جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسالۀ اخلاق و حقوق و رابطۀ آنها از مسائل مهمی است که همواره و خصوصاً در دوران مدرن ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. در مدرنیته با توجه به تغییر بنیادین که در بینش و گرایش انسان رخ داد، اخلاق و حقوق و رابطۀ آنها مانند همه جنبه‎های زندگی انسان بر اساس دو مؤلفۀ اصلی مدرنیته یعنی سکولاریسم و اومانیسم تبیین گردید. در این مقاله علاوه تبیین رابطۀ مطرح میان اخلاق و حقوق در مدرنیته به نقد اجمالی آن می‎پردازیم.

در پژوهش پیش رو برآنیم که اندیشه سیاسی فردوسی را با تکیه بر متن اصلی شاهنامه و برخی کتب پیرامون، استخراج و تبیین کنیم. تلاش خواهیم کرد تا اهمیت اموری همچون، عدالت، عقلانیت، مذهب، وفای به عهد و پیمان، یادمرگ و ...را از جنبه‏های فردی و حکومتی برسی و تبیین کنیم. تفاوت پژوهش حاضر با سایر نگاره ها در مورد فردوسی و شاهنامه در این است که؛ الف) تکیه پژوهش حاضر به لحاظ استدلالی متن اصلی شاهنامه است و از دلالت مطابقی و التزامی و سائر ادله منطقی در آن استفاده شده است. ب) دراین پژوهش نقل قول‏های سائر کتب از شاهنامه پس از ارجاع دوباره نگارنده به متن شاهامه نقل شده است و مواردی که مصرع یا بیتی دچار تحریف شده است، و یا در شاهنامه وجود نداشته، حذف و یا اصلاح گردیده است. به لحاظ روشی در پژوهش پیش رو از روش بحران اسپریگنز استفاده واهیم کرد که از علم پزشکی به علوم انسانی وارد شده است و چون پزشک در مداوای بیمار چهار مرحله اصلی را طی می‏کند در علوم انسانی نیز برای فهم اندیشه فرد این چهار مرحله طی می‏شود، که عبارت است از شناسائی مشکل، ریشه یابی مشکل، ترسیم وضعیت مطلوب، شیوه انتقال از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب(اسپریگنز، 1377)

مسبوقیت علم الهی بر وجود عینی ممکن‌ها، از جمله مباحثی است که می‌توان گفت تمامی هستی‌شناسان الهی بر آن اتفاق نظر دارند. اما اختلاف مبانی فکری و نحوة تفسیر هر یک از وجود علمی و عینی، باعث تحلیل‌های متفاوت ایشان از نحوة این تقدّم شده ‌است. در نگاه مشایی، سلسلة علّی و معلولی موجودها که در نهایت، به خداوند متعال منتهی می‌شود، وجودهای عینی را تشکیل می‌دهند. خداوند سبحان که علّة‌العلل این نظام علّی و معلولی است، با علم به ذات خویش، عالم به تمامی ممکن‌ها است؛ علمی حصولی که به نحو کلّی و بسیط بوده و از لوازم ذات متعالی اوست و از باب تقدّم رتبی علّت بر معلول، مقدّم بر تمامی معلول‌های امکانی است. بر اساس دیدگاه حکمت متعالیه که وجود، تنها امر اصیل و عینی است، وجود عینی، سلسله‌ای مشکِّک از موجودهای ممکن به امکان فقری را شامل می‌شود که در نهایت، به حق ‌تعالی به عنوان تنها وجود عینی مستقل بالذات می‌رسند. اما علم حق تعالی که سبب صدور ممکن‌ها می‌شود، به نحو نقش بستن صورت‌های ذهنی نبوده؛ بلکه همان علم حق به ذات بسیط خویش است که به خاطر جمع تمامی کمال‌های وجودی، در عین بساطت و اجمالی‌ بودن، عین کشف تفصیلی است. اما در نگرش عرفانی که وجود عینی و حقیقی، در ذات حق‌تعالی منحصر است و همه ممکن‌ها، محل تجلی و شئون او هستند، بحث از تقدّم مظاهر علمی حق تعالی بر محل تجلی عینی و خلقی اوست؛ به گونه‌ای که تعیّن اوّل و دوم که تعیّن‌های علمی در صقع ربوبی و علم الهی‌اند، واسطة ظهور تمامی مظاهر خلقی، اعم از عوالم جبروت، ملکوت و ناسوت می‌شود. پژوهش حاضر، در صدد بررسی چگونگی تقدّم وجود علمی بر وجود عینی، از دیدگاه مکتب فلسفی مشاء، حکمت متعالیه و مبانی عرفانی است تا با شرح این تفاسیر و مقایسه و تحلیل آنها، گامی در راستای روشن‌تر‌شدن بحث برداشته ‌شود.

چکیده: وجود تفکری که ائمه اطهار1 را تنها، رهبران معنوی و یا امامان هدایت و راهنمایی می‌پندارد، با گزارش‌های تاریخی موجود و واقعیت تاریخی مطابقت نداشته و با بررسی سیره علمی ائمه به ویژه امام صادق1 می‌توان به جنبه دیگری از فعالیت‌های ایشان که در جامعه اسلامی نمود و بروز زیادی داشته دست یافت.وجود انبوه فراوانی از روایات و گزاره‌های علمی و حتی کتاب‌ها منسوب به ایشان یا شاگردانش دلالت زیادی بر مدعای ما دارد. حضور اصحاب و شاگردان کثیری از فرق و مذاهب مختلف به ویژه بزرگان اهل سنت در مکتب علمی آن حضرت، دلیلی دیگر می‌باشد. از طرفی ورود آثار ملل گوناگون در عصر و زمان امام سبب شد، تا جامعه اسلامی با چالش عظیم علمی و انبوه سوالات و شبهات روبرو گردد. همچنین با باز شدن پای علوم طبیعی در میان مسلمانان، امام صادق1 به بیان، آموزش و تدریس علوم مختلف به ویژه علوم طبیعی پرداخته و مسلمانان و دانش‌اندوزان علم را در هر نقطه و با هر گرایش و مذهب در رشته‌ طبیعیات تربیت و به درجات علمی والا رساند. این تلاش‌های صورت گرفته را در قالب چند بخش و تحت عنوان علوم طبیعی با زیر مجموعه‌های طب، نجوم، شیمی و سایر علوم دنبال می‌کنیم.

تحقیق حاضر، در نظر دارد که به بررسی مهمترین شاخصههای عرفان امام علی(ع) در نهجالبلاغه بپردازد. بنابراین، پس از بیان هدف عرفان از دیدگاه امام علی(ع،) به اهمیت بررسی شاخصههای عرفان از دیدگاه ایشان اشاره کرده و مهمترین محورهای عرفان امام علی(ع) در نهج البلاغه را بر میشمریم.

نظریه فرهنگ را می­توان به منزله ادبیاتی دانست که در پی توضیح ماهیت فرهنگ و تبعات آن برای زندگی اجتماعی است. از نظریه­هایی که پیرامون فرهنگ بیان شده، در مطالعات آکادمیک استفاده فراوانی می شود. نظریه فرهنگ می­کوشد تا مسائل و عواملی را که به نوعی در ارتباط با فرهنگ بوده و در فرهنگ جریان دارند، به روشنی مشاهده کنیم؛ به تعبیر دیگر، نظریه فرهنگ چارچوبی است که موضوعات فرهنگی در آن به نظم آورده می­شوند وسعی می­کند بین عناصر و اجزا فرهنگ رابطه برقرار کند.نظریه فرهنگ با تعریف و ترسیم فرهنگ مطلوب، به اندیشمندان کمک می­کند تا فرهنگ موجود در بسیاری از جوامع سرمایه داری را مورد نقد قرار دهند. نظریه فرهنگ مکتب فرانکفورت با تحلیل انتقادی صنعت فرهنگ به دنبال تبیین و ارزیابی فرهنگ توده­ای است تا از این رهگذر بتواند فرهنگ والا و متعالیِ شکوفا کننده عقلانیت راستین را به انسان­ها معرفی کند.

چکیده عقل یک موهبت عظیم الهی است که در سایه‎ی آن انسان می‎تواند حقایق عالم را به درستی بشناسد. منطوق و مفهوم آیات قرآن و روایات در باب امکان شناخت عقلی خدا دو دسته‎اند؛ دسته‎ای که می‎گویند: انسان با ادراکات بشری‎اش نمی‎تواند خدا را بشناسد. دسته‎ی دیگر در نقطه‎ی کاملاً مقابل، انسان را به شناختن خدا و تفکر در این موضوع تشویق می‎کنند. از آن‎جا که انسان از قوای متعدد شناخت حصولی، برای دست‎یابی به انواع شناخت بهره‏مند است؛ در مورد شناخت خدا باید دید که آیا شناختن خدا با علوم حصولی ممکن است؛ شناخت حصولی عقلی از خدا به چه صورت است؟ و انسان به چه اندازه‎ای می‎تواند به این شناخت دست پیدا کند. برای پاسخ به این سؤالات باید بین انواع علم حصولی (شناخت حسیّ، وهمی، خیالی و عقلی) تفکیک قائل شد؛ انسان هر چه در وادی حسّ، وهم و خیال، برای شناخت خدا پیش برود، جز به یک صورت شرک‎آلود، موهوم و خیالیِ ساخته و پرداخته‎ی ذهن خودش نمی‎رسد؛ زیرا محدوده‎ی این ادراکات صرفاً امور محسوس است و خروجی‎شان نیز تنها صور محسوسه و معانی جزئیّه است. امّا با شناخت حصولی عقلی که نتیجه‎ی تدبّر در آیات و آثار الهی است، می‎توان با انتزاع از اوصاف کمالی انسان و تجرید آن‎ها از نواقص ممکنات، به یک معنای کلّی از اوصاف خدا رسید که هم مورد تأیید قرآن و روایات است و هم برای عموم مردم میسّر است. (البته تمام این مباحث با پیش‎فرض گرفتن استحاله‎ی اکتناه به ذات و صفات الهی است).

یکی از مباحث مهم که از دیرباز توجه فیلسوفان اسلامی را به خود جلب کرده، مسئله اصالت و تحقق خارجی است و اختلاف بین فلاسفه در این جهت است که اصالت و عینیّت از آنِ وجود است یا ماهیّت. این مسئله، نه تنها ذهن فیلسوفان را درگیر خود کرده و به بحث و اثبات ادعای خود پیرامون آن پرداختهاند، بلکه متکلمان و برخی مخالفان با فلسفه، نیز به بحث در مورد آن پرداخته‌اند. مکتب تفکیک، به عنوان یکی از مکاتب نوپایی قرون اخیر، درصدر مخالفت با فلسفه و عرفان درآمده و معتقد است که تنها راه شناخت که مبری از خطا و برتر از راه‌های شناختی دیگر - عقل و کشف - است، وحی است. اهل تفکیک، استناد به ظاهر آیات و روایات و تفسیر خاصی که از آن دارند، به تخطئه فلاسفه و عرفا پرداخته‌اند و اگر متعرض بحث‌هایی، چون اصالت وجود یا ماهیت، اشتراک معنوی و غیره می‌شوند، اولاً به خاطر رد مباحث آنان و اثبات ادعای خودشان است و ثانیاً اتّخاذ موضع آنان در جهت عقلانی کردن ادعایشان است، که البته در این مورد نیز نظر واحدی ندارند و حتی از یکی از بزرگانشان در مورد یک مسئله، چند نظر نقل شده است، مانند مسئلة اصالت وجود یا ماهیت که گاهی قائل به اصالت ماهیت شده، زمانی از «اصلین» سخن به میان آورده و گاهی بیان می‌دارند که نه وجود اصیل است، نه ماهیت، بلکه اصالت از آن ولایت است. هدف آن‌ها از طرح همة این مباحث، تنها یک چیز است و آن، تخطئه آراء فلاسفه و عرفا، به خصوص اندیشه‌های جناب صدرالمتألهین و ابن عربی است. آنچه در این نوشتار بیان شده، به طور اجمال، معرفی مکتب تفکیک، بزرگان آن و نظر آنان در دو دورة مختلف فکری،در بحث اصالت وجود یا ماهیت است.

در پاسخ به ‌این سؤال که چگونه دین اسلام در راستای گسترش علم به ایفای نقش پرداخته، به ‌این نتیجه رسیدیم که آموزه‌های اسلام، روند جامعه را به مسیری سوق می‌دهد که تأییدکنندة علم‌آموزی و گسترش رو به رشد علم و عالمان باشد. در این اندیشه، وجه تمایز انسان با سایر موجودها، بهره‌مندی از نعمت شناخت و معرفت است. مفهوم علم در اندیشه اسلامی، دایرة وسیعی از انواع معرفت‌های حصولی، حضوری، تصور، تصدیق، کلی و جزئی را در بر می‌گیرد. آموزه‌های اسلامی، بدنة جامعه را از نظر اجتماعی و فرهنگی، تحت تأثیر قرار داده و افراد (نه تنها مؤمنان، بلکه کافران و مشرکان و حتی پیروان دیگر ادیان) از طرف خدای سبحان و اولیایش، بر خردمندی و به کارگیری عقل دعوت می‌شوند. همچنین انسان در قرآن به ژرف‌نگری در آثار خلقت و طبیعت فرا خوانده می‌شود و توصیه می‌شود به ‌اینکه باید علوم را از هر منبعی که واجد آن باشد، اخذ نماید. برآیند چنین تفکری، انگیزة شناخت متقابل را در بین پیروان خود ایجاد می‌نماید، که نتیجة آن، گسترش رو به رشد مباحث علمی‌است.

به اهتمام انجمن علمی گروه جامعهشناسی، نشستی با عنوان «اندیشههای اجتماعی شهید صدر» و با حضور اساتید ارجمند، حجت الاسلام منذر حکیم و حجت الاسلام دکتر حمید پارسانیا برگزار شد. حجت الاسلام منذر حکیم، محوریت بحث خود را بر اساس کتابی قرار داد که پیرامون اندیشههای شهید صدر به رشتة تحریر در آورده است. این کتاب با عنوان مشتمعنا فی فکر و خطورات شهید صدر است. این اثر، خلاصة 10الی 15اثر شهید صدر میباشد، که تمام این آثار با هم مرتبط بوده و در مجموع، بیانگر تئوری ایشان است. کتاب مشتمعنا فی فکر و خطورات شهید صدر چند قسمت دارد: .1بحث نظریهپردازی و یک دوره تفسیر موضوعی در زمینة نظریة اجتماعی؛ .2مطرح نمودن سنتهای اجتماعی؛ .3مطرح نمودن ربط دو مورد قبلی با هم (یعنی فلسفة تاریخ و سنتها، چه ارتباطی با نظریة اجتماعی دارند.