جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر الگوی فقهی «امامت و امت» یکی از بدیع‌ترین الگوهای سیاسی جهان معاصر است؛ با وجود این، خرده‌نظام‌های منطوی در این کلان نظام سیاسی، از جمله «نظام حقوقی» بر پایۀ الگوی فقهی کارآمد و صحیح شکل نگرفته و در بستر تحولات ناشی از اقتضائات جهان مدرن به استحالۀ ماهیت برخی از مهم‌ترین عناصر حقوق اسلامی منجر شده است. بررسی آسیب‌شناسانۀ الگوی اجراشده در نظام حقوقی موجود که حاصل تحولات سیاسی دورۀ مشروطه تاکنون است و ارائۀ الگوی جدید برای نظام‌سازی در حوزۀ نظام حقوقی، مسئلۀ پژوهش پیش‌روست. این تحقیق از لحاظ روش، توصیفی- تحلیلی است و یافته‌های آن نشان می‌دهد دوگانه‌پنداری، فقه و حقوق، وابستگی نظام حقوقی موجود در عناصر بنیادین و کلان به نظام‌های حقوقی مدرن و غلبۀ رویکرد فردی بر رویکرد اجتماعی در شکل‌دهی به مؤلفه‌های اصلی نظام حقوقی، از مهم‌ترین آسیب‌ها و تغییر رویکرد نظری به رابطۀ فقه و حقوق، درپیش گرفتن رویکرد اجتماعی به فقه و توجه به مبدائیت عینیت اجتماعی و انسانی در نظام‌سازی از مهم‌ترین عناصر الگوی فقهی-حقوقی نظام‌سازی اسلامی است.

شناخت اراده از جهات مختلف مهم و بلکه ضروری است؛ از جمله اینکه اراده‌شناسی بخشی از انسان‌شناسی است و می‌تواند در جهت تحول علوم انسانی موجود و تولید علوم انسانی اسلامی مؤثر باشد. در این مقاله، دیدگاه‌های صدرالمتألهین و علامه مصباح یزدی به همراه برخی مبانی تبیین و مقایسه شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، این دو دیدگاه با اینکه شباهت بسیاری به یکدیگر دارند، با پیامدهای مختلفی در علوم انسانی همراه هستند. صدرالمتألهین اراده را از صفات وجود بماهو وجود می‌داند و برای آن مفهومی مشکک به تشکیک عامی و حقیقتی مشکک به تشکیک خاص قائل است. بر این ‌اساس، وی برای همۀ موجودات مجرد و مادی، اراده قائل است، همۀ اراده‌ها را به لحاظ حقیقت واحد و از نظر مرتبه و تعین متعدد می‌شمارد و ارادۀ هر موجود متعینی را جلوه و نشانه‌ای از ارادۀ حق‌سبحانه به لحاظ مرتبۀ آن موجود تلقی می‌کند، اما علامه مصباح اراده را در همۀ موجودات ساری ندانسته و آن را از صفات وجودهای مجرد می‌داند. از سوی دیگر، ایشان حتی وحدت مفهوم اراده در موجودات مجرد را هم نمی‌پذیرد و برای اراده سه مفهوم عام، خاص و اخص مطرح می‌کند که تنها یکی از آن‌ها میان خداوند و مخلوقات مشترک است. همچنین وی متناسب با دیدگاه خود در زمینۀ تشکیک طولی و عرضی، نوعی ارتباط تشکیکی میان ارادۀ خداوند و اراده‌های مخلوقات و نوعی تباین بین اراده‌های مخلوقات هم‌عرض معتقد است.

مقصود از هدف‌گذاری تربیتی، تعیین اهداف تربیت در سطوح مختلف، به‌منظور جهت‌دادن به اقدامات تربیتی است. با وجود اینکه در هر هدف‌گذاری اتقان اهداف به‌دست‌آمده به اطمینان از چگونگی هدف‌گذاری وابسته است، از میان پژوهش‌هایی که تاکنون به ارائۀ نظام‌مند اهداف تربیتی همت گمارده‌اند، کمتر موردی را می‌توان یافت که به‌صراحت و به‌طور مستقل به بحث دربارۀ چگونگی هدف‌گذاری پرداخته باشد. درواقع در این پژوهش‌ها به تفصیل روشن نیست منابع هدف‌گذاری کدام‌اند و در به دست دادن اهداف چه جایگاهی دارند؟ همچنین مشخص نیست این منابع با چه روشی استخراج شده و سپس در سطوح مختلف اهداف (غایی، میانی و عملیاتی) چینش یافته‌اند؟ در راستای این خلأ، هدف پژوهش حاضر بررسی منابع و روش هدف‌گذاری در تربیت اسلامی و پاسخ به دو پرسش پیش‌گفته است. روش پژوهش تحلیلی - اجتهادی است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در دیدگاه اسلامی، «وحی» یگانه منبع برای دستیابی به اهداف تربیتی است، که متکی بر آن می‌توان به سطوح مختلف اهداف دست یافت. همچنین فرایند دستیابی به اهداف دربارۀ منبع وحی، به دو مرحلۀ کلی «کشف» و «چینش» تقسیم می‌شود. برای کشف اهداف، شناسایی قالب‌ها و اسلوب‌های بیان هدف ضرورت دارد. همچنین برای چینش اهداف، با معیار قراردادن ویژگی‌های مراتب مختلف هدفی، طبقه‌بندی اهداف ممکن شده و سپس با تحلیل اهداف بالادست، نسبت اهداف هر طبقه با یکدیگر روشن می‌‌شود.

با وجود موفقیت‌های بسیاری که روان‌درمانگران بالینی در نیم قرن گذشته داشته‌اند، رویکردهای رایج نمی‌توانند تمام ابعاد یک اختلال را هم‌زمان ملاحظه کنند. همچنین این رویکردها از بخش‌های مهم واقعیت (که از آن به واقعیات غیب یاد می‌شود) را غفلت کرده‌اند. براساس پژوهش‌های قبلی، متغیرهای علوم انسانی رایج، کمتر از متغیرهای شناسایی‌شده اسلامی، قادر به تبیین و پیش‌بینی اختلالات روان‌شناختی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد رویکردهای رایج بر منطق‌هایی مبتنی هستند که عناصر لازم در تبیین پدیده‌های انسانی را به‌صورت بخشی در نظر می‌گیرند. مدل مختار یعنی مدل چندوجهی شناسایی و درمان اختلالات روان‌شناختی، ضمن نقد رویکردهای رایج، نشان می‌دهد برای تبیین اختلالات روان‌شناختی باید تمام مؤلفه‌های یک اختلال به‌صورت کل (قیاسی) احصاء شوند و در تعامل با مؤلفه‌های ادراکی محقق (منابع شناخت انسان) قرار بگیرند. پژوهش حاضر، ضمن معرفی این مدل که از ویژگی‌های انعطاف‌پذیری، جهان‌شمولی و جامعیت برخوردار است، زمینه را برای ورود متغیرهای دینی دربارۀ اختلالات روان‌شناختی و مقایسه‌پذیری ادعاهای نظریه‌های مختلف فراهم می‌کند.

پژوهش حاضر با هدف ساخت، اعتباریابی و رواسازی پرسش‌نامۀ عوامل آرامش‌زا- آرامش‌زدای خانواده براساس قرآن انجام شد. ابتدا عوامل آرامش‌زا- آرامش‌زدای خانواده براساس قرآن به روش تحلیل محتوا استخراج شدند. موافقت 97 و 95 درصدی خبرگان، در مقایسه با عوامل و گویه‌ها، روایی محتوای این پرسش‌نامه را نشان می‌دهد. ارزیابی روایی و پایایی پرسش‌نامه به روش پیمایشی با انتخاب نمونۀ دردسترس 488 نفری انجام شد. در این پژوهش برای بررسی روایی مقیاس، از روش تحلیل عاملی استفاده شد. یافته‌های بخش کمی پژوهش نشان می‌دهد عوامل شناسایی‌شده بار عاملی بالا و معناداری دارند. در این میان عامل سلامت روانی-بیماری روانی با شاخص نیکویی برازش تعدیل‌شده (99/0)، موده-بی‌توجهی (96/0)، تدبیرمعیشت-بی‌تدبیری در معیشت (97/0)، تأمین نیازهای اولیه- تأمین‌نشدن نیازها (96/0)، لباس‌بودن همسران برای یکدیگر-لباس‌نبودن (96/0)، رحمت-غضب (91/0)، حسن معاشرت-سوء‌معاشرت (9/0)، ایمان-ضعف در ایمان (91/0)، رشدیافتگی-رشدنایافتگی (91/0)، انس-اعراض (9/0) نقش و مرز شفاف و مشخص-ابهام و اغتشاش در نقش و مرز (85/0) به‌ترتیب بیشترین میزان برازش را نشان دادند و برای کل الگو این شاخص 91/0 بود. به‌‌منظور بررسی پایایی پرسش‌نامه از روش همسانی درونی به‌کمک آلفای کرونباخ استفاده شد و آلفای کرونباخ 98/0 به دست آمد. براساس یافته‌های پژوهش می‌توان گفت این پرسش‌نامه دارای روایی و پایایی بالایی است و عوامل منسجمی از آن به دست می‌آید که می‌توان با کاربرد آن، عوامل آرامش‌زا- آرامش‌زدای خانواده را براساس قرآن مطالعه کرده و در پژوهش‌های آتی و همچنین در تشخیص و درمان مسائل خانواده از آن استفاده کرد.