جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوع (genre) در اساس اشاره به سنخ (type)های ادبی دارد. درواقع مجموعه­ای از قواعد انتزاعی است که نویسندگان در خلق آثارشان خود را ملزم به رعایت آن می­دانند. از همین رو دسته­ای از متون ادبی که دارای شباهت­های ساختاری، محتوایی، بلاغی و... هستند نیز نوع ادبی نامیده می‌شوند. بخش عمده­ای از عوامل موثّر در ایجاد نوع ادبی، مربوط به حوزه­های معنایی است. در این زمینه، واژگان در قالب اسم­ها و صفات به­صورت ساده، مشتق یا مرکّب نقش اساسی­ای در خلق نوع ادبی و تمایز ان­ها با یکدیگر دارند. یکی از انواع مهم در حوزه ادبیّات ایران، نوع عرفانی است. حدیقةالحقیقه سنایی از جملة آثاری است که در زیرمجموعه این نوع قرار می­گیرد. ما در این مقاله در پی آن هستیم که ضمن بررسی 50 واژه در این کتاب، نشان دهیم که حوزه­های معنایی (اسم و صفت) چگونه در ایجاد نوع عرفانی موثّرند. نتایج به­دست آمده نشان می‌دهد حوزه­های معنایی غالب این دسته از واژگان با توجه به مطالعات درزمانی و هم­زمانی و هم­چنین تغییراتی که در دو سطح واژگانی و مفهومی آن­ها پیدا می­شود، با بسامد بالا در خدمت نوع عرفانی قرار گرفته­اند؛ چنانکه از این میان، سهم اسم­های مکان، زمان و برخی واژگان دیگر که ما از آن­ها تحت عنوان واژگان خاص نام برده­ایم، بیشتر است. این پژوهش کاملا نوآورانه است و با نگاهی جدید از حیث کمّی و کیفی به توصیف دقیق متن می­پردازد.

مفهوم یقین از جمله مفاهیمی است که در حوزه‌های متعددی مانند فلسفه و عرفان موضوع بحث قرار می‌گیرد. در عرفان اسلامی نیز عارفان مسلمان به مفهوم یقین با توجه به استعمال آن در آیات قرآن کریم و روایات توجه کرده‌اند. هدف نویسنده در مقاله حاضر بررسی مفهوم یقین در آثار ابن عربی است. نویسنده با مراجعه به آثار ابن عربی تلاش می‌کند تا ضمن بیان چیستی مفهوم یقین از دیدگاه ابن عربی به آثار و مراتب آن نیز اشاره نماید. نتیجه‌ای که محقق با تکیه بر تحلیل دیدگاه ابن عربی در مورد مفهوم یقین بدان رسیده است توجه به تمایزی است که وی در مورد یقین روانشناختی و یقین منطقی ایجاد می‌نماید. همچنین در مورد مراتب یقین در کنار اقسام سه گانة آن وی قسم جدیدی بنام «حقیقة الیقین» را نیز معرفی می‌نماید. البته مقصود ابن عربی از یقین نه مطلق یقین، بلکه یقین خاصی است که ارزش دینی و عرفانی داشته و تنها از طریق عبادت به دست می‌آید. نوآوری دیگری که می‌توان در دیدگاه این عربی شناسایی نمود مسالة اعتقاد وی به «یقین بلا محل» است که مصداقی از آن را با استناد به یکی از آیات قرآن و بر طبق برداشت خاص خود نشان داده است. اما به نظر می‌رسد مسألة یقین بلا محل با دیدگاه کلی ابن عربی در مورد عرض، مبنی بر نیازمند دانستن آن به موضوع و محل، در تعارض آشکار است. ضمن آن که به تصریح خود ابن عربی، یقین به عنوان امری مستقل و قائم به خود در خارج موجود نمی‌شود، بلکه متکی به انسان موقن است، همانند قیام علم به عالِم. اما اگر یک عملی را محل یقین بدانیم، باید گفت چنین فرضی خارج از طور عقل متعارف است.

کشف الحقایق مهم ترین تالیف نسفی، عارف قرن هفتم هجری، است که به نثری روان و فصیح نوشته شده و یکی از آثار مهم عرفانی و ادبی این قرن به شمار می رود. این کتاب در اصل مشتمل بر یک مقدمه و ده رساله و یک خاتمه بوده، ولی نسخ موجود فقط مشتمل بر یک مقدمه و هفت رساله است و کتاب حاضر نیز محتوی همان است. در این رساله ها مباحث زیر به تفضیل مورد بررسی قرار گرفته است: علت پیدایش مذاهب مختلف در امت محمد (ص) و تعیین مذهب مستقیم و بیان «وجود»و«انسان»و«سلوک»و«توحید»و «معاد»و«دنیاوآخرت»و«هفت آسمان و هفت زمین»و«کتاب الله و کلام الله»ومتعلقات و متفرعات این مباحث. مؤلف درمقدمه‌ م‍ی‌گ‍وی‍د: ج‍م‍ع‍ی‌ از دوس‍ت‍ان‌ ی‍ک‍دل‌ و دروی‍ش‍ان‌ ازی‍ن‌ ض‍ع‍ی‍ف‌ ال‍ت‍م‍اس‌ ک‍ردن‍د ک‍ه‌ رس‍ال‍ه‌‌ای ب‍ن‍وی‍س‍ی‌ ... ت‍ا س‍ال‍ک‍ان‌ و م‍خ‍ل‍ص‍ان‌ را گ‍ش‍ای‍ش‌ و دس‍ت‍وری‌ ب‍اش‍د و ت‍را ذخ‍ی‍ره‌ و ی‍ادگ‍اری‌ ب‍ود... و در خ‍واس‍ت‌ دی‍گ‍ر آن ک‍ه‌ ه‍ر رس‍ال‍ه‌ ک‍ه‌ ج‍م‍ع‌ ک‍ردی م‍ی‌ب‍ای‍د ک‍ه‌ اول‌ س‍خ‍ن‌ اه‍ل‌ ش‍ری‍ع‍ت‌ و دوم‌ س‍خ‍ن‌ اه‍ل‌ ح‍ک‍م‍ت‌ س‍وم‌ س‍خ‍ن‌ اه‍ل‌ وح‍دت‌ ب‍ی‍ان‌ ک‍رده‌ ش‍ود و‌ اص‍ول‌ و ف‍روع‌ ای‍ن‌ ه‍ر س‍ه‌ م‍ذه‍ب‌ گفته شود، ه‍ر ک‍ه‌ ب‍ه‌ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ و ت‍ف‍ص‍ی‍ل‌ ن‍دان‍د ه‍ی‍چ‌ چ‍ی‍ز را ن‍دان‍د و ه‍ر ک‍ه‌ اص‍ول‌ و ف‍روع‌ ای‍ن‌ س‍ه‌ م‍ذه‍ب‌ را ب‍ه‌ت‍ف‍ص‍ی‍ل‌ دان‍س‍ت‌ ج‍م‍ل‍ه‌ چ‍ی‍ره‍ا را دانسته است‌ و در خ‍واس‍ت‌ دی‍گ‍ر آن‍س‍ت‌ ک‍ه‌ س‍خ‍ن‌ ه‍ر طای‍ف‍ه‌ ک‍ه‌ گ‍ف‍ت‍ه‌ ش‍ود م‍ی‌ب‍ای‍د ک‍ه‌ ب‍ی‌ ت‍ع‍ص‍ب‌ و ب‍ی‌ ت‍ق‍ی‍ه‌ و زی‍اده‌ ون‍ق‍ص‍ان‌ ب‍اش‍د و دی‍گ‍ر م‍ی‌ب‍ای‍د ک‍ه‌ س‍خ‍ن‌ م‍ف‍ه‍وم‌ و روش‍ن‌ ب‍اش‍د.... من در ق‍ب‍ال‌ ای‍ن‌ در خ‍واس‍ت‍‌ه‍ا ای‍ن‌ ک‍ت‍اب‌ را ک‍ه‌ شامل‌ ده‌ رس‍ال‍ه‌ اس‍ت‌ نوشتم ، س‍پ‍س‌ م‍ی‌گ‍وی‍د ک‍ه‌ ای‍ن‌ س‍وال‌ه‍ا و درخ‍واس‍ت‍‌ه‍ا در س‍ال‌ ۶۷۱ق‌. ب‍ه‌ای‍ن‍ج‍ان‍ب‌ رس‍ی‍د و درآن وق‍ت‌ م‍ن‌ در ب‍خ‍ارا ب‍ودم‌ ک‍ه‌ ح‍م‍ل‍ه‌ ک‍ف‍ار ش‍ه‍ر را وی‍ران‌ ک‍رده‌ ب‍ود پ‍س‌ از آن‍ج‍ا ب‍ه‌دی‍گ‍ر ش‍ه‍ره‍ای‌ خ‍راس‍ان‌ رف‍ت‍م‌ ت‍ا آن‍ک‍ه‌ در ۶۸۰ ق. در ابرقوه ای‍ن‌ ک‍ت‍اب‌ به‌پایان رسید. این کتاب دریک مقدمه و فاتحة الکتاب دربیان مذاهب امت پیامبر که چنداست و ده رساله : ۱. دربیان وجود در چهل و سه فصل، ۲. دربیان انسان در سی فصل، ۳. در سلوک در بیست و دو فصل، ۴. در توحید در شانزده فصل، ۵. در معاد در سی و هشت فصل، ۶. در دنیا و آخرت و شب قدر و مرگ وزندگی در نه فصل، ۷. هفت آسمان و زمین کدام است در پانزده فصل، ۸. کناب الله دربیان قرآن وفرقان، ۹. حقیقت اسلام و ایمان و احسان، عبادات برای چیست ، ۱۰ ادیان وشرایع چنداست و نسخ شریعت چیست و چرا؟ خاتمه درختم نبوت و ختم ولایت چیست.

این کتاب دربارة حقیقت عرفان و تصوف و رابطة آن با دین مبین اسلام نوشته شده است. از این رو نخست یک شناخت کلی از مباحث و عرفان و تصوف ارائه می‌شود، سپس دربارة گفتار نویسنده «رسالة رفع شبهات» که در آن به برخی از اشکالات وارده بر عقاید صوفیان پاسخ داده، تحلیلی ارائه می‌گردد. آن‌گاه دربارة فلسفه و کلام توضیحاتی ارائه شده و به دنبال آن، شاخص برخی از مباحث عرفانی با شرع، شرح داده می‌شود. در ادامه دربارة جعل حدیث صوفیه، عرفان و رابطه آن با نبوت و امامت مطالبی آورده می‌شود و در پایان کتاب نیز به اثبات توحید اسلامی و برتر بودن آن پرداخته می‌شود.

کتاب "مدخل إلی العلوم الإسلامية" ترجمه کتاب "کلیات علوم اسلامی" اثر استاد شهید مطهری است. این کتاب جلد دوم از مجموعه کلیات علوم اسلامی است. جلد اول از اين مجموعه شامل دو بخش منطق و فلسفه، جلد دوم مشتمل بر سه بخش كلام، عرفان و حكمت عملى، و جلد سوم دربردارنده دو بخش اصول فقه و فقه است. ويژگى مهم اين سلسله مباحث اين است كه چون در اصل، تقريرات درسهاى استاد شهيد مطهری براى دانشجويان سالهاى اول دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران بوده، با بيانى روان و شيوا اطلاعات بسیار جالبی را برای آشنایی ابتدایی با این علوم فراهم می کند.