های علمی شیعه در کوفه از مباحث مهم دیگر این نوشتار به شمار می آید. در قسمتی دیگر به تأثیرات حکومت امام علی (ع) شهادت اما محسنی و تأثیر امامان باقر و صادق بر تشیع کوفه پرداخته شده و پس از آن نقش کوفه را در نظر معارف شیعه مورد ارزیابی قرار داده است. در پایان رساله نیز به عنوان فصلی استطرادی به جریان غلات کوفه و برخورد ائمه با آنان پرداخته شده است چرا که مرکز پیدایش و فعالیت این جریان انحرافی کوفه بوده است. نکته آخر اینکه نوع نوشته ها و آثاری که درباره کوفه وجود دارد کوفه را با نگاه انتقادی و منفی مورد بررسی قرار داده اند و سبب آن سستی ها و کوتاهی های آنان در زمان حکومت امام علی و پس از آن امام حسن و به خصوص نسبت به قیام و شهادت امام حسین و اسارت اهل بیت و پیدایش خوارج می دانند. این نقاط منفی کوفه به حساب می آید اما باید توجه داشت که در کنار این نقاط منفی نقاط مثبت فراوانی نیز هست که ما در این پایان نامه بیش تر به آنها نظر داریم از این رو با نگاهی مثبت به کوفه نگریسته ایم و قضاوت در این باره را به عهده محققان و خوانندگان محترم می گذاریم.

مسئله ی عبادت و توحید عبادی یکی از مسائل مهم وزیربنایی اسلام است که به علت برداشت های مختلف ازآن اختلافاتی بین بعضی ازفرق و مذاهب اسلامی پدیدآمده است. برخی ازگروه های افراطی و تندرو ازجمله وهابیان معتقدند هرنوع خضوع و فروتنی و اطاعت در برابر هرکس و هرچیزی خواه خدا باشد یا غیرخداو با هرنیتی که انجام شود عبادت آن کس یا آن چیزاست. بنابراین توحید درعبادت را با توسل به اسباب معنوی ناسازگارمی دانند و هرگونه عملی راکه نشانگر روی آوردن به اسباب معنوی باشد مانند زیارت، توسل، شفاعت جستن و... شرک می شمارند.منشأ این تصور برداشتی است که وهابیان ازمفهوم عبادت دارند. امامفسران و علمای بزرگ شیعه و سنی بااتکا به آیات و روایات معتقدندکه درتعریف عبادت علاوه برعنصرخضوع عنصرمقوم دیگری نیز وجود دارد و آن عبارت است ازاعتقاد به الوهیت و ربوبیت نسبت به معبود که تاچنین اعتقادی برقلب و دل حاکم نباشد بالاترین خضوع ها رنگ عبادت نمی گیردلذا اعمالی مانند توسل وشفاعت جستن ازانبیاء و اولیاء به دلیل اینکه انسان تنها خدارا می پرستد و فقط آن هارا شفیع و واسطه قرارمی دهد تا به درگاه خدا تقرب بجوید نه تنها منافی توحید عبادی نیست بلکه مؤید آن نیزهست. میبدی که یکی از علمای معروف و مقبول اهل سنت است درتفسیرکشف الاسرارخود عبادت را عبارت دانسته ازخضوع در برابر معبودی که انسان اعتقاد به مالکیت، خالقیت، رازقیت و منعم بودن او دارد. علامه طباطبایی نیزکه ازعلمای معروف و مقبول شیعه است درتفسیرالمیزان خود عبادت هرچیزی را مساوی باخضوع و تذلل به همراه اعتقاد به ربوبیت و الوهیت او دانسته است منتها علامه علاوه براین قائل است روح و مغز عبادت همان بندگی و حالت درونی است که درقلب نسبت به معبود وجوددارد. درواقع دیدگاه علامه طباطبایی و میبدی نزدیک به هم و بادیدگاه وهابیان متفاوت است.

انسان، این موجود مختار رازآلود، در میان انبوهی از موجودات و اتفاقات جبری جریان طبیعت، به سبب اراده و اختیار خدادادی اش، ماجرایی بس طولانی و پر فراز و نشیب را در طول تاریخ پرستش طی نموده و کوشیده به طرق مختلف نیاز و میل فطری پرستش را در خود پاسخ گوید. در ابتدا با مشاهده اتفاقات طبیعی، هرکدام را نشانه‌ای از وجود نیرو یا نیروهایی مافوق طبیعی پنداشته، سر تعظیم و تسلیم در برابر آنها فرو می‌آورد. اتفاقاتی که امروزه به مدد پیشرفت علم و دانش بشری، آنقدر برای ما مکشوف و روشن اند، که بعضاً در کشاکش زندگی به ورطه فراموشی سپرده شده و در روزمرگی‌ها گم می‌شوند !به هر میزان که توجه آدمی به محیط پیرامونش بیشتر شد، به دنبال اصل یا اصولی برتر و والاتر برای تبیین و تنظیم امور می‌گشت؛ تا آنجا که ارواح و قوای غیبی، جای خود را به خدایگان و الهه گان دادند و برای هر کدام از امور طبیعی خالق و مدیری تصور شد. اما پرستش خدایان متعدد نیز نتوانست روح فعال و پویای آدمی را پاسخ گوید. چرا که نظام خلقت آن چنان یکپارچه و منظم است که تصور وجود قدرت‌های متعدد و سلائق متفاوت، باوری باطل است. پیامبران و رسولان الهی با باروری اندیشه توحیدی و بطلان باورهای دو و چندگانه پرستی و ایمان به خدای یکتا به کمک درک فطری بشر آمدند و این گونه بود که از تعدد خدایان کاسته و بر قدرت ایشان افزوده می‌شد، تا آنجا که باور وجود خدای یکتا، دیگر نه سخت بود و نه غیر ممکن.با بعثت حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی (ص) پیام توحید و یکتا پرستی با شعار " لا اله الا الله " جهانی و فراگیر شد و تلاش‌های حضرتش، به مدد وحی الهی و کلام حضرت حق، قرآن کریم، به بار نشست و بدین سان انسان سرگشته و حیران را، از بیراهه‌های چندگانه پرستی رهانید و به صراط مستقیم رسانید.در این مجموعه کوشیده‌ام، سیر این تحول عظیم را از باورهای انحرافی ثنویت و تثلیث، تا استقرار نظام فطری توحید، به مدد تاریخ مکتوب، بررسی نمایم. امید که مقبول طبع اندیشمندان و علاقمندان قرار گیرد.

قرآن کریم از هنگام نزولش، احیاء‌کننده حقوق زن و مرد در عرصه‌های گوناگون بوده است و گام‌های بلندی را در زمینه‌ی ایجاد و استحکام حقوق انسانی زن و مرد برداشته است و با توجه به شرایط طبیعی، فطری و ساختار فیزیکی زن و مرد حقوق مشترکی را برای آن‌ها قرار داده است و از جهت هویت و کمالات انسانی فرقی بین زن و مرد نبوده و از دیدگاه مکتب اسلام ملاک برتری و سعادت به طور مساوی و برابر، تقوا و علم و عمل است. پیرو همین هدف این پژوهش با عنوان «بررسی ابعاد تساوی حقوق زن و مرد از دیدگاه قرآن»، با روش گردآوری کتابخانه‌ای و شیوه‌ای تحلیلی و توصیفی، درصدد است که دیدگاه قرآن را به عنوان منبع اصلی دین نسبت به تناسب و اشتراک هویت انسانی زن و مرد در زمینه‌های مختلف فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی، قضایی و ... مورد بررسی و دسته‌بندی قرار دهد و آیاتی را که به ظاهر موجب نقض و نابرابری حقوق زن در برابر مرد و سبب شبهه‌پراکنی مخالفان مبنی بر تفضیل و برتری حقوق مرد بر زناز دیدگاه اسلام بوده را از دیدگاه مفسران و محققان مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و در پایان نیز، به مقایسه دیدگاه مکتب اسلام و فمنیسم در رابطه با تشابه و تساوی حقوق زن و مرد بپردازد. و شاخصه بدست آمده بیانگر آن است که از دیدگاه اسلام و قرآن کریم، زن و مرد از لحاظ هویت و روح انسانی برابرند. این دو موجود، در آفرینش از نظر مبدأ و هدف آفرینش، در ماهیت انسانی و لوازم آن، در فطرت، در موانع راه تکامل، در ارزش‌ها، در حقوق اقتصادی (حق مالکیت و توارث، ...)، حقوق سیاسی، حقوق خانواده و حقوق قضایی و سایر حقوق فردی و اجتماعی مساوی-اند. در این دیدگاه (اسلام) در بیش‌تر موارد حقوق زنان و مردان مشترک بوده و با نظر تساوی دیده می‌شوند. در باقیمانده موارد نیز، زن بنا به اقتضای خصایص زنانگی و مرد به اقتضای خصایص شخصی مردانگی دارای احکام خاصی است. که برای هر کدام متناسب با شرایط جسمی ـ روحی و اجتماعی و هم چنین متناسب با نیازها و استعدادهایشان و تکالیف و وظایفشان، حقوقی به آن‌ها محول شده است.

الگو گرایی یکی از مهمترین روشهای تربیتی اسلام می باشد که از دیدگاه قرآن، علم و دین نیز دلایل متقنی برای این رویکرد وجود دارد. از طرفی درعصر فعلی که معروف به عصر پست مدرن می باشد با نفی فراروایت ها،و مخالفت با عقلگرایی، دین(بعنوان یک فراروایت) به نوعی کنار گذاشته می شود و در نظام تربیتی غرب، نسبیت گرایی و کثرتگرایی حرف اول را می زند.عنوان این پژوهش"بررسی و تبیین جایگاه رویکرد الگویی در نظام تربیتی غرب و اسلام"می باشد.از یک طرف،دیدگاه نظام تربیتی اسلام و ازسوی دیگردیدگاههای تربیتی غرب(بعنوان یک نظام فکری)و از جمله نظرات پست مدرن ها(بعنوان متأخر ترین فلسفه غرب) در خصوص الگو گرایی مورد واکاوی قرار می گیرد. پژوهشگر بدنبال تبیین دیدگاههای اسلام و غرب معاصر در خصوص این سوالات است: 1. این نظام های تربیتی به تربیت الگویی معتقدند یا آن را نفی می کنند؟- 2. آیا پذیرش رویکرد الگوئی باعث ورود تلقین و تحمیل به تعلیم و تربیت می شود یا خیر؟- 3. آیا منافاتی بین رویکرد الگویی و تعلیم و تربیت بخصوص تربیت دینی وجود دارد؟پژوهنده برای یافتن پاسخ سوالات مطرح شده، با استفاده از روش کتابخانه ای(فیش برداری از کتب و پایان نامه ها) به جمع آوری اطلاعات پرداخته و بعد از تجزیه و تحلیل اطلاعات، به بیان دیدگاههای هر دو نظام تربیتی در خصوص رویکرد الگویی پرداخته است.1. تربیت اسلامی با تاکید بر کثرت در وحدت و وحدت در کثرت و فراروایت و سلسله مراتب، معتقد به تربیت الگوئی است و در این دیدگاه هر الگویی دارای مرتبه خاص خود در رسیدن به هدف اصلی تربیت از دیدگاه اسلام یعنی همان رسیدن به توحید ناب است.2. از منظر نظامهای تربیتی غربی پذیرش رویکرد الگوئی باعث ورود تلقین و تحمیل به تعلیم و تربیت می شود.3. نظامهای تربیتی غرب با تاکید بر کثرت گرائی و نفی فراروایت و نفی سلسله مراتب، معتقد به نفی رویکرد الگوئی هستند.4. ازنظر تربیت اسلامی منافاتی بین رویکرد الگوئی و تعلیم و تربیت وجود ندارد بلکه الگو‏ها و اسوه‏ها معیار سنجش تربیت دینی، مکمّل آموزه‌های دینی و دلیل حقانیت هر مکتب اند.

در نظام معرفتی برآمده از معارف اسلامی می‌توان مدعی دیدگاهی شد که در آن انسان واجد ادراکاتی در سرشت و خلقت خویش به نام فطرت است که مستلزم جهت داری ذاتی وجود انسان در پاره ای ادراک ها و گرایش ها می‌باشد. اخلاق و احکام اخلاقی به عنوان یکی از حوزه های مهم در تاریخ اندیشه بشر، ریشه در درون انسان دارد. نگارنده در پژوهش حاضر، در مقام پاسخگویی به این سوال است که آیا می‌توان بین فطرت و نظام اخلاقی اسلام حوزه مشترکی را لحاظ کرد؟ این دو چه نسبتی با یکدیگر دارند و ورود فطرت در نظام اخلاقی اسلام چه پیامدهایی در پی خواهد داشت؟ یافته ها نشان می‌دهد هدفی که نظام اخلاقی اسلام به دنبال آن است با مطلوبی که انسان در درون خود به آن تمایل دارد منطبق و همسو است. همچنین هر کدام از فطرت و عقل – که خود معیار تشخیص حُسن و قُبح است - ساحتی معرفتی دارند. از این رو بین عقل و فطرت مناسباتی وجود دارد. در این پژوهش مفصلاً به حوزه اشتراکی فطرت و اخلاق پرداخته و پیامدهای ورود فطرت به نظام اخلاقی اسلام بررسی شده است.

در رابطه با مشروعیت دو معنا مطرح شد یک معنای قانونی بودن و دیگری مشروعیت به معنی مجاز بودن و حق داشتن. در مورد اول باید دید اصولا چه قانونی صلاحیت حاکمیت بر اجتماع را دارد و عقل بشری او را به تبعیت از چه قانونی رهنمون می سازد که در این رابطه نظریات لاک و روسو را مطرح کردیم. لاک قانونی را که ناشی از اراده خداوند باشد معتبر می داند و روسو نیز کسی جز خداوند را لایق قانونگذاری نمی دانست و بهترین قانون را قانون الهی می دانست یعنی مشروع ترین حکومت، حکومتی است که قانون آن را خداوند تامین کند و ناشی از اراده او باشد. اسلام نیز مشروعیت قانون را از ناحیه خداوند می داند و قانون الهی از نظر اسلام مشروع می باشد و حکومتی مشروع است که قانون آن از سوی خداوند متعال باشد. از طرف دیگر در بحث اصول فطری داشتیم که فطرت انسان، حکم به تبعیت او از حکم و قانون که از طرف خدا وضع شده است می نماید، به عبارت دیگر تبعیت از قانون خداوند در راستای فطرت انسان است. با توجه به مقدمات فوق در می یابیم که در مجموع مشروعیت در معنای اول خود یک رابطه مستقیم با فطرت انسانی دارد و حکومتی مشروع است که در راستای فطرت انسان تشکی شود و با آن در تطابق باشد.

در این تحقیق، عوامل موثر بر شکل‌گیری و تقویت عزّت نفس از دیدگاه اسلام بررسی شده است.در رابطه با پیشینه‌ی تحقیق حاضر تا آنجاکه نگارنده اطّلاع دارد تحقیق مستقلّ و جامعی صورت نگرفته است. از آن‌جا که عزّت نفس یکی از نیازهای اساسی انسان و لازمه‌ی مهمّ زندگی موفقیّت آمیز است، باید آن را در جامعه پرورش داده و تقویت نمود و این مهمّ جز با شناخت عوامل عزّت نفس حاصل نخواهد شد؛ از این‌رو ضرورت دارد تحقیقی جامع درباره‌ی آن انجام شود که رساله‌ی حاضر این مسئولیت را پذیرفته است و هدف آن، بررسی سوالات اصلی و فرعی تحقیق و پاسخ دادن به آن‌ها است. در این تحقیق از روش توصیفی – تحلیلی استفاده شده است؛ یعنی با مراجعه به منابع و گردآوری مطالب به دسته‌بندی آن‌ها پرداخته و سپس تحلیل و تبیین می‌شود. همچنین جمع آوری مطالب به روش اسنادی انجام شده است. که البتّه تحقیق در این راستا با محدودیت‌های تحت کنترل و خارج از کنترل مواجه بوده است.پس از ارائه‌ی بحث کلّیات که شامل بیان مسأله، سوالات تحقیق، پیشینه‌ی تحقیق، اهداف تحقیق، روش تحقیق، و محدودیت‌های تحقیق می‌باشد، مباحثی چون ماهیّت عزّت نفس، مولفه‌های عزّت نفس، اهمیّت و آثار عزّت نفس، اقسام و مراتب عزّت نفس مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه، محقّق، عوامل درونی عزّت نفس را به بحث گذاشته و به مباحثی چون: وراثت، فطرت، ایمان، تقوا، نیّت، عبادت، دعا، تفکّر، توکّل، صبر، علم و حسن خلق پرداخته است.پس از آن، نقش عوامل بیرونی مورد بررسی قرار گرفته که مشتمل است بر عوامل فرا طبیعی مانند: نقش خداوند متعال، فرشتگان و الهامات غیبی در ایجاد و تقویت عزّت نفس، عوامل طبیعی، مانند: آب، غذا، مسکن، و عوامل انسانی مانند: خانواده، مدرسه، و جامعه، و در پایان نتیجه‌گیری انجام شده و پیشنهادهای ارائه شده است.