جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين مقاله به بررسي «تساهل و تسامحِ» اسلامي و مقايسۀ آن با «تولرانس» در مسيحيت جديد مي‌پردازد. انديشۀ تولرانس(تساهل و مدارا)ي مسيحي، با رويکرد کنوني خود به قرن شانزدهم و هفـدهم ميلادي باز مي‌گردد و زادۀ تحوّلاتِ نهضتِ اصلاح ديني است؛ پس از دولتي کردنِ مسيحيت به وسيلۀ کُنستانين و بر پايي دادگاه‌هاي تفتيشِ عقايد و سخت‌گيري بر منتقدان و کشتن بسياري از روشنفکران. لذا ازاين‌رو، تساهلِ مسيحي در اين مفهوم «بر دين» است، نه « در دين»؛ يعني خارج از حوزۀ مسيحيت بوده و زادۀ ضرورتِ اجتماعي و سياسي است. در مقابل، انديشـۀ تساهل و مداراي اسلامي، ريشه در قرآن، سنّت و احـاديث امامان معصوم عليه السلام دارد و اکثر مکاتبِ اسلامي، به تساهل و تسامح با تفسيري متفاوت از تولرانس غربي معتقد هستند، يا کليات آن را باور دارند. اين مقالۀ، درصددِ رسيدن به اين واقعيت است که خاستگاه و وجوهِ تساهل در اسلام، نسبت به تولرانس مسيحي، تفاوت‌هايي اساسي دارد و مقولۀ تساهل و تسامح، نه بر دين(عَرَضي)، بلکه در دين(ذاتي دين) تفسير مي‌شود.

گريگوري پالاماس، الاهيدانانِ عارف مسلک بيزانسي، بنيانگذار آرامش گرايي نوين است که تأثير زيادي بر شيوة زندگي رهباني، در سنت شرقي داشته است. آثار او نشان دهنده پويايي و نظام‌مندي مسيحيت ارتدوکس شرقي است. با وجود اين، بيشتر شهرت پالاماس، در سبک رهبانيت اوست که شديداً تحت تأثير هسيکاست مي‌باشد. از ويژگي‌هاي رهباني او مي‌توان از سکوت و دعا، ناسازگاري رهبانيت با علوم، مبارزه با وسوسه‌هاي شيطان، قلب به عنوان اداره کننده انسان و جايگزين صحرا، شر نبودن جسم و خداگونگي نام برد. برخوردهاي دوگانه‌اي با انديشه‌هاي او صورت گرفته است. از اين‌رو، برخي او را بدعت‌گذار دانسته، و برخي ديگر قائلندکه الاهياتش کاملاً ريشه در گذشته دارد. نقدهاي متعددي به مکتب پالاماس وارد است. از جمله آن پيروي مطلق از مکتب هسيکاست، ناشناخته بودن خدا جز براي راهبان، عدم بهره‌مندي راهبان از دانش، کنترل انسان به وسيله قلب نه عقل و ... . اين مقاله سعي دارد با معيار قرار دادن کتاب مقدس و سنت الاهيات رهباني مسيحي، به تحليل و نقد مکتب پالاماس بپردازد.

ياکوب بومه، از جمله عارفاني است که به تحليل نحوة صدور کثرت از وحدت پرداخته است. از ديدگاه وي، مقام ذات که وي گاه از آن به لاذات و لاوجود تعبير مي‌کند، قابل شناخت نيست. شناخت آنگاه ميسر است که کثرتي متجلي شود و در پرتو آن، معرفتي حاصل آيد. بومه حلقة واسطة ظهور اين کثرت را، ارادة ذات مي‌داند که مي‌خواهد شگفتي‌هاي مندرج در ذات را رؤيت کند. ازاين‌رو، مرتبه‌اي قابلي، که وي از آن به مرآت و حکمت ازلي ياد مي‌کند، ايجاد مي‌شود و ذات در آن شگفتي‌هاي مندرج در خود را به منزلة کلمة صادر از خود مشاهده مي‌کند. از نظر وي، اين کلمه که در واقع تصوير منعکس شده در حکمت ازلي است، همان عيسي مسيح است. در گام بعد، اين ظهورات علمي به وسيلة روح القدس انتشار مي‌يابند.