جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان شیعه بین فشار دو نحله فکری، عالمان فقهی سنتی اسلامی و مبانی پیشرفت­گرا و تقدس‌­گریز مدرنیته، قصد دارد اصول متمایز خود را تعیّن ببخشد. مسئله اصلی که قصد پژوهش آن را داریم این است که اصول عرفان شیعه در رابطه با مبانی مدرنیته چه حرفی برای گفتن دارد و مبانی عرفان شیعه در این مورد چه تمایزی با سایر عرفان‌­ها دارد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل متن، مبانی متمایز عرفان شیعه را از کلام و تعالیم امام خمینی استخراج و با روش مقایسه تحلیلی، تعارض و توافق‌های عرفان شیعه با مبانی مدرنیته را تشریح کرده است. نتایجی که از این پژوهش حاصل شده است عبارت‌اند از اینکه عرفان شیعه مبانی اصیل و متمایزی از سایر عرفان­‌ها دارد و در این زمینه کاملا مبتنی‌بر اصول حقه اسلامی است؛ مبانی شهودگرایی، باطنی­‌گرایی و ضرورت تزکیه نفس در عرفان­‌ها با مبانی عقل­‌گرایی، علم‌­گرایی، تقدس­‌زدایی و رفاه اقتصادی مدرنیته تعارض دارد و امام خمینی با ارائه مبانی عرفان شیعه، علم­‌گرایی، عقل‌­گرایی و توسعه اقتصادی مدرنیته را با تقدس و معنویت‌گرایی عرفانی توافق بخشید و ابعاد مادی، اجتماعی و سیاسی انسان را در دل بُعد روحانی و حقیقت وحدانی هستی بازتعریف می­‌کند. به این ترتیب عرفان شیعه در قالب نظام سیاسی جمهوری اسلامی قادر به پاسخگویی به نیازها و معضلات انسان مؤمن در جامعه مدرن خواهد بود.

‫نوشتار حاضر به واکاوي عقل از منظر مولانا جلال‌الدين محمد بلخي در کتاب مثنوي معنوي وي مي‌پردازد و ديدگاه دو تن از دانشمندان (علامه محمدتقي جعفري و حاج ملاهادي سبزواري) را نيز درباره آراي مولوي در اين موضوع را انعکاس مي‌دهد. نگارنده در سه فصل ماهيت عقل و جايگاه آن در عالم هستي را از ديدگاه مثنوي معنوي و انديشه‌هاي مولوي بررسي کرده است. وي نخست به تشريح اهميت عقل در اسلام و نزد متکلمان، فلاسفه و عرفاي مسلمان پرداخته و آراي بسياري از آن‌ها در مورد نقش مهم عقل در شناخت پديده‌هاي هستي را شرح مي‌دهد. آن‌گاه ديدگاه مولوي را در مقوله عقل بيان کرده و ضمن ارائه اجمالي تاريخچه زندگاني و شخصيت علمي وي، نظر او را درباره هستي شناسي، دين، مذهب، انسان شناسي و معرفت شناسي جويا شده است. در ادامه ابعاد و معاني و مراتب مختلف عقل همچون: عقل کل، عقل جزئي، عقل ايماني، عقل اول، عقل کامل، عقلِ عقل، عقل احمد، عقل خدادادي (موهبتي)، عقل اکتسابي و جايگاه انديشه را در وجود آدمي، از منظر مولوي تبيين مي‌سازد. در فصل دوم نخست به کارکردها و آسيب شناسي عقل جزئي مي‌پردازد و اموري مانند محدوديت عقل، سستي عقل فلسفي، انحصارطلبي عقل، اکتفاء نمودن به عقل جزئي، سلطه خيال بر عقل جزئي و نسبت عقل و دل را از ديدگاه مولوي بررسيده، سپس جايگاه عقل کلي را در نظام هستي از منظر وي شرح مي‌دهد. از نظر نويسنده، مولوي عقل را موجودي روحاني و نوراني تلقي مي‌کند که در وجود انسان کامل تبلوري جامع و حقيقي دارد و موجب شناخت حقايق هستي مي‌شود. وي عقل کلي را از نظر مولوي، زيربناي جهان هستي دانسته و آن را اول مخلوق خدا معرفي مي‌کند نگارنده در همين زمينه انديشه‌هاي علامه محمدتقي جعفري و حاج ملاهادي سبزواري را در مورد ماهيت عقل از نظر مولوي شرح داده و نقش عقل در حوزه و تکامل انسان از ديدگاه مولانا را تجزيه و تحليل کرده است. رابطه عقل و ايمان، عقل و نجات انسان، عقل و وحي، عقل و نبوت، عقل و کمال انسان و عقل و زيبايي، از ديگر مطالب مهم در اين نوشتار به شمار مي‌آيد.

کتاب حاضر جلد اول از اين مجموعه است که در آن خواننده ضمن آشنايي با زبان‌هاي عرفان و حکمت شيعي، به نگاه روشني در مواجهه با اين مکتب آسماني که بهترين و متقن ترين قرائت از اسلام ناب است، آشنا شده و براي پاسخ به شبهات ريزودرشت اين زمينه قادر خواهد شد. مؤلف در بخش اول، در آغاز به گزارش اجمالي زندگاني احياگر بزرگ مکتب تشيع محمود خواجه‌نصيرالدين طوسي پرداخته و سپس گرايش‌هاي عرفاني او را شرح داده است. در بخش دوم پيرامون بررسي شاخص‌هاي عرفان حقيقي بحث شده است.