جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقایسة تفسیر قرآن کریم و کتاب مقدس، یکی از مهم‌ترین موضوعات و درعین‌حال مغفول، در مطالعات الهیات تطبیقی است. از مقولة روش نبودن بسیاری از آنچه تحت عنوان روش در تفسیر قرآن مطرح می‌شود و درعین‌حال دامنة گسترة تألیف کتاب تفسیر در میراث اسلامی از یک سو، و غلبة مباحث هرمنوتیک و فلسفه بر تفسیر کتاب مقدس و هویت‌یافتگی آن پس از دورة نوزایی در غرب از سویی دیگر، از جمله زمینه‌هایی است که انگیزة تکاپو در این نوع مطالعة تطبیقی بین اسلام و مسیحیت را قوت می‌بخشد. در پی‌جویی از برخی شاخصه‌ها، امکان این مقایسه، خود را با وضوح بیشتری نشان می‌دهد. از مهم‌ترين این موارد، عبارت‌اند از: «مرجعیت تفسیری»، «عدم امکان تعمیم در سطح تاریخی»، «مجاز به‌عنوان یک اصل» و «رابطة بین اصالت و تفسیر متن». ارتباط بین تفسیر کتاب مقدس و مباحث فلسفی (از ارسطو تا دکارت) و تفاوت مقولة تفسیر در اسلام و مسیحیت، از جهت مرجعیت نسبتاً مطلق و رسمی کلیسا در تفسیر متون، موجب شده است تا نتیجة این مطالعة تطبیقی تا حدودی به بی‌مبنایی این تطبیق سوق داده شود. این در حالی است که ماهیت تفسیر در سنت اسلامی، بیشتر قالبی از یک رسانة تمدنی است که معارف دینی در ضمن آن انعکاس می‌یافته است.

استعارة امر جنسی را می‌توان به آن دسته از تأملات الهیاتی گفت که به‌طورکلی به موضوع امر جنسی از منظری الهیاتی می‌پردازد. این بخش از الهیات، در یهودیت قبالایی (کابالایی) با الهیات سیاسی پیوند خورده است. چنين توصيفي از سرزمين مقدس، در درون خود حاوي احساسي همراه با تعصب و غيرت است (همانند تعصب شوهر به همسر خود) و نوعی الهیات سیاسیِ امر جنسی را پدید آورده است. این اعتقاد الهیاتی ـ که مروّج نوعی ناموس‌پرستی جنسی‌سیاسی بود ـ از دو طریق محقق می‌شد. به عبارت دیگر، یهودیت قبالایی بر اساس مضامین جنسیِ کتاب مقدس، به تحلیل استعاریِ سیاست و اندیشۀ سیاسی خود می‌پردازد. الهیات سیاسی قباله، این تحلیل را به‌طور ویژه در مفهوم بازگشت شخینا از تبعید یا زنِ دورافتاده از همسر خویش توضیح می‌دهد که مبتنی بر نوعی رابطۀ تکوینی میان خداوند به‌مثابة شوهر و قوم بنی‌اسرائیل به‌منزلة همسر است. این رابطۀ زناشویی میان خدا و قوم بنی‌اسرائیل، در حوزۀ سیاسی به نوعی ناموس‌گرایی الهیاتی بدل مي‌شود که ما در این مقاله درصدد شرح آن برآمده‌ایم.

مبانی نظری عرفان عاشقانه، ابعادی معرفتی است که به شناخت حقیقت و جایگاه عشق، به‌عنوان مقوله‌ای هستی‌شناختی می‌پردازد و نتیجة آن، در راستای سیر و سلوکی که محوریت آن بر عشق است، افزایش معرفت به حقانیت هستی است. يكي از آثاری که می‌توان عرفان عاشقانه را در محدودة وسیعی از آن مشاهده کرد، کتاب بهگود گیتاست. از آنجا که اين اثر تلفیقی از عقايد ودايی، تعالیم اوپانیشادی و مفهوم یوگاست و نیز تحت تأثیر هجوم عقايد و باورهای آریايی به سرزمینشان قرار گرفته است؛ بااين‌حال می‌توان رگه‌هایی از عرفان عاشقانة اسلامی را به‌نیکی در آن مشاهده کرد. در این مقاله به تطبیق عرفانه‌های عاشقانة این کتاب و لمعات عراقی (از کتب عرفان عاشقانه) پرداخته شده است. با عنایت به بررسی صورت‌گرفته، افزون بر تشابهاتی که می‌توان ميان این دو اثر در باب مؤلفه‌ها و مشخصه‌های مراتب سیر و سلوک (طلب، عشق و...) مشاهده کرد، تمایزاتی نيز ديده مي‌شود؛ همچون عدم رسیدن به بقای بالله (ایشوره) و تنها خلاصی پوروشه از اسارت جسم بر اساس مکتب يوگه؛ نمادين بودن براهمن و موکشه از حضرت حق و وحدت وجود با آن و...؛ و نیز جایگاه عشق و راه‌های رسیدن به آن و چگونگی و بررسی راهکارهای آن.

نفوذ بهائیت در میان بخشی از جامعة زرتشتیان ایران، از بزرگ‌ترین مشکلات پیروان این اقلیت مذهبی در دورۀ قاجار شمرده مي‌شد. در این ایام، شماری از جوانان تحصیل‌کردة زرتشتی ـ که متأثّر از سبک زندگی و آموزه‌های جامعة پارسیان هند، تمایل زیادی به انجام اصلاحات اجتماعی و دینی گسترده در میان جامعۀ زرتشتی ایران داشتند ـ تحت تأثیر شعارهای اصلاح‌طلبانه و برابری خواهانة آيین نوظهور بهائیت قرار گرفتند و جمعیت زرتشتیان بهائی‌شدة ایران (احبا) را تشکیل دادند. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایة اسناد و مکتوبات جامعة زرتشتیان و بهائیان ایران، به واکاوی دلایل ارتباط میان پیروان این دو آيین و پیامدهای این ارتباط در میان جامعۀ زرتشتیان ایران بپردازد. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که فشارهای اجتماعی ایجادشده بر روی دگراندیشان زرتشتی و حمایت‌های جامعة پارسیان هند و انگلستان از این افراد، باعث شد تا بخشی از زرتشتیان به آيین نوظهور بهائیت گرایش يابند؛ که این امر به وقوع درگیری‌های گسترده‌ای در میان رجال سرشناس زرتشتی در ایران انجاميد.

براساس پژوهش‌های صورت‌گرفته، اعتقاد به درختان مقدس کمابیش در سراسر جهان و با دلایل متعدد وجود دارد. در فرهنگ عامۀ ایرانیان نيز برای برخی از گیاهان و درختان نیرو و خواص و تقدس خاصی قائل بوده‌اند. در ایران کمتر محلي است که نمونه‌ای از درختان مورد احترام را نداشته باشد. این درختان گوناگون، در باور عامۀ مردم ویژگی‌هایي کم‌وبیش یکسان دارند؛ از جمله اینکه بریدن آنها و حتی شکستن شاخه‌هايشان سبب نابودی یا زیان‌های مهم برای شکننده دربرخواهد داشت. این درختان برآورندۀ حاجات نیازمندان بوده، در دفع برخی امراض و چشم زخم مؤثرند. نتايج نشان مي‌دهند كه به‌طورکلی، اعتقاد به درختان مقدس در اديان خداباور و غیر خداباور متفاوت است. در میان مسلمانان، تقدس درختان خاص، بیشتر با تجلی خدا و جایگاه ارواح پاک اولیا و عرفا يا با مقبره‌هاي آنان یا با اعمال و وقايع زندگي پيامبران و رهبران مذهبي مرتبط است؛ اما در ادیان خداناباور، تقدس درختان به جایگاه ارواح و الهه‌ها، و در عمل به سطح جادوگری و طلسم تقلیل یافته است. جُستار پیش‌رو با استفاده از منابع مکتوب و با شیوة توصیفی تحلیلی صورت گرفته است.

دربارة چگونگی آفرینش، ديدگاه‌هاي گوناگوني در آثار فلاسفه و متکلمانِ وجود دارد که در نوشتار پیش‌رو به‌شيوة توصيفي‌تحليلي به بررسي اين مسئله پرداخته شده است. در اين مقاله تلاش بر اين است كه از منظر قرآن کریم و کتاب مقدس، نحوة آفرینش، واکاوی و تبیین شود. خلق از عدم، از بحث‌های مهمی است که باید از نظر دینی به آن پرداخت و در نهایت بحث‌های مرتبط با آن‌را روشن كرد؛ چراکه پایة بسياري از مسائل علمی و دینی است. در ادامه، خلطی که برخی مرتکب شده و حوزة دین و عقل را جدا کرده‌اند، در قالب یک اشکال مطرح شده و پاسخ آن از زبان اسلام ـ که تنها پاسخگو به این اشکال است ـ بیان گرديده است. در پايان، به نتیجة حاصل از بحث‌های صورت‌گرفته اشاره