جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارسطو در رساله‌ی بوطیقای خود درباره‌ی شعر و هنر سخن گفته است. این رساله همچون بسیاری دیگر از رسائل ارسطو وارد سنت اسلامی شد. شارحان نوافلاطونی ارسطو، «بوطیقا» را ذیل منطق فهم می‌کردند، از نظر آن‌ها منطق نه بخش داشت، و شعر یکی از اجزای منطق بود. ارسطو خود شعر را ذیل منطق فهم نمی‌کرد و از نظر او باید به نحو مستقل به شعر پرداخت. ابن‌سینا نیز که فلسفه و منطق یونانی را از طریق این سنت می‌گرفت، شعر را ذیل منطق می‌دانست، و از جهت ارزش معرفتی به شعر می‌پرداخت. از طرف دیگر تلقی او از شعر کاملا با ارسطو متفاوت بود. ارسطو شعر را با نمایش و اجرا همراه می‌دانست، حال آنکه از نظر ابن‌سینا شعر همان اشعار متداول زمانه‌اش بوده است، اشعاری که شاعران عرب و فارس در قالب‌هایی همچون مثنوی، غزل، قصیده، رباعی و نظایر این می‌سرودند. این که ابن‌سینا رساله‌ی شعر را با تفسیری نوافلاطونی می‌فهمید، و این که اساسا تلقی ابن‌سینا از شعر با ارسطو متفاوت بود، باعث می‌شد از کلام ارسطو تفسیری بکند که با خود او بسیار متفاوت بوده است، و برخی عبارات او را درست متوجه نشود و در شرح آن نکاتی بگوید که فاصله‌ی بسیار با اصل کلام ارسطو دارد. در این رساله سعی داریم برخی ابداعات ابن‌سینا و برخی اختلافات او با ارسطو را در تفسیر بوطیقا بیان کنیم و بگوییم که اساسا این دو فیلسوف به شعر چطور می‌نگریستند. فصل چهارم این پایان نامه اختصاص به این مقایسه دارد، در این فصل سه امر مهم مقایسه شده‌اند. اولین موضوع مقایسه، نظر این دو درباره‌ی محاکات است. ارسطو شعر را محاکات و تقلید طبیعت می‌دانست. ابن‌سینا تفسیر خاصی از محاکات ارسطویی دارد و آن را به تخییل پیوند می‌زند. دومین موضوع مقایسه، تراژدی از منظر این دو فیلسوف است. ارسطو تراژدی را یک هنر نمایشی می‌دانست و معتقد بود شش جزء دارد: 1- موثوس (طرح) 2- اثوس (شخصیت) 3- دیانویا (اندیشه) 4- لکسیس (گفتار) 5- ملوپویئا (آواز و همسرایی) 6- اُپَسیس (منظر نمایش). ابن‌سینا اما نمی‌دانست که تراژدی هنر نمایشی است، و به همین دلیل در تفسیر آرای ارسطو در این باب به مشکلاتی بر خورد. از نظر او نیز تراژدی شش جزء دارد که به ترتیب عبارتند از: 1- خرافه (داستان و افسانه) 2- عادت 3- رأی و اندیشه 4- وزن 5- لحن 6- «نظر و احتجاج». از میان این شش جزء، پنج جزء با اجزائی که ارسطو می‌گوید قابل مقایسه است و یک جزء ارتباطی به بحث ارسطو ندارد. این پنج جزء عبارتند از: 1- خرافه 2- عادت 3- رأی 4- وزن 5- لحن. اما در بخش سوم فصل چهارم درباره‌ی رابطه‌ی بین شعر و حقیقت سخن رفته است، ارسطو معتقد است شعر می‌تواند ذاتیات و حقایق اشیاء را محاکات کند، از این رو از تاریخ بالاتر و فلسفی‌تر است. اما در مقابل ابن‌سینا شعر را تنها تخییل می‌داند، و معتقد است نسبتش با صدق و کذب برابر است، شعر تخییل است و می‌تواند صادق یا کاذب باشد.

"مساله نفس و پرداخت به این موضوع جزو پر بسامدترین مفاهیم فلسفی از آغاز تا حال حاضر بوده که با نگاهی دقیق تر جزو مهم ترین مولفه های جهت دهنده به فلسفه و لایه تفکری وجود انسان می باشد. کمتر فیلسوفی را می توان مشاهده کرد که در آثار خود به مقوله نفس به صورت مستقیم اشاره نکرده باشد.ابن سینا به عنوان یک متفکر جریان ساز در حوزه فلسفه اسلامی به تبیین این مساله پرداخته است. اما متاسفانه تبیین او کمتر مورد بررسی محققانه قرار گرفته و اکثرا او را ذیل مکتب مشائی قرار می دهند. اگر با نگاه موشکافانه و دقیق تر اندیشه او را بررسی کنیم، دستاورد آن، اینگونه خواهد بود که او شارح و پیرو فلسفه یونانیون نبوده است. ابن سینا نه تابع افلاطون است و نه برخلاف تصور رایج تابع ارسطو. دستاورد بعدی این بررسی، توجه به نکات پنچ گانه ای است که سیر تربیت نفس در حکمت مشرقی سینوی را رقم می زند: انضمامی بودن این حکمت و نه مجرد و عقلانی بودن آن؛ گسترش مصادر فهم از عقلانیت صرف به وحی، الهام، شهود؛ تبدیل «نظریه معرفت» به «رویت، حضور و وصول» در فلسفه مشرقی؛ راهنمایی و حضور «ولی» به عنوان هدایت کننده؛ توجه به موضوع و جایگاه فرشته شناسی در اندیشه مشرقی ابن سینا.به بیان دیگر، ابن سینا از نظر اندیشه ای را می توان به ابن سینای مشائی و ابن سینای مشرقی تقسیم کرد که در این میان ابن سینای مشرقی با تلقی بدیع خود از نفس، زمینه اندیشه وزری در مورد نظام حکمی و فلسفی جدیدی را رقم می زند. بسط تئوریک اندیشه مشرقی او در آراء فلاسفه بعد از او نظیر شیخ اشراق و صدرالمتالهین قابل مشاهده می باشد.

مجموعة النجاة یکی از مهم‌ترین آثار ابن‌سینا شامل رساله‌های منطق، طبیعیات، الهیات و ریاضیات است که بحث معاد از جمله مهم‌ترین مباحث ارائه شده در بخش الهیات است و تشریح و تبیین فلسفی آن، از جمله اهداف ابن‌سینا از تألیف النجاة بوده است. ابن‌سینا در الهیات النجاة تبیین معاد را بر بسیاری از مبانی حکمت نظری و عملیِ خود بنا کرده است و به نوعی می‌توان آن را ماحصل حکمت نظری و عملیِ او دانست. از آنجا که همة چاپ‌های فعلی الهیات النجاة علاوه بر این‌که معیارهای تصحیح انتقادی را رعایت نکرده‌اند، از نسخة نفیس و کهن مرادملا 1410 نیز غافل مانده‌اند، متنی مصحَّح محسوب نشده و بازتصحیح این اثر را ضروری‌ می‌نمایند. نسخة مرادملا 1410، توسط رضوان بن الساعاتی یکی از علمای قرن ششم ه.ق کتابت شده و پس از کتابت، بارها در طول حدود پانزده سال با نسخه‌های دیگر و نیز آثار دیگر ابن‌سینا مقابله شده و دارای پنج گواهی بلاغ در انتهای نسخه و نیز بلاغ‌های متعددی در طول متن است. نظر به اهمیت معاد در نظام فکری ابن‌سینا و در الهیات النجاة، تصحیح انتقادی بخش معاد بر سایر مباحث مقدم شده و در این مقاله ارائه می‌شود. این تصحیح انتقادی بر اساس سه رسالة کهن و نفیس متعلق به قرن ششم ه.ق، موجود در کتابخانه‌های آستان قدس، حراجچی اوغلو و مرادملاست که به لحاظ قدمت و صحت بر تمام نسخه‌های موجود ارجحیت دارند. آنچه در این مقاله ارائه می‌شود، بررسی و ارزیابی بحث معادِ الهیات النجاة و نیز نسخه‌شناسی این سه نسخة ارزشمند است

مجموعه آثار استاد شهید مطهری۳ شامل: توحید، جاذبه و دافعه علی (ع)، جامعه و تاریخ، جهاد، جهان بینی توحیدی (جلد دوم)، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی ۱، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی ۲، سیری در سیره نبوی، سیری در نهج البلاغه، شرح منظومه ۱، شرح منظومه ۲، شش مقاله (الغدیر و وحدت اسلامی)، عدل الهی.

پذیرش جهان واقع و امری خارج از ذهن ادراک کننده، مورد قبول تمامی فلاسفه مسلمان بوده است. فارابی در آثار خود از جمله در احصاء العلوم، رساله ای در عقل، کتاب الحروف، التنبیه علی سبیل السعاده، که مهم ترین آثار وی در معرفت شناسی است، توصیفی کامل و جامع از نظریه معرفت و معنای عقل بیان کرده، که متاثر از فلاسف یونانی است. فارابی عقل را واجد چهار مرتبه می داند؛ عقل بالقوه، عقل بالملکه، عقل فعال، عقل بالمستفاد. گفته شده که فارابی این تقسیم بندی را متاثر از جریان نوافلاطونی و شرح اسکندر افرودیسی ارائه کرده است. ابن سینا تعریف های متعددی در باب ادراک در آثار خود آورده است که عبارتند از: هر ادراکی عبارت از اخذ صورت مدرَک به نحوی از انحاء. یا ادراک عبارت از حصول صورت مدرَک در ذات مدرِک، یا تمثل حقیقت شیئ نزد مدرِک که مشهود مدرک واقع شود. از نظر ابن سینا، معرفت و شناخت از راه ادراک حسی و ادراک عقلی به دست می آید؛ بدین معنی که ادراک عبارت از پیدایش صورت آنچه ادراک می شود، در ذات ادراک کننده است. با این حال وی معتقد است که ادراک حسی به تنهایی برای اثبات واقعیت کافی نیست، برای معرفت به هستی اشیاء باید از عقل استمداد طلبید. در این نوشتار به تبیین نظر و دیدگاه دو فیلسوف مسلمان، فارابی و ابن سینا در باب علم و ادراک و معرفت می پردازیم، که توجه به آن به منظور آشنایی با معرفت شناسی اسلامی ضروری است.

دروس شرح منظومه که مشتمل بر دوره چهار جلدی دروس شرح منظومه، مجموعه بیانات مرحوم آیت‌الله انصاری شیرازی است و با تاکید و به سفارش علامه حسن‌زاده آملی، از روی سخنان درسی وی - که روی بیش از ۶۰۰ نوار ضبط و پس از مراحل پیاده‌سازی و ویرایش به تأیید وی رسید - پس از شش سال فعالیت مداوم از سوی موسسه بوستان کتاب قم منتشر شده است. قبل از اینکه این کتاب به زبان فارسی ترجمه شود، مرحوم آیت‌الله شیرازی بیش از چهار سال به تدریس این کتاب در حوزه‌ علمیه اشتغال داشت. این اثر شرحی است که آیت‌الله حاج شیخ یحیی انصاری به سبکی شیرین و دلنشین غوامض و پیچیدگی‌های «شرح منظومه ملاهادی سبزواری» را باز کرده و خواننده را با رمز و رازهای آن آشنا می‌کند. شرح منظومه حکیم سبزواری شامل «منطق و حکمت» است که استاد انصاری در جلد اول این مجموعه، به شرح بخش «منطق» و در سه جلد بعدی آن به شرح بخش «حکمت» می‌پردازد. این اثر همچنین کتاب برگزیده نخستین جشنواره «مرزبانی وحی و خرد» در سال ۱۳۸۷ شد. کتاب ملاهادی سبزواری از آثار برجسته در میراث فلسفه و حکمت اسلامی است که با چیره‌دستی کامل، مباحث حکمی و فلسفی در آن تبیین شده و سال‌هاست که در حوزه‌های علمیه و رشته روانشناسی دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.

فلسفه سیاسی ابن‌سینا دارای اصول و مؤلفه‌های منحصر به‌فردی است که به‌رغم نقش بی‌بدیل آن در تبیین فلسفه سیاسی اسلامی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. برای فهم و تبیین درست فلسفه سیاسی وی ضرورت دارد تا تمامی آثار وی بررسی شود. پژوهش حاضر، با روش توصیفی و تبیینی، به بررسی اصول و مؤلفه‌های فلسفه سیاسی ابن‌سینا پرداخته است. فلسفه سیاسی ابن‌سینا بر بستر بنیان‌های اساسی چون هستی‌شناسی، معرفت‎شناسی و انسان‌شناسی استوار است. ابن‌سینا در طرح فلسفه سیاسی خود منابع شناخت را متعدد می­داند و از روش­هایی چون، برهان، عقل، حس، تجربه و وحی یاری می­گیرد. توجه ویژه به رهبری جامعه، پیوند میان نبوت و سیاست، اصالت‌دادن به شریعت نسبت به سیاست و تبیین شیوه جانشینی نبی‏را می‌توان از مهم‌ترین شاخص‌های‌ فلسفه سیاسی وی به‌شمار آورد. ایشان راه نجات جامعه را استقرار نظام سیاسی عقلا‌نی برآمده از شریعت معرفی می­کند. او هیچ‌گاه واقعیت‌های خارج از ذهن را انکار نمی‌کند و تمامی حکومت‌های موجود را از نوع تغلبیه و مردود می­داند.