جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حداقل شش آیه قرآن به‌صورت صریح مسئله عبور بنی‌اسرائیل از دریا را مطرح کرده است و این معجزه از میان تمام معجزات حضرت موسیj، اهمیت بیشتری را نشان می‌دهد. قول‌های مختلفی دربارۀ مکان این دریا مطرح شده است که بررسی بخش غربی دریای سرخ به‌عنوان مکان شکافته‌شدن دریا از اهداف اصلی این مقاله است. روش اصلی این پژوهش، رویکرد کیفی نظریۀ زمینه‌‌ای است که داده‌‌های حاصل براساس اولویت از آیات مرتبط و سپس منابع استنادی کدگذاری شده است. یافته‌‌های تحقیق نشان می‌دهد در گفتگوی علمی سه نظر دربارۀ مکان دریا مطرح است که بعضی دریای سرخ و بعضی رود نیل می‌‌دانند و آنها که دریای سرخ می‌‌دانند دو شاخه شرقی و غربی را نیز مطرح می‌‌کنند. بخش غربی دریای سرخ ویژگی‌هایی دارد که به مقولات استخراج‌شده بسیار نزدیک است. از مقولات اصلی که به‌عنوان شرایط علّی و شکل‌دهندۀ شرایط علّی، بر پدیده محوری تأثیر گذاشته و منجر به بروز آن شده است، تحقیقات پزشکی و باستان‌شناسی جسد فرعون بود که طبق شواهد از دریا گرفته شده نه از رود (بنابراین محل عبور، رود نیل نیست) و نیز براساس آیات قرآن، محل سرگردانی بنی‌اسرائیل فاقد منابع غذایی متداول بوده است. این پدیده محوری با فراهم‌شدن بسترهای لازم، آثار خوبی را در جهت رد نظریه رون وایت (Ron Wyatt) دارد که محل عبور قوم بنی‌اسرائیل را شاخه شرقی دریای سرخ یا خلیج عقبه می‌‌داند و صحیح‌‌ترین سخن را از قرآن می‌توان یافت

مستشرقان بسیاری در دوره‌های متفاوت به بررسی قرآن از جنبه‌های مختلف پرداخته‌اند. ازجمله مواردی که قدمت زیادی هم ندارد و در دورۀ معاصر به بیان و بررسی آن پرداخته شده است، تغییر و جایگزینی برخی واژه‌های قرآن به دلیل وقوع خطا و اشتباه، البته از منظر آنان،ـ در مصحف عثمانی است. جِیمز اندرو بِلَمی طلایه‌دار این نظریه است که تعدادی از واژگان قرآن (به‌زعم خود ۳۰ واژه)، غلط نامیده و سپس بررسی و نقد کرده است و پس از آن، به فرض خود اصلاح کرده است. یکی از آن موارد، واژۀ «اترک» در آیۀ ۲۴ سوره دخان است که براساس ادعای بلمی، به دلیل اشتباه کاتب، دچار تغییر و تصحیف شده‌ است و صحیح آن (به‌زعم وی)، واژۀ «انزل» بوده است که باید تصحیح و در قرآن جایگزین شود! مبنای نظریۀ بلمی بر این است که کتابت قرآن بر تواتر شفاهی متن قرآن تقدم دارد و کتابت حاکم است و برای این ادعا، هیچ سند و سابقۀ تاریخی ارائه نمی‌کند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، به نقد دیدگاه بلمی پرداخته شده است و در انتها صحیح‌بودن واژۀ قرآنی «اترک» و اشتباه بلمی در تصور وقوع خطا در متن قرآن و مبنای حاکمیت کتابت بر قرائت شفاهی آن، رد و خلاف آن اثبات می‌شود.

امام حسینj و قیام عاشورا از موضوعاتی است که خاورشناسان غربی توجه خاصی به آن داشته‌اند و تحلیل‌های متفاوتی را نسبت به آن ارائه داده‌اند. هدف از مطالعه و بررسی آرای خاورشناسان در باب قیام عاشورا امام حسینj این است که به اهداف و انگیزه‌های آنان پی پرده و نسبت به آنها شناخت کافی جهت پاسخ به شبهات احتمالی حاصل کنیم. این مقاله تلاش دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی به دیدگاه برخی از خاورشناسان دربارۀ واقعه عاشورا بپردازد. با بررسی مطالعات خاورشناسان متوجه می‌شویم که نگاه برون‌دینی، پیش‌داوری و میزان دسترسی مستشرقان به منابع معتبر اسلامی در تحلیل‌ها و بررسی آنها در این حوزه تأثیر گذاشته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نتایج حاصل از مطالعات مستشرقان و اسلام‌شناسان در برخی از موارد با آنچه واقعیت امر وجود دارد، متفاوت است. در بررسی دیدگاه این خاورشناسان به دلایل از قبیل: بی‌توجهی به بُعد قرآنی قیام امام حسینj، تحلیل سطحی و نادرستی در تفسیر منابع، بی‌توجهی به بُعد معنوی قیام عاشورا، ناآشنایی با منابع اسلامی و شیعی باعث شده است که آنها نتوانند تصویر درستی از امام حسینj و عاشورا را در مذهب تشیع معرفی کنند. آیت‌الله خامنه‌ای در بیانات مختلف خود قیام عاشورا را نمادی از مبارزه با ستم و استبداد می‌داند و این قیام نقطه عطفی در تاریخ اسلام و الگویی برای ایستادگی در برابر ستم و نابرابری است

واژۀ «وِلْدان» در قرآن‌کریم شش مرتبه به کار رفته است‌ که دو مرتبه آن مختص به پسران بهشتی است که خدمتگزار بهشتیان‌اند. در این دو آیه «ولدان» به صفت «مخلدون» متصف شده، دلالت بر جاودانگی آنان دارد. مفسران اسلامی در اینکه مراد از «ولدان مخلدون» پسرانی جاودانی در بهشت‌اند که به بهشتیان خدمت می‌کنند، اجماع دارند؛ گرچه در مصادیق آن اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. در سال 2000 میلادی فردی به نام کریستف لوکزنبرگ کتابی با عنوان «قرائت آرامی ـ سریانی قرآن؛ کوششی در رمزگشایی زبان قرآن» منتشر کرد. او در این کتاب ادعا داشت که مسلمانان برداشت نادرستی از «وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ» داشته‌اند. وی معتقد است واژگان قرضی قرآن از زبان‌های دیگر، مخصوصاً زبان آرامی ـ سریانی فراوان است و برای فهم آیاتی که این واژگان در آنها قرار دارد، باید براساس زبان آرامی ـ سریانی خوانش کرد. ایشان برای اثبات ادعای خود، حروف و نقطه‌های بسیاری از واژگان را تغییر داده، معانی جدیدی را خلق کرد،‌ و به‌زعم خویش از آیات قرآن رمزگشایی کرده است‌. او معنای «وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ» را «پسرهای جاودان» ندانسته و براساس خوانش سریانی «انگورهای خُنَک» معنا کرده است‌. در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و مراجعه به فرهنگ‌های عبری، سریانی و عربی واژگان «وِلْدانٌ» و «مُخَلَّدُونَ» از نظر ساختار و معنا با مطالعه تاریخی تطبیقی بررسی شده است‌. نتایج نشان می‌دهد که مادۀ «ول‌د» در تمام شاخه‌های زبان سامی وجود دارد که از نظر ساختار و معنا شباهت‌های فراوانی دارد که نه‌تنها مؤید ادعای لوکزنبرگ نیست؛ بلکه منطبق بر دیدگاه مفسران اسلامی است.

کلود ژیلیو استاد دانشگاه پروونس و ویراستار ارشد دایرة‌المعارف قرآن لیدن است. وی درزمینۀ ‌‌تاریخ تفسیر صاحب تألیفات بسیار است. نوشتار حاضر به ارزیابی آراء کلود ژیلیو در مقاله «آغاز تفسیر قرآن» می‌‌پردازد. در مقالۀ ‌‌مذکور نویسنده مباحث مرتبط با دورۀ ‌‌شکل‌‌گیری تفسیر قرآن و مرحلۀ ‌‌علمی‌شدن آن را واکاوی کرده است. از نظر او، تاریخ و ادبیات موجب وثاقت و اعتبار علمی دانش تفسیر شده است. وی در این راستا به موضوعاتی مانند آغاز تفسیر از دیدگاه مسلمانان و خاورشناسان، ممنوعیت تفسیر و جایگاه ابن‌عباس و مفسران صدر اسلام از دیدگاه خاورشناسان می‌‌پردازد. در این پژوهش سعی شده است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی به ارزیابی محتوایی، روشی و منبعی مقالۀ ‌‌مذکور پرداخته شود. این پژوهش نشان می‌‌دهد که نویسنده بر اثر دخالت‌دادن پیش‌فرض‌‌ها، اشکالات روشی و منبع‌‌بسندگی به آثار دیگر خاورشناسان، دچار خطاهای راهبردی شده است

مقالۀ «زقوم» در دایرة‌المعارف لیدن توسط سلوی العوا نگاشته شده است. نویسنده در این مقاله ضمن بررسی درخت زقوم در قرآن، با تبعیت از برخی از مفسران اهل سنت و بی‌توجهی به سایر روایات فریقین، شجرۀ ملعونه در قرآن را همان شجرۀ زقوم معرفی می‌‌کند. نگاه یک‌‌سویه و نداشتن جامع‌‌نگری نویسنده، منتج به ارائه تحلیلی ناقص از شجرۀ زقوم و نداشتن تبیین صحیح ارتباط آن با شجرۀ ملعونه شده است؛ ازاین‌رو بررسی جامع شجرۀ زقّوم و نقد دیدگاه نویسندۀ مقاله ضروری به نظر می‌‌رسد. نوشتار حاضر ضمن واکاوی واژۀ شجرۀ زقوم در شبکه معنایی قرآن، ارتباط یا نبود ارتباط آن با شجرۀ ملعونه را کنکاش کرده است. مقاله با وجود داشتن نقایص گفته‌شده، دارای نقاط قوتی مانند بررسی تمامی موارد کاربرد زقّوم در قرآن، ترسیم زیبای درختان پاک و بهشتی ضمن مقابله‌‌سازی با درخت زقّوم، استفاده از منابع لغوی و نقد نظرات آنان و بررسی تقابل دیدگاه ظاهرگرایان و عقل‌‌گرایان است. درخصوص نقاط ضعف مقاله این موارد مطرح است: استفاده مطلق از منابع اهل سنت و بی‌توجهی به منابع شیعه، منابع محدود مقاله، بی‌توجهی به روایات تفسیری دربارۀ شجرۀ ملعونه، شجرۀ ملعونه را به‌عنوان مصداق اصلی شجرۀ زقوم معرفی می‌‌کند. نقص عمدۀ مقاله خلط ارتباط شجرۀ ملعونه و شجرۀ زقّوم و مراجعه نکردن به سایر منابع و خصوصاً بی‌توجهی به روایاتی است که نشان می‌‌دهد شجرۀ ملعونه نمادی خاص برای گروهی خاص (بنی‌‌امیه) است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانه‌‌ای انجام شده است

جایگاه ارزشی زن در دین اسلام، جایگاه والایی است که اهمیت آن در منابع اسلامی، خصوصاً قرآن ذکر شده است. اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) نیز در حوزه نظام ارزش زنان، به‌عنوان یک مفسر و اندیشمند و رهبر مسلمانان شیعی در جهان تشیع حائز اهمیت است؛ اما یکی از مسائل چالشی و بحث‌برانگیر در جوامع بشری که در غرب و شرق مطرح است، جایگاه زن و حقوق و اختیارات اوست؛ بنابراین تبیین جایگاه ارزشی زن در اسلام و قرآن در مقابل جایگاه زن در فرهنگ غرب با تکیه بر آراء مستشرقان و اندیشه قرآنی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، دارای اهمیت فراوانی در جهت احیای جایگاه واقعی زن در جوامع بشری دارد. پژوهش حاضر نیز با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف تبیین جایگاه ارزشی زن در اسلام و فرهنگ غرب، با تکیه برآراء برخی مستشرقان و اندیشه قرآنی مقام معظم رهبری «مدظله‌العالی» انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش حاضر عبارت‌اند از: 1. تساوی و برابری در اصل و خلقت در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب؛ 2. تساوی در حقوق انسانی در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب؛ 3.تساوی در نظام ارزشی و هدایت‌پذیری در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب.

خودارجاعی یا خوداستنادی قرآن، یعنی قرآن کریم در پاسخ سؤالات به خودش ارجاع می‌دهد و پاسخ سؤالات و ابهامات را می‌دهد. به عبارتی برخی مفاهیم یا نکات مبهم در قرآن با ارجاع به آیات دیگر یا سیاق آیات روشن می‌شود. الیور لیمن به نقل از مقاله استفان ویلد، نکاتی را در خودارجاعی قرآن مطرح می‌کند که در ضمن امتیاز شمردن برای قرآن، نکات مبهم و غیرقطعی را به این کتاب مقدس نسبت می‌دهد. بنابراین ضرورت دارد نظرات وی در این باره بررسی و نقد شود. در این نوشته، پژوهشگر به روش توصیف و تحلیل و ضمن صحه‌گذاشتن بر نظریه خودارجاعی، برخی نکات مطرح‌شده توسط استفان ویلد را ارزیابی کرد. باتوجه‌به ادعاهای قرآن کریم معنای روشنی را از لفظ قرآن ارائه می‌دهد و عبری‌بودن واژۀ فرقان، آسیبی به استعمال این لفظ در قرآن کریم نمی‌زند، زیرا قرآن نیز از مصادیق فرقان و روشن‌کننده حق از باطل است. همچنین روش‌های مختلف تفسیری ازجمله روش قرآن به قرآن، روش موضوعی و معناشناختی ایزوتسو، همگی دلیلی بر خودارجاعی است که توجه مفسران و دانشمندان اسلام و غرب در تفسیر قرآن را به خود جلب کرده است. بنابراین همۀ این امور نظریه خودارجاعی قرآن را از جنبۀ مثبت تقویت می‌کند، زیرا استناد و گواه‌گرفتن قرآن از آیاتش، دلیل بر حجیت آن چیز است و این استناد موجب نفی آیات و احکام آن نمی‌شود؛ بلکه آیات قرآن و گزاره‌های آن در راستای تأیید و اثبات هم قرار گرفته‌اند. این مبنا و روش تفسیری در شیوۀ تفسیری مقام معظم رهبری نیز وجود دارد. ایشان در تفسیر سورۀ حمد به کرّات با استناد به آیات قرآن، به تفسیر و تبیین معارف قرآن کریم پرداخته‌اند.

ماهیت مجهول حروف مقطعه قرآن دست بشر را از رسیدن به معانی حقیقی این حروف کوتاه کرده است؛ ازاین‌رو فرضیه و دیدگاه‌های متعددی درباۀ معانی آنها مطرح شده است. در این میان مستشرقان با ارائه فرضیاتی که برگرفته از مبانی و پیش‌فرض‌های آنان در شناخت قرآن است که قرآن را از منشأ غیروحیانی می‌دانند، دیدگاه ایشان به نسبت دیدگاه و فرضیه‌های مفسران فریقین بررسی می‌شود و با تطبیق دیدگاه مستشرقان و مفسران فریقین تا حدودی با معانی این حروف آشنا می‌شویم. روش تحقیق به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد تطبیقی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه مستشرقان درباۀ علامت اختصاری بودن این حروف برای صاحبان مصاحف، نظریه اقتباس از آیین یهود و علامت اختصاری برای بسمله با دیدگاه مفسران فریقین ناهمخوانی دارد. این امر نشان می‌دهد که ادله مستشرقان درباۀ معانی این حروف غیرمستند است. از موارد تشابه دیدگاه مستشرقان درباۀ معانی این حروف با مفسران فریقین نیز می‌توان به ارتباط معنوی این حروف با محتوای آیات، بیان رمزآلود این حروف، و ارتباط این حروف با واژه کتاب که از اندیشه‌های مشترک درباۀ معانی حروف مقطعه میان مفسران فریقین و مستشرقان است. مستشرقان به پنج دیدگاه کلی و مفسران نیز به یازده دیدگاه در این باب اشاره کرده‌اند که نمی‌توان معنای جامعی از این دیدگاه‌ها کسب کرد. در اندیشه رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) نیز ارتباط رمزگونه‌ای بین این حروف و قرآن کریم وجود دارد؛ زیرا در غالب آیات بعد از این حروف، سخن از قرآن به میان آمده است. دیدگاه اصلی معظم‌له درباۀ این حروف نشان‌دهنده این است که این حروف معجره هنری قرآن هستند و دلالت بر عظمت مصدر و منشأ قرآن کریم دارند.

گابریل رینولدز در کتاب خود با عنوان «قرآن و زیرمتن عهدینی آن» ضمن مطرح‌کردن ادعای خطای مفسران اسلامی در فهم برخی لغات قرآن و نیازمندی فهم صحیح به متون مقدس، به مطالعه موردی سیزده مثال از قرآن می‌پردازد که یکی از آنها واژۀ «رجیم» است. وی معتقد است اصطلاح رجیم اهمیت بسیار بیشتری نسبت به درک سنتی از آن به‌عنوان «شایسته سنگ‌زدن» دارد. رینولدز با تکیه بر متون مقدس و ایجاد ارتباط میان داستان اخراج شیطان و جهان‌شناسی قرآن چنین نتیجه می‌گیرد که واژۀ رجیم به‌معنای کسی است که از ورود به آسمان منع شده و آسمان در نقش یک قلعه محافظتی است و ستاره‌ها در پایین‌ترین آسمان قرار می‌گیرند تا نه‌تنها به‌عنوان تزئین، بلکه به‌عنوان محافظ نیز عمل کنند. توصیف ستارگان به «رجوم»، به این معنا نیست که آنها موشک‌هایی هستند که باید به‌سوی شیاطین پرتاب شوند؛ بلکه به این معناست که آنها بخشی از قلعه آسمانی‌اند که از آسمان محافظت می‌کنند؛ بنابراین رینولدز کتاب مقدس را مبنای فهم صحیح آیات قرآن می‌داند که غفلت از آن سبب فهم نادرست مفسران اسلامی شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان دیدگاه رینولدز پرداخته، از جنبه‌های مختلف این دیدگاه را ارزیابی و نقد کرده است. نتایج نشان می‌دهد با استفاده از سایر معانی ریشه رجم در عربی و بدون نیاز به کتب مقدس، و تنها با استفاده از منابع اسلامی می‌توان به معنای یادشده از واژۀ رجیم دست یافت و نظر مفسران را اصلاح کرد.