جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ادیان توحیدی بر پایۀ دعوت به حقایق غیبی شکل گرفته‌اند. نوشتار حاضر با استفاده از روش کتابخانه‌ای در گردآوری اطلاعات، و روش توصیفی تحلیلی در استنتاج دیدگاه، ضمن گزارشی از دو رویکرد طبیعت‌گرایی روشی و ضد آن، به هستی‌شناسی جهان غیب و چگونگی ارتباط این جهان با شهادت پرداخته است و براساس این مبنا، تلاش کرده است دو رویکرد یادشده را مورد نقد قرار دهد و درنهایت، به اقتضائات ایجابی اصل باورمندی به جهان غیب در مؤلفۀ‌ روش علوم انسانی بپردازد. از جهت سلبی، نقص معرفتی مهم‌ترین چالش طبیعت‌گرایی روش‌شناختی و ابتلای به نسبیت از چالش‌های رویکرد ضد آن دانسته شد. از جهت ایجابی و با نگاه پیشینی، بررسی شد که با جایگزینی این مبنای قرآنی چه تغییراتی در مؤلفۀ‌ یادشده پدید می‌آید؟ براساس این مبنا، در علوم انسانی اسلامی، ضمن نفی انحصار در به‌کارگیری از روش‌ تجربی و روش تبیینی، روش ترکیبی خاصی پیشنهاد شده است.

بازشناسی سامانۀ «شناخت و خلق» در تربیت هنرمندان و معماران از اهمیت بالایی برخوردار است و ازآنجاکه «شناخت» مقدمۀ «خلق» است، پرداختن به جوانب مختلف آن در اکثر پژوهش‌ها دیده می‌شود؛ اما بررسی نوع جهت‌گیری هنرمندان و معماران به معلوم شناخت، به‌عنوان منبع الهام‌گیری، مغفول واقع شده است. امروزه جهت‌گیری اکثر هنرمندان به معلوم شناخت، طبیعت‌محورانه است. درحالی‌که خداوند در آیات قرآن، معلوم شناخت انسان‌ها را خلقت (نه طبیعت) معرفی می‌کنبازشناسی سامانۀ «شناخت و خلق» در تربیت هنرمندان و معماران از اهمیت بالایی برخوردار است و ازآنجاکه «شناخت» مقدمۀ «خلق» است، پرداختن به جوانب مختلف آن در اکثر پژوهش‌ها دیده می‌شود؛ اما بررسی نوع جهت‌گیری هنرمندان و معماران به معلوم شناخت، به‌عنوان منبع الهام‌گیری، مغفول واقع شده است. امروزه جهت‌گیری اکثر هنرمندان به معلوم شناخت، طبیعت‌محورانه است. درحالی‌که خداوند در آیات قرآن، معلوم شناخت انسان‌ها را خلقت (نه طبیعت) معرفی می‌کند. جایگزینی «خلقت» به‌جای «طبیعت»، درواقع تغییر جهت‌گیری سامانۀ شناختی است که با غایت همراه می‌شود. بر این اساس، موضوع و هدف اصلی پژوهش حاضر معرفی سامانۀ جدید «شناخت و خلق» قرآنی با تغییر جهت‌گیری شناختی هنرمندان از الهام‌گیری طبیعت‌محورانه به خلقت‌محورانه است که درصورت تحقق، اثر هنری و معماری منطبق بر هدف خلقت و ربوبیت الهی شده و سبب‌ساز کمال انسان‌ها خواهد شد؛ بنابراین، پژوهش حاضر سعی کرده است با تکیه بر روش تحلیل محتوای کیفی و داده‌بنیاد (گراندتئوری)، کدهایی را در ارتباط با واژه‌های خلق قرآنی (ابداع، انشا، تکوین، صنع، ذرا، فطر، جعل و سوی) استخراج کرده و سیر خلق الهی را براساس معانی واژگان آن شفاف‌سازی کند و در این راستا، روند سامانۀ «شناخت و خلق» هنرمند مسلمان را منطبق بر همین روند خلق قرآنی که همان روند آیت‌محوری است، معرفی می‌کند که در آن رسیدن به حقیقت اثر هنری با تجلی عدل، سپس جعل و درنهایت حسن ظهور یافته و غایت اثر منطبق با غایت خلق الهی می‌شود.د. جایگزینی «خلقت» به‌جای «طبیعت»، درواقع تغییر جهت‌گیری سامانۀ شناختی است که با غایت همراه می‌شود. بر این اساس، موضوع و هدف اصلی پژوهش حاضر معرفی سامانۀ جدید «شناخت و خلق» قرآنی با تغییر جهت‌گیری شناختی هنرمندان از الهام‌گیری طبیعت‌محورانه به خلقت‌محورانه است که درصورت تحقق، اثر هنری و معماری منطبق بر هدف خلقت و ربوبیت الهی شده و سبب‌ساز کمال انسان‌ها خواهد شد؛ بنابراین، پژوهش حاضر سعی کرده است با تکیه بر روش تحلیل محتوای کیفی و داده‌بنیاد (گراندتئوری)، کدهایی را در ارتباط با واژه‌های خلق قرآنی (ابداع، انشا، تکوین، صنع، ذرا، فطر، جعل و سوی) استخراج کرده و سیر خلق الهی را براساس معانی واژگان آن شفاف‌سازی کند و در این راستا، روند سامانۀ «شناخت و خلق» هنرمند مسلمان را منطبق بر همین روند خلق قرآنی که همان روند آیت‌محوری است، معرفی می‌کند که در آن رسیدن به حقیقت اثر هنری با تجلی عدل، سپس جعل و درنهایت حسن ظهور یافته و غایت اثر منطبق با غایت خلق الهی می‌شود.

موضوع سیاست خارجی در آموزه‌های قرآن کریم قابل پی‌جویی است؛ از‌این‌رو، می‌توان آنچه امروزه در سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی دنبال می‌شود را با آیات قرآن کریم سنجید. یکی از مقوله‌های بسیار مهمی که در سیاست خارجی اسلامی مطرح است، «استکبارستیزی» است، موضوعی که توسط امام خمینی (رحمه‌الله علیه) مطرح شد و آیت‌الله خامنه‌ای نیز در بیانات و پیام‌های مختلف به آن اشاره کرده است. بر این اساس، پژوهش حاضر براساس روش تحلیل محتوا درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی است که مستندات قرآنی استکبارستیزی در اندیشۀ سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای کدام‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش پس از تبیین مفهوم استکبار، براساس روش تحلیل محتوا به بررسی این مفهوم در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته، سپس در قرآن کریم بازشناسی شده است؛ بدین معنا که مقولات و نتایج حاصل از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای با مقولات و نتایج مفهوم موردنظر در قرآن کریم مقایسه شده و شباهت‌ها، تفاوت‌ها و میزان تناظر آن‌ها سنجیده شده و مشخص شده است بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی به چه میزان براساس مستندات قرآنی است. براساس یافته‌های پژوهش، در آیات قرآن به بیشتر مقوله‌هایی که در تحلیل بیانات آیت‌الله خامنه‌ای استخراج شده، اشاره شده است. این مقوله‌ها عبارت‌اند از: مفهوم استکبار، ویژگی‌های استکبار، عوامل پیدایش استکبار، علل مبارزه با استکبار و عدم سازش با آنان، راه‌های مبارزه با استکبار، رویکردهای مختلف در مواجهه با استکبار.

آیین برگزیده انسان تأثیر شگرفی در تکوین اعتقادات، ارزش‌ها و سنت‌های مورد اتباع او دارد. نظام اعتقادی و ارزشی و سنت‌های مقبول انسان‌ها نیز نقش شایسته‌ای در تحقیقات علمی آنان در حوزه علوم انسانی دارند؛ بنابراین دین اسلام در تحقیقات علوم انسانی از جمله تاریخ‌پژوهی نقش مؤثری ایفا می‌کند؛ از این‌رو این پرسش مطرح می‌شود که مفهوم تاریخ‌پژوهی اسلامی چیست و اصول حاکم بر آن کدام‌اند؟ در این مقاله به روش تحلیلی- اجتهادی، به پرسش‌های مذکور پاسخ داده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد، هر پژوهش تاریخی که در پنج حوزه مسائل، مبانی، اهداف، منابع و روش وجه مشترکی با اسلام داشته و متأثر از آن باشد، اسلامی خواهد بود. همچنین واقع‌نمایی، امکان تطبیق، مرجعیت کلام شیعه، حاکمیت سنت‌های الهی، تهافت‌نداشتن با قرآن، تعارض‌نداشتن با احادیث معصوم، حاکمیت عقل ناب و امکان تحقق در تاریخ از اصول حاکم بر تاریخ‌پژوهی اسلامی معرفی شده‌‌اند.

«انسان و کنش‌های او» به‌عنوان موضوع علوم انسانی دارای جنبه‌هایی متفاوت است که شناخت هر یک از این جنبه‌ها می‌تواند تأثیر بسزایی در هر یک از دو بعد توصیفی و توصیه‌ای علوم انسانی داشته باشد. یکی از این جنبه‌ها که کمتر به آن پرداخته شده و تأثیر آن در علوم انسانی کمتر مورد بحث قرار گرفته است، وحدت یا کثرت نوعی نفوس انسانی است. در این مقاله ابتدا سه دیدگاه درمورد وحدت یا کثرت نوعی نفوس انسانی بیان شده و با توجه به اختلاف افراد انسانی در حدوث و بقا، دیدگاه «کثرت نوعی نفوس در حدوث و بقا» مورد پذیرش قرار گرفته است. سپس نشان داده شده است که پذیرش وحدت یا کثرت نوعی نفوس در بعد توصیفی علوم انسانی تأثیرگذار است و ازآنجا‌که بعد توصیه‌ای علوم انسانی مبتنی‌بر بعد توصیفی بوده و حتی این دو، دو روی یک سکه هستند، تأثیرگذاری این مبنا در علوم انسانی توصیه‌ای نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با توجه به اینکه از میان اقوال، کثرت نوعی نفوس در حدوث و بقا مورد پذیرش قرار گرفته، نشان داده شده است که پذیرش این مبنا در هر دو جنبۀ توصیفی و توصیه‌ای علوم انسانی تأثیرگذار بوده و باعث متفاوت شدن توصیه‌ها و توصیف‌ها دست‌کم در برخی از علوم انسانی مانند روان‌شناسی خواهد بود.

بخش مهمی از تلاش‌های محققان در پژوهش‌های مدیریت اسلامی، براساس پژوهش‌های کیفی و مبتنی‌بر اسناد و متون دینی است. همان‌گونه که پژوهش‌های کمّی با روایی و پایایی ارزش علمی پیدا می‌کنند، پژوهش‌های کیفی نیز نیازمند عناصر اطمینان‌بخش هستند که توانایی اعتباریابی و اعتمادسازی را داشته ‌باشند. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی، مستند به دانش اصول ‌فقه و فلسفۀ ‌اسلامی، به شناسایی عناصر اصلی اعتباریابی و اعتمادسازی در پژوهش‌های مدیریت اسلامی پرداخته است. یافتۀ اساسی این پژوهش شناسایی چهار عنصر استناد دینی، انسجام و هماهنگی، مطابقت با واقعیت و کارآمدی، به‌عنوان معیار اصلی در پژوهش‌های مدیریت اسلامی است. هر یک از این عناصر دارای سنجه‌ها و ملاک‌هایی برای پایش عناصر اصلی هستند که محقق می‌تواند با استفاده از آن‌ها، نسبت‌به ارزشمندی پژوهش اطمینان حاصل کند.

امروزه تقنین در حوزه‏های مختلف، با اتکا بر سیره‏های عقلایی مستحدث، یکی از رویه‏های معمول در جهان و نیز کشورهای اسلامی است و تابعیت ملی نیز مبتنی‌بر همین انگاره پذیرفته شده است. پرسشی که در این زمینه مطرح می‏شود این است که از منظر شرعی/ فقهی، آیا سیره و رویۀ تقنینی عُقلا و تقنین و پذیرش تابعیت ملی مشروعیت داشته و امکان تصحیح شرعی دارد؟ در این زمینه دو اندیشۀ انکار و اثبات وجود دارد. اندیشۀ اثبات معتقد است سیره‏های مستحدث عقلایی و قوانین موضوعۀ بشری، ازجمله قانون تابعیت ملی، مشروط به اینکه مخالف با احکام و ضرورت‏های شرعی نباشد و در چهارچوب ضوابط نقلی و یا عقلیِ شرعی باشد، از مشروعیت برخوردار است و برای تصحیح شرعی این نوع قوانین، راهکارهایی از قبیل «اثبات حجیت و مشروعیت سیره‏های مستحدث عقلایی»، «تحلیل، پیشینه‌کاوی، واکاوی، پسینه‌کاوی سیره‏های عقلایی مستحدث» وغیره را ارائه کرده‏اند. مقالۀ حاضر با بهره‌گیری از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و مبتنی‌بر روش فقهی‌ـ‌اجتهادی به این نتیجه رسیده است که امکان توجیه شرعی سیره‏های تقنینی عُقلا و مبتنی‌بر آن، زمینۀ توجیه و پذیرش شرعی تابعیت ملی، مبتنی‌بر مبانی فقهی و اصولی، به‌عنوان حکم اولی وجود دارد.