جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیگاه هگل درباره خدا در میان اندیشمندان، محل اختلاف است. برخی او را یک "مومن ارتدوکس" می دانند برخی دیگر وی را به اعتقاد "همه خدایی" متهم می کنند اما او خود را متعهد به "مسیحیت لوتری" دانسته و دامان خود را از این اتهامات می شوید. آنچه از کلمات هگل بر می آید آنست که چون تنها یک خدا وجود دارد، بنابراین خدای فلسفه و خدای دین ( مسییحی ) یکی اند وگرنه، خدا، خدای فلسفه هگل - یعنی یک خدای انتزاعی - است. در هر حال، آنچه مسلم است کلمات هگل از ابهام و عدم وضوح رنج می برد.

در دوره روشن نگری كه به تعبيری، ثمره تجدد متقدم است، نگاه تازه ای به انسان، عالم و حقيقت پيدا می شود كه گرچه با روحيات و وجنات حاكم بر اين دوره از تاريخ غرب موافق نباشند، بسياری از مؤلفه های تعليمی آن از مقومات فرهنگ و شئونِ زيست انسان مدرن در عصر حاضر است. انبوهی از اصطلاحات و مضامين فلسفی كه در آثار نويسندگان و محققان فلسفه دين و تاريخ و هنر و اخلاق به كار می رود، ريشه در همين نگاه تازه دارد. در اين مختصر، به پاره ای از بارزه های عام اين دوره اشاره كرده، از نگاه روشن انديشان به عقل و دين سخن گفته است و در ادامه به بررسی نقدهای هگل و هامان از دو جنبه كاملاً متفاوت- يكی، متكی بر عقل و ديگری، ضد عقل- روی كرده ايم. هدفی كه در اينجا دنبال می شود، ترسيمِ ابتنای سكولاريسم بر راسيوناليسم و در نهايت، نيهيليسم است. از نظر نگارنده، اين همه، مبتنی بر انديشه ايماننت غربی است كه در قالبِ متافيزيك، ظهور يافته است.

درميان تعاريفی كه از معناداری زندگی ارائه گرديده است، هدفمند بودن، عامل اصلی در معنـاداری زندگی لحاظ گرديده است. هدفی كه عدم شناخت درسـت آن و بـه دنبـال آن، نبـود برنامـه ای بـرای رسيدن به آن، انسان هايی را دچار پوچی وبدبينی نمـوده اسـت. درميـان متفكـران اسـلامی ملاصـدرا به عنوان انديشمند يكه در مكتب اسلام پرورش يافته است، نظامی را پيشروي ما قرار می دهد كه در آن، رابطه انسان با مبدأ و عالم هستی به خوبی تبيين شده است. در حكمت متعاليه با الهام از آموزه هـای دينی يك نوع پيوستگی ميان انسان، خدا و هستی وجود دارد كه وجود خداوند هدف و غايت نهـايی عامل اصلی اين پيوستگی تلقی می گردد. در انديشه صدرا، فهم درست اين رابطه معنـا دار وتـلاش در اين راستا كليد معناداری زنـدگی انسـان مـی باشـد. سـورن كـی یركگـور( -1855) (Kierkegaard. S 1813 (پايه گذار مكتب اگزيستانسياليسم نيزاز جمله متفكران مسيحی است كه غايـت و هـدف اصـيل زندگی را در درون مسيحيت جست و جو می كند. وی با رويكردی انتقادی به مسيحيت موجود و با نقد روش عقلانی در حوزه دين به دنبال دستيابی به زندگی معنادار است؛ چرا كه وی ساحت دين را فراتـر از ساحت عقل می داند ومعتقد است انسان تنها زمانی می تواند به زندگی اصيل يا معنادار نائل شود كه با سيری انفسی وجود خاص خود را كه همانا اگزيستانس است، دريابد. به بـاور وی از آنجاكـه انسـان موجودی مختار و آزاد است،در انتخاب زندگی خود نيز ناگزير از انتخاب است. ازاينرو،در جهـت معرفی زندگی اصيل يا معنادار به تبيين مراحل زنـدگی مـی پـردازد. كـی یركگـور زنـدگی معنـادار را مرادف با زندگی دينی يا ايمانی در نظر می گيرد و شرط اصلی زنـدگی معنـادار را دسـتيابی بـه ايمـان شورمندانه به خداوند می داند. در اين مقاله تلاش گرديده است تا انديشه های اين دو متفكر مسلمان و مسـيحی در رابطـه بـا انسان و معناداری زندگی او با نگرشی تطبيقی مورد بررسی قرار گيرد.

«متن محوری» اديان ـ به ويژه اسلام در وضعيت كنونی ـ باعث شده تا دريچه جديـدی بـه بررسـی ايـن متـون گشـوده شـود. ايـن دريچـه، پـژوهش ادبـی در متـون دينـی اسـت كـه بـه پيـروی از پيشرفت های نظريه ادبی و نقد ادبی فراز و نشيب فراوانی طی كرده اسـت. پـيش فـرض اصـلی در اين گونه پژوهش و به طوركلی پژوهش در دين، تعليق ذات يا ناب بودن ديـن/ متـون دينـی اسـت كه باعث می گردد به متنی ادبی مبدل شـود. ايـن روح حـاكم بـر سـنت غربـی پـژوهش در ميـان نواديبان عرب پی گرفته شد و كم كم مكتب ادبی در تفسيرقرآن شكل يافت. شـكل بـهروز شـده اين مكتب در «قرائت تأويلی» افرادی مانند نصرحامد ابوزيد و محمد اركـون نمـود دارد. مشـكل اصلی اين طرز نگرش عرفی به متون دينی و ادبی سازی آنهـا همـان مبنـای تعليـق ذات اسـت كـه باعث شكافی عميق ميان تلقی متدينانه و ايمانی با تلقی پژوهشـی از ديـن مـی شـود. ضـمن آنكـه پژوهشگردر اين مطالعه ادبی نمی تواند به رغم ادعا فارغ دلانه به بررسی بپردازد وهمدلی خـود را با متون دينی از دست خواهد داد. از سوی ديگر، معيار ادبی دانستن يك متن نيز اگـر چنـد لايگی معنا در نظر گرفته شود، مصادره به مطلوبی اتفاق خواهد افتاد كه درآن، آنچه را مـی خـواهيم در پژوهش بدان برسيم، فرض گرفته ايم و نيز ديگر توجيه يا تبيين كـافی بـرای «ايمـان» بـه قـرآن يـا متون دينی ديگر نخواهيم داشت. اين طرز تلقی از يك نگاه با زاويه خاص فراتر مـی رود واصـل ماهيت ايمان و دين را به چالش می كشد.

فلسفه دين در حال حاضر يكی از پربسامدترين رشته های دین پژوهی در مغرب زمين است. نوشتار حاضر، فلسفه دين را به مثابه موضوع مورد كاوش قرار داده، ابعاد مختلف آن، از جمله تاريخچه پيدايش، تعريف، موضوع، مسائل و ماهيت آن را به بحث می نشيند. با وجود قدمت تأملات فلسفی در حيطه دين، فلسفه دين به معنای خاصش با هگل آغاز می شود. تعريف فلسفه دين به سه جهت، يعنی مشكل بودن تعريف اجزای آن (فلسفه و دين)، تنوع مسائل آن و تنوع تلقی از رابطه فلسفه و دين امری دشوار است. با اين حال، آن را به دوگونه تعريف كرده اند: 1. دفاع فلسفی از دين؛ 2. پژوهش فلسفی درباره آموزه های دينی. در طی اين نوشته، روشن خواهد شد كه فلسفه دين، دانشی درجه اول و در زمره فلسفه های مضاف به امور است كه به تفلسف درباره مفاهيم، مدعيات و اعمال دينی می پردازد. اما اين تفلسف درباره دين، به معنای به كارگيری تفكر عقلانی به معنای سنتی آن درمورد دين نيست، بلكه مكاتب متكثر فلسفی مغرب زمين، آبشخورهای فلسفه دين هستند، و هر فيلسوفی با تعلق خاطر به مكتب فلسفی خاص به بررسی ابعاد دين می پردازد. مسائل مطرح در فلسفه دين همگی از يك دست نيستند، بلكه برخی مسائل ناظر به كليت دين می باشند، برخی موضوعات مشترك ميان اديان خداباور را بررسی می كنند، برخی ديگر نيز آموزه اختصاصی يك دين را به بحث می گذارند.

نياز به روش شناسی در عرصه علوم اسلامی، از جمله هنر اسلامی، امری اجتناب ناپذير است كه داوری درباره ماهيت هنر اسلامی و پرسش های نظری درمورد آن را ممكن می سازد. انديشمندان در اين عرصه روش های متفاوتی را مورد توجه قرار داده اند و هر يك براساس روشی خاص به اين مقوله نگريسته اند؛ به طوريكه استفاده از روش های متعدد، نتايج متفاوتی را به همراه داشته است و بعضی از تعارض ها و اختلافات در داوری درباره ماهيت و چيستی هنر اسلامی مبتنی بر اين مسئله مهم بوده است. از جمله اين روش ها در عرصه هنر اسلامی كه توسط انديشمندان مورد استفاده قرار گرفته است، دو روش پديدارشناسی و تاريخی نگری است. پديدار شناسی روش شناختی تحت تأثير فلسفه هوسرل از جمله راهكارهای مهم در شناخت هنر اسلامی است كه در دهه های اخير مورد استفاده هنرشناسان و دين پژوهان مستشرق قرار گرفته است. اين روش در كنار تاريخی نگری به ترتيب بهره مند از دو جريان فلسفی، پديدارشناسی هوسرل و فلسفه تاريخ هگل هستند. هريك از اين روش ها، به زوايا و جنبه های خاصی از ماهيت هنر اسلامی اشاره دارند و از نقاط ضعف و قوتی برخوردارند. در اين مقاله علاوه بر بررسی امكان شناخت هنر اسلامی از اين دو منظر، به كاربرد، اهميت و برتری شيوه پديدارشناسی بر تاريخی نگری پرداخته شده است.

گئورگ فردريش ويلهلم هگل، آخرين فيلسوف بزرگ و رسمی دوران تجدد، بر مبنای منطق ديالكتيكی خويش از يك سو و الهام از اقانيم سه گانه مسـيحيت از سـوی ديگـر امـا بيشـتر متكـی بـر ثنويـت انگـاری، مقوله گرايی و تاريخی نگری دوران تجـدد، هنـر را بـه ادوار تـاريخی سـمبوليك، كلاسـيك، و رومانتيـك تقسيم بندی كرده است. سمبليك دوران فرودستی روح در برابر ماده، كلاسيك دوران برابری، و رومانتيك دوران فرادستی روح و فروپاشی ماده لحاظ شده است. وجه رمزی هنر سمبوليك ناشی از مقام انتزاع، تجرد و اطلاق روح وعدم تعين در ذات صورت و عدم تحقق هويت انضمامی است. آنچه هگل از بيـان ناپـذيری و ظهور و رمز و كنايه بمثابه خصوصيت اصلی هنر سمبوليسم ياد می كند نزد سنت گرايان با رويكردی كاملاً مغاير يعنی توحيد امر مطلق، و جهان پديداری خصوصيت اصيل هنر سمبوليسم تلقی می شود و زبـان رمـز و كنايه را به زبان رسمی سنت و دين و هنر ارتقاء می بخشد. ميان عالم بـرون و درون تطـابق و تنـاظری كامـل برقرار است. وجه كنايی هنر ناشی از تجلی امر مطلق و نامتناهی در صـورت مقيـد و متنـاهی اسـت. رمـز در نظام صوری بيان يك علامت و قرارداد نيست، بلكه مطابق قانون تكوينی، حقيقت رمز پيوند حقيقی عوالم و مراتب مختلف وجود است، و صورت در نظام محسوسات معادل حقيقت در نظام معقولات تلقی می شود.

چکیده ندارد.