جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعریف از نگاه منطق دانان، در درجه اول، راهی برای تمییز ذاتی تام اشیا از یکدیگر به شمار رفته است و دغدغه اصلی آنان از بیان مباحث مفصل در بخش تعریف، ارائه قوانین تعریف حقیق است؛ گرچه در صورت دست نیافتن به چنین معرفتی، سایر مراتب تعریف را نیز مفید و در پاره ای از موارد کافی می شمرند. امام برخی از منطق دانان همچون سهروردی با وارد کردن شبهاتی به تعریف حقیق، قائل به امتناع آن شده اند؛ بدین معنا که رسیدن به حقیقت اشیا با بیان ذاتیات آنها را ممتنع می دانند و تلاش منطق دانان را برای دستیابی به تعریف مفهومی معرفی می کنند. پاسخ به این شبهه ها همان قدر اهمیت دارد که اصل پذیرش امکان تعریف حقیقی اهمیت دارد؛ به همین دلیل در این تحقیق که با روش کتابخانه ای انجام و با روش توصیفی - تحلیلی ارائه می شود، برآنیم با بیان اشکال های سهروردی به نظریه مشاییان در تعریف حقیقی و بیان دیدگاه وی در تعریف مفهومی، به نقد آن و به پاسخ آن اشکال ها بپردازیم و اصل امکان تعریف حقیقی را اثبات کنیم؛ گرچه دستیابی به آن امر دشواری باشد.

گسترده بودن بحث ضرورت بعنوان یکی از اقسام جهت قضایا در منطق و فلسفه علی‌رغم یکی بودن مفهوم این دو (ضرورت منطقی و ضرورت فلسفی)، تفاوت این دو را در استعمال یعنی عام بودن منطق و شمولیت آن بر هر نوع محمولی با فلسفه که فقط شامل وجود است آشکار می‌کند. لذا تبیین ضرورت جهات قضایا در منطق ذهن اکثر منطق دانان اسلامی را به خود مشغول داشته است. ابن‌سینا با قبول تفاوت میان مراتب و درجات ضرورت، ضرورت را به شش قسم شامل یک مطلقه و پنج مشروطه تقسیم نموده است. نقطه مقابل وی شیخ اشراق است که علی‌رغم عمر کوتاه خود آثار زیادی در منطق نگاشته است وی در یک نوع آوری تمام جهات قضایا را به جهت ضرورت برگردانده است و از آن به نظریه «ضرورت بتاته» تعبیر نمود که آن را با بکار گیری سه مرحله از قبیل جهت فلسفی، بنیادی بودن جهت محمول و ضرورت بتاته مطرح کرده است. در این نوشتار سعی بران است که به تعریف و بیان جهت قضیه، ضرورت قضایا، انواع موجهات و ضرورت، نقیض و تناقض قضایای موجهه و همچنین دیدگاه دو فیلسوف مشایی (ابن‌سینا) و اشراقی (شیخ اشراق) پرداخته شود.

زندگی جاودانه و دنیای پس از مرگ سبب شده که انسان تمام تلاش خویش را به کار بندد تا اسباب سعادت و لذت را برای عالم پس از مرگ فراهم آورد. سعادت واقعی درگرو رسیدن نفس به لذت واقعی و بهره‌مندی از نعمت‌های الهی است. تعاریف ارائه شده از سعادت متفاوت است ولی قدرمتیقن این تعاریف، سازگاری و ملائمت با نفس است و آنچه ملائم با نفس است نزدیکی به ذات اقدس الهی است. اگر انسان راه‌های کسب سعادت واقعی را دریافت نکند به ورطه نابودی می‌افتد. زیرا بهره‌مندی انسان از زندگی مادی اندک است و انسان بهر جاودانه زیستن ناگزیر به کسب اسباب و لوازم متناسب با آن است. آنچه انسان را در این رهنمون یاری می‌رساند شناخت عوامل دست‌یابی به سعادت واقعی است که این شناخت درگرو درک حقایق و رسیدن به کمال از دریچه عمل به دستورات و اوامر الهی است. پژوهش حاضر با هدف نظری، به شیوه تحلیل و بررسی، برای دریافت منشا سعادت و شقاوت انسان، به تطبیق آراء شیخ اشراق و ابن‌سینا در باب لذت و راه‌های کسب لذت واقعی، سعادت و احوال نفوس پس از مرگ پرداخته است.

یکی از موضوعات اساسی در تفکر اسلامی، مسئله غایتمندی آفرینش است. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا خداوند در آفرینش موجودات غایتی را در نظر داشته و یا اینکه خداوند منزه و بی‌نیاز از غرض و غایت است؟ موضع اتخاذی هر یک از متفکران براساس مبانی خود، متفاوت است. نگارندگان درصد هستند تا به تبیین غایتمندی آفرینش از دیدگاه متکلمان و ابن‌سینا بپردازند. معتزله معتقد به غایتمندی آفرینش الهی و اشاعره قائل به عدم غایتمندی آفرینش خداوند جهت نفی هرگونه فقر ذاتی خداوند هستند. ابن‌سینا براساس دستگاه فلسفی خود، نگاهی متفاوت به این مسئله دارد. او همانند معتزله عدم غایتمندی آفرینش را عبث می‌داند و در عین حال همچون اشاعره وجود غایت در آفرینش را مخالف توحید می‌داند. ابن‌سینا با بیان طرحی نو، معتقد است به وجود آمدن این جهان، براساس غایت صورت نگرفته است. او قائل است علت تحقق موجودات، علم عنایی خداوند می‌باشد. روش این پژوهش از سنخِ توصیفی-تحلیلی است.