جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در کنار ادله فراوان قرآنی، روایی و عقلی بر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در همه دوره‌ها ازجمله عصر غیبت امام عصر؟عج؟، روایاتی وجود دارند که برخی با استناد به آن‌ها قائل به تعطیل حکومت اسلامی در عصر غیبت شده‌اند؛ لذا ضروری می‌نمود که این روایات به دور از هر گونه تعصب در مسیری علمی و منصفانه مورد ارزیابی قرار گیرند تا میزان قوت استدلال ایشان در سنجه نقد علمی روشن گردد؛ با استقراء این روایات با توجه به مضمون، آن‌ها را به هشت دسته تقسیم نمودیم و در ذیل هر دسته، به بررسی سند و دلالت مهم‌ترین روایات آن دسته پرداختیم؛ در نهایت با بررسی سندی و دلالی آن‌ها روشن شد که بخش اعظم این روایات هم ضعف سندی دارند و هم ضعف‌های متعدد دلالی و بخش بسیار محدودی از آن‌ها اگر چه از نظر سند صحیح و معتبر هستند، اما دلالتی بر مدعای مستدل ندارند و بر فرض پذیرش دلالت آن‌ها قابلیت جمع عرفی با دیگر ادله را دارند و در صورت نپذیرفتن آن وجوه جمع، با حجم بسیار وسیعی از ادله قطعی قرآنی، عقلی و روایات معتبر در زمینه جهاد، امر به معروف، دفاع از مظلوم و... تعارض دارند و چنین روایات محدودی توان تقیید یا تخصیص این حجم وسیع از ادله به زمان حضور امام معصوم؟ع؟ را ندارند.

در تحلیل قیام امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف سه نظریه مطرح است؛ برخی اندیشمندان، قیام امام عصر عجله الله تعالی فرجه الشریف را همراه باجنگ و خونریزی فراوان می دانند؛ گروهی نیز قیام حضرت را بدون هیچ گونه خونریزی ترسیم کرده اند؛ نظریه سوم قیام صلح آمیز با حداقل خونریزی را صحیح می داند؛ این مقاله درصدد اثبات نظریه سوم است که قیام امام زمان عجله الله تعالی فرجه الشریف را، جهانی، صلح آمیز و با کمترین خونریزی می داند. این مسئله را با روش های گوناگونانی می توان بررسی کرد. در این تحقیق با روش بررسی و تحلیل روایات فتوحات امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف، مسئله اثبات خواهد شد. در این روش پس از تاسیس اصل، قرائن صلح آمیز بودن قیام مهدوی در روایات فتوحات، بررسی شده و دو نظریه مخالف، نقد می شود. از بررسی روایات فتوحات قرائن متصددی بر صاح‌آمیز بودن قیام امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف یافت شد. این قرائن عبارتند از: تصریح به صلح آمیز بودن، اقبال عمومی، ایمان آوردن اکثر مردم، همراهی شهرها و اقوام، فتح برخی شهرها بدون کشتار، تسلیم برخی دیگر از شهرها بدون گزارش کشتار، محدود بودن جنگ یا کشتار به مناطق و افراد اندک، زمان کوتاه درگیری ها و کشتار از ناحیه دشمن

علی رغم توجه جامعه اهل سنت به مسئله مهدویت و اعتقاد به تحقق حکومت جهانی مهدوی، امروزه برخی نواندیشان اهل سنت، این عقیده را از جایگاه حقیقی آن فروکاسته و به انکار آن پرداخته اند. از جمله این افراد، علی عبدالرزاق مصری است. وی با محدود ساختن رسالت نبوی به ابلاغ وحی، بر آن است که قرآن و سنت نبوی سخنی از حکومت اسلامی ارائه نداده اند و سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز در جهت تشکیل حکومت نبوده است. بر این اساس، اصطلاحاتی چون «حکومت دینی» یا «حکومت مهدوی» که از سوی مسلمین مطرح می شود، واژه های ناسازوار و سخنانی بی وجه است. در این مقاله ادعای مذکور مورد سنجش و نقد واقع شده و همراهی اهل سنت با شیعه در مسئله حکومت جهانی حضرت مهدی عجعل الله تعالی فرجه الشریف نشان داده شده است. یافته ها نشان می دهد که هم آیات قرآن و هم احادیث نبوی موجود در منابع روایی اهل سنت، دینی بودن حکومت را تایید نموده و حتی به صراحت از تحقق حکومت مهدی در زمان ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف سخن گفته اند.

اعتقاد به اندیشه مهدویت به معنای باور به تحقق حکومت عدل جهانی، غلبه اسلام بر همه ادیان، توسعه عبودیت، ریشهکن شدن بدعت‌ها و... است و انتظار مومنان برای ظهور امام مهدی بایستی انتظار برای تحقق چنین آرمان‌هایی باشد اما گاه منتظران از این آرمان‌ها غافل شده و به جای این‌که چشم انتظار ظهور مهدی موعود برای تحقق آرمان‌هایی از این دست باشند چشم به راه او برای گشایش در زندگی مادی و رنگین شدن هرچه بیشتر سفره‌ها هستند و این همان غفلت از آرمان‌های مهدویت است که می‌تواند در مسیرپویایی و حرکت‌آفرینی اندیشه مهدویت چالش‌آفرین باشد. آن‌چه می‌تواند خاستگاه و ریشه غفلت یاد شده باشد عواملی هم چون غفلت از استعدادها و غفلت از جایگاه امام و دنیاطلبی است. در مقاله پیش‌رو برخی از ابعاد مسئله یاد شده کاویده خواهد شد.

نظریه پایان عصر دین که در این نوشتار با روش آمیخته تحلیل منطقی و تحلیل آماری مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، یکی از چالش‌های هر انقلاب دینی و طبعا انقلاب جهانی حضرت مهدی است. زیرا بر مبنای این نظریه هرگونه انقلابی بر پایه دین بی‌معناست. این نظریه توسط اگوست کنت از نیمه اول قرن 19 مطرح و توسط جامعه‌شناسان تئوری‌پرداز نظام سرمایه‌داری و مخالفان آنها یعنی هر دو نظام لیبرال دمکراسی و سوسیال دمکراسی به شکل‌های مختلف تئوریزه شد. اما انقلاب اسلامی ایران در عمل این نظریه را نقض کرد. در این نوشتار با ادله منطقی و دینی و آماری این نظریه ابطال شده است. براساس یافته‌های تحقیق دوران دین هرگز تمام نمی‌شود و تحت تاثیر انقلاب اسلامی در سطح جهان گرایش به اسلام ناب و رفتارها براساس اعتقاد به مهدویت و انتظار دولت عدالت‌گستر جهانی رو به افزایش است.

اعتقاد به منجی موعود، عقیده ای دیرین و کهن در میان جوامع بشری است و کمتر دین و مکتب و یا گروهی را می توان یافت که در مورد آن اظهار نظر نکرده باشد. در اسلام نیز این باور در قالب مهدویت اسلامی مورد توجه بوده و عالمان و اندیشمندان مسلمان با گرایشات مذهبی مختلف بدان پرداخته اند. تفسیر یکی از گرایشات مهم در این زمینه به شمار می رود؛ که مورد توجه مفسران مسلمان با دیدگاه های مختلف کلامی و مذهبی قرار گرفته است. تفسیر قرآن کریم در حقیقت بیانگر بینش ها و باورها و ارزش هایی است که مفسر از مبانی مختلف عقلی و نقلی دارد که در آراء و انظار وی متجلی می شود و بر بینش ها، ارزش ها، هنجارها و رفتارهای جامعه دارای تاثیر است. براین اساس دیدگاه مفسران می تواند اساس و پایه مباحث مهم اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی و...باشد. بررسی اقوال مفسران شیعه و اهل سنت و بیان مشترکات تفسیری آنان در ذیل آیات مرتبط به مهدویت، می تواند در تبیین اندیشه مهدویت در مذاهب اسلامی نقش داشته باشد و از این راه می توان به وجوه اشتراک مذاهب اسلامی توجه بیشتری داشت و بر اتحاد و انسجام و همبستگی اجتماعی در میان باورمندان به مهدویت اسلامی تاکید نمود. بنابراین در نوشته پیش رو به این سوال پاسخ داده شده است: در تفاسیر بیان دیدگاه مفسران مسلمان درباره مسائل مهدویت، تحلیل و بررسی موضوعات و مسائل مطرح شده در آن تفاسیر و بیان موارد مغفول و انحرافی در تفسیر هر دو مذهب شیعه و اهل سنت، از مهم ترین نوآوری های این تحقیق به شمار می رود.

نوشتار در پیش رو با طرح سه شبهه آغاز شده است: 1. اندیشه غیبت در عصر غیبت صغری، اندیشه‌ای نوپا و جدید بوده است؛ 2. شیعیان در عصر غیبت صغری نسبت به اندیشه غیبت ناآشنا بوده‌اند؛ 3. شیعیان در عصر غیبت به جهت ناآشنایی با اندیشه غیبت علاوه بر تحیر و سرگردانی، فاقد تئوری سیاسی نیز بوده‌اند. در این تحقیق ابتدا به بیان اصل شبهات، و تحلیل و بررسی آنها مبادرت شده و بعد به پاسخگویی آنها به صورت تفصیلی پرداخته می‌شود تا علاوه بر اثبات دیرینگی اندیشه غیبت، بی‌دلیل بودن تحیر و سرگردانی شیعیان نیز به اثبات برسد. بر این اساس ابتدا به تلاش مستمر حضرات معصومین؟عهم؟ در خصوص تبلیغ و تبیین مسئله غیبت با دو شیوه گفتاری و رفتاری پرداخته می‌شود و بعد به ذکر کتاب‌ها و نوشتجاتی که پیرامون اندیشه غیبت از ناحیه اصحاب ائمه؟عهم؟ و دانشمندان هم عصر ائمه؟عهم؟ تالیف شده، اشاره می‌شود. در ادامه به بیان فرقه‌های انحرافی مهدویت پرداخته شده که ادعا می‌کنند رهبرانشان از انظار مردم غایب شده‌اند. در مرحله بعد به تبیین و تشریح سازمان وکالت و نیابت پرداخته شده و جایگاه، گستره و کارکرد آن نیز مورد مداقه قرار می‌گیرد و در آخر و پایان نوشتار به ملاقات‌های صورت گرفته در عصر غیبت اعم از خصوصی و عمومی پرداخته می‌شود که از مجموع و نتایج این جستارها می‌توان علاوه بر پاسخگویی به شبهات مزبور به توجیه دیرینگی غیبت و امام غایب نیز پرداخت.

مهدویت، یکی از اعتقادات اصیل و آرمان بلند شیعه و امت اسلامی است. رویکرد این اندیشه، مدیریت آینده انسان و جهان و زمینه‌سازی و حرکت در جهت تحقق جامعه الهی و اسلامی به معنای واقعی آن به رهبری انسانی الهی و وارسته با محوریت عدالت است. مهدویت در طول تاریخ در عین این‌که مورد اهتمام و توجه مسلمین به ویژه شیعیان بوده است، محل چالش‌‌های متعدد و آراء گوناگون و تحلیل‌های متفاوت نیز می‌باشد. از این رو باید با شناخت دقیق و صحیح و نگاه عالمانه مباحث و مسائل مهدویت مورد بررسی قرار گیرد. یکی از آن مسائل توقیت به معنای تعیین وقت و مشخص کردن زمان خاصی برای ظهور حضرت مهدی؟عج؟ است که در روایات بسیار از آن نهی شده و تعیین‌کنندگان وقت ظهور دروغگو و کذاب معرفی شده‌اند. لذا با تبیین مشکل موجود در این بحث و چیستی توقیت و نیز بررسی زمینه‌ها، آثار و پیامدها، علاوه بر شناخت توقیت و ابعاد آن، می‌توان به راه علاج و درمان آن پرداخت. البته از آن جا که تحقق حکومت عدالت‌گستر توسط یکی از برگزیدگان خداوند وعده حتمی الهی است هادیان دین و معصومین؟عهم؟ برای آن زمان خاصی معین نکرده‌اند. همین باعث شده است که عده‌ای از روی جهل و نادانی و عده‌ای دیگر برای جلب منافع مادی و دنیوی و کمبودهای روحی و روانی، برای ظهور، وقت معین کنند و با این کار عده‌ای را مشغول و حتی منحرف نمایند. معتقدین به ویژه شیعیان امامیه که مسئله ظهور و مهدویت برای آنها اهمیت بیشتری دارد نسبت به زمان تحقق این وعده بسیار حساس بوده و همواره در صدد علم به آن زمان بوده‌اند. از این رو برخی با مطالعه احادیث ائمه اطهار؟عهم؟ درباره خصوصیات زمان ظهور ایشان و تطبیق برخی از نشانه‌ها و شرایط بر حوادث کنونی به تعیین وقت برای ظهور (توقیت) اقدام کرده‌اند. از سوی دیگر اهل‌بیت؟عهم؟ هرگونه تعیین وقت را ممنوع دانسته و اقدام‌کننده را دروغگو معرفی نموده‌اند. با عنایت به این‌که علم به زمان ظهور مانند علم به قیامت نزد خداست، توقیت و معیارهای آن، اقسام توقیت و محل نزاع، خاستگاه و مستندات توقیت‌کنندگان در این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.