جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بي‌ترديد نظرية «ارزش»، مهم‌ترين عنصر در هر نظام اخلاقي است. از سوي ديگر، نظام اخلاقي مبتني بر منابع ديني در جهان کنوني، در مقام ارائة نظام اخلاقي کامل‌عيار برآمده است. قرآن کريم و عهد جديد، به‌عنوان دو منبع معتبر در اسلام و مسيحيت نيز در اين راستا آموزه‌هاي فراواني ارائه کرده‌اند. اين دو منبع اصيل ديني، رويکردي غايت‌گرايانه و کمال‌گرا، نسبت ‌به نظرية ارزش اتخاذ نموده‌اند؛ به اين بيان که هر دو براي رهايي و رستگاري انسان تلاش مي‌کنند؛ با اين تفاوت که عهد جديد، رهايي از گناه اصلي و بازگشت انسان به جايگاه اول خود را مدنظر قرار داده است و قرآن کريم رهايي از دنيا و تقرّب به خدا و راه يافتن به جايگاهي بالاتر را. همچنين، عهد جديد مواهب دنيوي و در نهايت، ملکوت آسمان‌ها را در نظر گرفته است و قرآن کريم بهره‌مندي‌هاي دنيوي و اخروي را.

کتاب 101 Clear Contradictions in the Bible نوشتة شبير علي، به بررسي 101 تناقض عهدين پرداخته است. در مقابل، چهار مبلّغ مسيحي به آن پاسخ داده‌اند. اين دفاعيه، مشتمل بر مقدمه‌اي است که مقالة پيش‌رو درصدد است تا آن را به‌شيوة توصيفي تحليل و بررسي کند. اين مقاله با پاسخ به اين مقدمه نشان داد که نمي‌توان وجود تناقض در کتاب مقدس را انکار کرد و نيز نشان داد كه نمي‌توان با استناد به اينکه کتاب مقدس الهام است و آيات قرآن نيز آن را تصديق کرده است، براي کتاب مقدس اعتبار و حجيت ثابت کرد. مطلب ديگر اينکه، چه پاسخ نويسندگان درست باشد يا نباشد، ديدگاه مسلمانان دربارة کتاب مقدس تغيير نخواهد کرد؛ يعني اعم از اينكه تناقض در کتاب مقدس باشد يا نباشد، مسلمانان براي کتاب مقدس اعتبار مطلق قائل نيستند؛ بلکه قرآن کتاب مقدس را في‌الجمله تصديق کرده است.

کتاب مقدس در دين مسيحيت به‌عنوان مهم‌ترين منبع الهياتي، نيازمند تفسير است. در ميان مسيحيان، برداشت از کتاب مقدس (عهد عتيق و عهد جديد) از همان ابتداي تدوين، به دو صورت لفظي و تمثيلي صورت گرفت. اتخاذ اين دو روش تفسيري در ميان مسيحيان اوليه، بي‌ارتباط با روش‌هاي تفسيري به‌کارگرفته از سوي يهوديان نبود. روش تمثيلي، ازآنجاكه راهگشاي بسياري از مسائل الهياتي در جامعة مسيحي بود، مورد توجه بيشتري قرار گرفت. از طرفي اکتفا به روش تفسير لغوي، چالش‌ها و انحرافاتي را پديد آورد که از سوي شوراهاي کليسا بدعت شناخته شد. شالودة اين روش‌هاي تفسيري کتاب مقدس، در قرون اوليه يعني دورة آباء کليسا بنيان نهاده شد. دو مکتب اصلي انطاکيه و اسکندريه در همين زمان رشد پيدا کردند که اولي نمايندة روش لفظي و دومي نمايندة روش تمثيلي است. در اين پژوهه سعي شده است تا ضمن بيان تأثير روش‌هاي تفسيري يهوديان بر جامعة مسيحي، به‌ويژه برخي از پدران کليسا در دورة آباء، به بررسي روش تمثيلي پرداخته شود. يافته‌هاي اين تحقيق بر اين استوار است که حيات روش تمثيلي، دچار افت‌وخيزهايي بود و تحولاتي را در تاريخ مسيحيت رقم زد. با توجه به افراط در روش تفسير تمثيلي، يگانه راه‌حل، منجر به انحصار تفسير در دست کليسا شد که خود تبعاتي به‌همراه داشت و زمينة انتقادات گسترده‌اي در باب چگونگي تفسير کتاب مقدس رقم زد.

اهميت مرگ و زندگي پس از آن سبب شده است تا اقوام مختلف با وجود پذيرش اديان جديد، نسبت‌به تغيير در آيين‌هاي مرگ مقاومت كنند و همچنان در حفظ سنت‌هاي آبا و اجدادي خود بکوشند. ازاين‌رو آيين‌هاي مرگ نسبت‌به ديگر آيين‌هاي ديني تلفيقي‌ترند و تفاوت اين آيين‌ها در ميان اقوام مختلفِ پيرو يک دين، مشهود است. تاتارها، به‌عنوان يکي از اقوامي که چندين قرن در حصر امپراتوري روس بود‌ه‌اند، نمونة منحصربه‌فردي از حفظ سنت‌هاي به‌جامانده از اديان و باورهاي ابتدايي و تلفيق آن با دين جديد هستند. اين مسئله، در هر دو شاخۀ مسلمان و مسيحي اين قوم قابل پيگيري است. بررسي تطبيقي اين سنت‌ها، به ما نشان خواهد داد كه تراکم آنها در ميان تاتارهاي مسيحي، بيش از تاتارهاي مسلمان است. ريشۀ اين مسئله را مي‌توان در کمداشت آيين‌هاي مربوطه در دين مسيحيت، و در مقابل غناي احکام مربوط به مرگ، و آيين‌هاي پس از مرگ در دين اسلام جست. مقاله حاضر از روش تحليلي ـ تطبيقي در بررسي اين آيين‌ها استفاده كرده است.

مواجهة اديان و آيين‌هاي مختلف دنيا با مسئلة شر، ازجمله موضوعات قابل تحليل و بررسي در مباحث الهياتي و کلامي است. در اين ميان، تحليل معنا‌شناختي مفهوم شر و تحليل هستي‌شناختي شرور از يک سو و بررسي استلزامات جهان‌شناختي، الهياتي، انسان‌شناختي و اخلاقي پذيرش وجود شرور در عالم از سوي ديگر، قابل توجه است. اين مقاله با نگاه تطبيقي، نخست به تحليل هستي‌شناختي شر در اسلام و هندو پرداخته، سپس استلزامات جهان‌شناختي پذيرش وجود شرور در اين دو دين و آيين را بررسي كرده است. «شر» در هندوئيسم، مفهومي معادل رنج دارد و در اسلام از سنخ معقولات ثانية فلسفي است که از مشاهدة رابطة منفي يک پديده و وجود با کمال وجود و پديدة ديگر انتزاع مي‌شود. براين‌اساس، اسلام و هندوئيسم وجود شرور عالم را مسلّم مي‌انگارند. در باب استلزامات جهان‌شناختي نيز هر دو در نهايت، نگاهي خوش‌بينانه به عالمِ واجد شرور دارند.

مسئلة جنگ و صلح، در هر دين از اهميت زيادي برخوردار است؛ چراکه مبنا قرار دادن هر يک از اين دو، عملکردهايي متفاوت ايجاد مي‌کند. منونايت شاخه‌اي از فرقة پروتستان در مسيحيت شمرده مي‌شود. پيروان اين مذهب، افراد متديني هستند که به مسيح و تعليماتش ايمان دارند و در زمينة صلح، داراي عقيدة ويژه‌اي هستند. در اين راستا، به منابع خاصي استناد مي‌كنند و ويژگي‌هاي مشخصي را براي آن قائل‌اند. اما ازآنجاکه اين مسئله براساس مباني شيعه پذيرفته نيست، لازم است مورد بررسي قرار گيرد. در اين نوشتار، ابتدا به‌روش کتابخانه‌اي ديدگاه منونايت‌ها در زمينة صلح تبيين و سپس بررسي مي‌شود. براساس يافته‌هاي اين پژوهش، منونايت‌ها با استناد به تعليمات عيسي، به صلح مطلق و عدم مقاومت اعتقاد دارند؛ تا حدي كه جنگ به‌منظور دفاع از حق مظلوم را نيز جايز نمي‌دانند؛ درحالي‌که شيعيان، اين نوع صلح را ظلم مي‌دانند و با اينكه اسلام را دين رحمت معرفي مي‌کنند، مقاومت و جنگ دفاعي در برابر متجاوزين را ضروري مي‌دانند. در اسلام صلحي پذيرفته است که موجب به استضعاف کشيده شدن مظلومين جهان نشود.

وحدت وجود از مسائل بغرنجي است که در مکاتب عرفاني مطرح است. اين تحقيق درصدد توصيف مقايسه‌اي ديدگاه مکتب هندويي و عرفان اسلامي برآمده که عمق توجه دانشمندان جهان اسلام را بيان مي‌دارد. در مکتب هندويي و در بين مسلمين سه تفسير از وحدت وجود ارائه شده است: 1. عالم يک وجود واحد شخصي است که همة اشياي عالم اجزاي آن محسوب مي‌شوند. اين نظر را برخي از متکلمين اسلامي به عرفا نسبت داده‌اند. 2. عالم يك وجود واحد شخصي است و کثرات و اشياي ديگر، موهوم و سرابي بيش نيستند. اين نظر به برخي از صوفيه منتسب مي‌باشد. دو تفسير يادشده از وحدت وجود، از کلمات مکتب هندويي نيز استفاده مي‌شود. 3. عالم يک وجود واحد شخصي بي‌نهايت و نامحدود است که جايي براي غير نمي‌گذارد. کثرات، شئون و ظهورات آن وجود واحد شخصي‌اند. در اين ديدگاه، اتصاف کثرات به وجود، مجاز است. در نسبت وجود به کثرات، وجود واحد شخصي نقش حيثيت تقييدية شأني را ايفا مي‌کند و اختلاف کثرات ـ که يکي برتر از ديگري مي‌باشد ـ اختلاف تشکيکي است. اين تفسير، نظر اکثر عرفاي مسلمان است و از کلمات عرفان هندويي نيز به‌دست مي‌آيد.

هدف پژوهشگران در حوزة ادیان مقایسه¬ای، فهم ادیان مبتنی بر توصیف صحیح و نه مبتنی بر توصیه و عقیده است. جنبه¬هاي هستي‌ختي، معرفت¬شناختي، روش¬شناختي و روش¬ها، چهار جنبة به¬هم‌وابسته¬ از مفاهیم بنیادین پژوهش‌اند. موقعيت¬هاي متفاوت هستي¬شناسي (توجیه واقعیت و دیدگاه پژوهشگر دربارة جهان)، معرفت¬شناسي (توجیه معرفت)، روش¬شناسي (توجیه روش) و روش (عمل پژوهش)، گفتمان¬های متفاوتي را توليد مي¬كنند كه به فهم تازه¬ای در جهان ادیان منجر مي‌شوند. نظریه¬های پژوهشی ریشه در مفروضات معرفت¬شناختي محققان دارند و هرچه در مواضع معرفت¬شناختي آنها بيشتر مداقه شود، فهم و مقایسة نظریه¬ها و ديگر عناصر بنیادین پژوهش امکان¬پذیر¬تر خواهد بود. دو گفتمان متأخر که سهم بيشتري در نظام¬مندکردن ¬رشتة دانشگاهی تاریخ ادیان داشته، بر فضای دین¬پژوهی معاصر استیلا دارند، عبارت¬اند از: گفتمان پدیدارشناسی و هرمنوتیک خلّاق با مرجعیت بلامنازع میرچا الیاده و گفتمان روش مقایسه¬ای تاریخ¬مدار با عنوان «گذر از الیاده» به نمایندگی جاناتان ¬زیتل اسمیت (1938-2017). هرچند آثار فراوانی در حوزة الیاده¬پژوهی هست، ولی خوانش نظریات الیاده و اسمیت از منظر معرفت¬شناسی تازگی دارد. در ایران متأسفانه دربارة زیتل اسمیت کار چندانی انجام نشده است و او به‌رغم اهمیت زیادي كه دارد، همچنان در محافل دین‌پژوهی ناشناخته و غایب است.