جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ریچارد سوئین برن فیلسوف خداباور بریتانیائی، وجود «آگاهی» در انسان ها را معلول طرحی آینده نگرانه در فرآیند تکامل تدریجی و پیدایش آگاهی را قطع نظر از مادی یا غیرمادی بودن ماهیتش، استدلالی می داند بر وجود طراحی مدبر و هدف دار. وی هم چنین معتقد است که تبیین های صرفا علمی و مادی از ارائه تبیینی ساده و معقول از ماهیت آگاهی و شعور در انسان ناتوان اند و به دلیل تبیین ناپذیری آگاهی از منظری صرفا علمی، پذیرش ثنوی گروی ذاتی اجتناب ناپذیر است. در مقابل، جی. ال. مکی، دیگر فیلسوف بریتانیائی، با انتقاد از استدلال سوئین برن، در عین پذیرش دشواری های تبیین های ماتریالیسم از آگاهی، با به کارگرفتن تیغ اکام و پیش فرض قرار دادن ماده گروی به عنوان یگانه تبیین معقول از پدیده ها، تبیین خداباورانه از آگاهی را پیچیده می انگارد. این مقاله بر آن است با بیان دلایل عدم کفایت تبیینی نظریه ماتریالیستی مکی در تبیین آگاهی، نشان دهد ساده ترین تبیین وجود آگاهی تبیین خداباورانه بوده و وجود آگاهی می تواند استدلالی استقرائی در اثبات خدا باشد.

بحث «تجربه دينى» داراى ابعاد گوناگونى است و در شاخه هاى متنوع دين پژوهىِ نوين از آن بحث مى شود. از اين رو، براى مشخص كردن جايگاه اين بحث در نقشه جهانى دين پژوهى و نيز در نقشه منطقه اى فلسفه دين، ضرورى است نگاهى هر چند گذرا به شاخه هاى گوناگون دين پژوهى معاصر بيفكنيم.

سوئینبرن، فیلسوف دین معاصر، در آثار خود تلاش کرده است تا تقریر جدیدی از براهین اثبات وجود خدا ارائه دهد. وی قبل از پرداختن به این براهین، ابتدا به تبیین صفات خداوند پرداخته است؛ سرمدیت، قدرت، علم، خیریت، تشخص و اختیار از جمله صفاتی است که او به تحلیل آنها پرداخته و گاه تبیین های منحصر به فردی از آنها ارائه نموده است. تقسیم صفات به دو گروه اصلی و استنتاجی، تصریح به عدم تعلق قدرت مطلق خداوند به محالات ذاتی، و تأکید بر علت محدثه و مبقیه بودن خداوند نسبت به عالم و اختیار خداوند، از مهم ترین نکاتی است که وی در باب صفات خدا بیان کرده است. بیشتر دیدگاه های وی با نگرة فلاسفه اسلامی در این خصوص منطبق است؛ اما عدم بحث مبسوط از صفات استنتاجی، عدم توانایی وی بر حل شبهه علم ازلی خداوند به افعال اختیاری انسان و عدم پذیرش معنای دقیق از سرمدیت، مهم ترین اشکالات وی در باب تبیین صفات خداوند است. در این پژوهش با بازخوانی تبیین های سوئینبرن از این صفات، به ارزیابی و نقد آنها خواهیم پرداخت.

ریچارد سوئین برن فیلسوف معاصر انگلیسی و استاد فلسفه دین دانشگاه آکسفورد است. وی بر اساس مبانی معرفت‌شناختی ویژه‌ای که بعضا از ابداعات خود اوست تلاش کرده است تبیین و تقریرهای جدیدی از براهین اثبات وجود خداوند ارائه کند و از خداباوری دفاع نماید. استقراگرایی یکی از مهمترین مبانی او در اثبات وجود خداوند است که از فلسفه علم اتخاذ نموده و تلاش کرده است بر این اساس یک تقریر استقراگرایانه از براهین اثبات وجود خدا ارائه کند. اصل سادگی از دیگر مبانی این فیلسوف است که همچون استقراگرایی از فلسفه علم اتخاذ نموده است. وی بر اساس این اصل تلاش می‌کند اثبات نماید که خداباوری ساده‌ترین نظریه قابل فرض درباره عالم است و به همین دلیل می‌تواند قابل‌ قبول‌ترین نظریه‌ها از میان نظریه‌های موجود برای تبیین پدیده-های عالم باشد، چرا که سادگی یکی از مهمترین معیارهای پذیرش نظریه‌ها در فلسفه علم است.

سوئينبرن فيلسوف دين معاصر در آثار خود تلاش كرده است تقرير جديدي از براهين اثبات وجود خدا ارائه دهد. بر اين اساس، وي بايسته هاي معرفتي ويژه اي در خصوص اين ادله بيان ميكند كه از ميان آن ها ميتوان به اقناعي بودن، پسيني بودن، استقرايي بودن و انباشتي بودن اين ادله اشاره كرد. در اين پژوهش سعي كردهايم كه رويكردهاي مزبور به براهين را تبيين و سپس مورد بررسي و نقد قرار دهيم

در میان متفکرانی که به جاودانگی نفس همراه با بدن قائل اند، یعنی دوگانه انگاران، دو دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه برانگیختگی و دیدگاه بدن جدید. بر اساس دیدگاه برانگیختگی نفس باقی است و با بدن دنیوی مجدداً در آخرت برانگیخته می شود. بر مبنای دیدگاه بدن جدید انسان موجودی دوبعدی و واجد جسم و نفس است. نفس غیر مادی، جاودانه و حافظ این همانی شخصیت انسان است و تفاوتی نمی کند که تداوم زندگی اخروی نفس با همین بدن دنیایی یا با بدنی دیگر باشد. غزالی و سویین برن هر دو به دیدگاه بدن جدید معتقدند. شباهت اساسی دیدگاه دو متفکر، پذیرش اصول و مبانی نظریة بدن جدید است. اما تفاوت های آنان در این است که از نظر غزالی جاودانگی نفس ذاتی است و تداوم حیات نفس بدون بدن ممکن است، اما خداوند می تواند فعالیت نفس را متوقف کند او در تمام این مباحث خود را ملتزم به شرع می داند. در حالی که از نظر سویین برن جاودانگی نفس به ارادة الهی است و نفس بدون مغز قادر به هیچ گونه فعالیتی نیست، البته خدا می تواند نفس را بدون بدن فعال کند.

«مسئله شر» یکی از مشکل‌ترین مسائل پیش‌روی اندیشه دینی است؛ به‌راستی، چرا خداوندِ قادرِ مطلق، عالمِ مطلق و خیرِ محض روا می‌دارد که آدمیان تا بدین اندازه متحمل رنج گردند؟ در پایان‌نامه حاضر، مسئله شر، انتقادهای مبتنی بر آن و برخی پاسخ‌هایی که در سنت الهیات مسیحی برای این مسئله مطرح شده است مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش اعظم تحقیق حاضر، که ترجمه کامل دو فصل از کتاب «مشیت الهی و مسئله شر» نوشته ریچارد سوئین‌برن را نیز شامل می‌شود، به بررسی «نظریه عدل الهی» از دیدگاه این فیلسوف آکسفوردی اختصاص یافته است. سوئین‌برن در پاسخ به انتقادهای مبتنی بر مسئله شر می‌گوید که اراده خداوند بر آن قرار گرفته است که آدمی معرفت بیاموزد و عشق بورزد، اختیار داشته باشد که خود از میان خیر و شر آن‌که می‌خواهد را برگزیند، شخصیت خویش را بدان‌گونه که مایل است پرورش دهد، و مهمتر از همه، برای همنوعان خویش مفید فایده باشد. برای این‌که تمامی این امور امکان تحقق داشته باشند، وجود شر در زندگی کوتاه آدمی در این جهان ضروری است.

تبیین، بررسی و نقد و ارزیابی نقاط قوت و ضعف راه‌حل‌های ارائه شده در مساله شر از سوی سهروردی و سوئین‌برن و بررسی دلایل اشکال کنندگان به آنان در رد وجود خدا از طریق مساله شر. در صورت لزوم تکمیل راه‌حل‌های ارائه شده و نیز بررسی امکان تعامل و گفتگوی میان این‌دو متفکر با دو پیشینه فرهنگی و اعتقادی متفاوت در این مساله فلسفی - کلامی.

برهان غایت شناسی در فلسفه دین معاصر دارای جایگاه ویژه ای است و یکی از براهینی است که برای اثبات وجود خدا اقامه شده است. این برهان را برای اولین باربه صورت مدون توماس آکویناس مطرح کرد.درقرن جدید این جریان فکری به جای تمسک به اموری مثل خالق موجودات و زیبایی ها، خداوند را به سازنده یا مخترع ماشینهای دقیق و پیچیده تشبیه می کرد. متفکرین این دوره تسلط خداوند بر طبیعت را با این اعتقاد که پدیده های دنیایی، بنیادی ماشینی دارد و خداوند را به عنوان مهندس یا طراح ماهر این پدیده ها می شناختند.این برهان مورد انتقاد، مخصوصا هیوم و طبیعت گرایان قرار گرفت و نتوانست از خود دفاع کند.ولی برخی از مدافعان معاصر برهان غایت شناسی بیان کردند که می توان مصادیق نظم[ناشی از تناسب اجزاء وغایات] را بر حسب اصول تکاملی فهم کرد.سویین برن یکی از مدافعان معاصر برهان غایت شناسی می باشدکه در برهان غایت شناسی از مدل کلی نظم جهانی می پردازد. جهانی که در آن زندگی می کنیم واجد خصوصیات و ویژگی هایی است که بر اساس آنها می توان به وجود خداوند استناد کرد. وی به دو گونه نظم مفروض درجهان اشاره می کند:1-نظم مکانمند: حاکی از آن نظم و نسق هایی است که در هستی های جهان بدون فرض توالی و تعاقب آن ها تصور می شود. 2- نظم زمانمند: یکسری قواعدی در جهان قابل ادراک و دریافت است که نسبت به اجزا هستی مورد نظر دارای توالی و تعاقب است. توجه عمده سویین برن به قواعد نوع اخیر است.تاکید عمده به نظم ها و قواعدی است که میان اجزا یک پیکره مشخص وجود دارد. اجزا موجود دارای ارتباط درونی هستند و هریک از نظمی پیروی می کنند که در انتها ایشان را به هدف مورد نظر نائل می کند.ما به عنوان انسان شاهد چنین نظم ها و قواعدی هستیم.و از مشاهده چنین نظمی دچار حیرت می شویم و این حیرت بر آمده از نوعی قیاس درونی است که میان نظامهای ساخته بشری و نظامهای طبیعی می شود. در این حالت انسان به وجود ناظم ذی شعور پی می برد که با قدرت و آگاهی به سامان دادن چنین نظمی پرداخته است.برهان غایت شناسی سویین برن هم مورد انتقاد فیلسوفانی مانند مکی، داوکینز....قرار می گیرد.

برهان نظم از گذشته های بسیار دور مورد توجه همه ی اديان و مبلغان دينى بوده است. اين بذل توجه به دلیل خاصیت اقناعى اين برهان برای عامه ی مردم است. در قرن هجدهم، انتقادات بسیاری از سوی هیوم و برخى ديگر از فیلسوفان جديد به اين برهان وارد شد و نیز ظهور ديدگاه تکاملى اين انتقادات را بسیار قوت بخشید. در نتیجه، برهان تضعیف و خاصیت اقناعى آن گرفته شد. در سالهای اخیر، برخى از فیلسوفان درصدد ارائه ی تقرير نوينى از برهان نظم برآمده اند و با فرض قبول و صحت ديدگاه تکاملى تبیین سازواری از نگرش خداباورانه و قبول نظريه ی تکامل ارائه كرده اند. اين دست كوشش ها نمونه هايى در فیلسوفان مسیحى و مسلمان دارد. ريچارد سويینبرن از فیلسوفان مسیحى است كه با كمک دانش فیزيک، رياضیات و زيست شناسى و براساس محاسبات احتمالاتى برهانى استقرايى را صورتبندی كرده است كه مدعى است سازگاری فرضیه وجود خدا را با ديدگاه تکاملى نشان مى دهد. مرتضى مطهری نیز از متفکران مسلمانى است كه كوشیده است تا اين سازگاری را اثبات كند. او نه تنها اين دو نگرش را با هم سازگار مى داند، بلکه ديدگاه تکاملى را بهترين تفسیر ممکن از غايتمندی الهى در جهان نیز برمى شمارد. اگرچه مقام، شکل و سطح بحث اين دو متفکر با هم متفاوت است، محتوا و نتیجه ی حاصل از اين بحث در آثار هر دوی ايشان يکسان به نظر مى رسد.