جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اهتمام مستشرقان به پژوهش­های قرآنی به‌مثابه یک موضوع علمی که دارای کاربست­های متعددی است، در عصر حاضر فزونی یافته است. بدیهی است که این پژوهش­ها خالی از نکات مثبت و منفی نیست. «قرآن، یک دائرة‌المعارف» معروف به دائرة‌المعارف قرآن با سرویراستاری الیور لیمن یکی از پژوهش­های قرآنی نوپدیدی است که مقالاتی نیز راجع به زنان در قرآن همچون مقاله «ازدواج» در آن وجود دارد. مقاله «ازدواج» نوشته خانم «کیسیا علی» به بحث­های مختلفی مانند خلقت و جفت شدن، موانع ازدواج، عقد ازدواج و حقوق و تکالیف ناشی از نکاح می­پردازد. این مقاله در کنار برخی مطالب مفید دارای شبهات عقیدتی، فقهی و ... است که شناساندن و پاسخ به آن‌ها را بایسته می­سازد. مستشرقان به‌عنوان دانشمندانی که گستره تبلیغات آنان جنبه بین‌المللی دارد و اشکالات آنان بر آموزه‌های قرآن موجب بدفهمی جهانیان نسبت به قرآن می­شود، ضروری است که به نقد و پاسخ اشکالاتشان به جد پرداخته گردد. نوشتار حاضر با روش توصیفی - تحلیلی نخست به جنبه­های مثبت مقاله درزمینه ذکر صحیح مسائل مربوط به ازدواج پرداخته و سپس به بررسی پنج نقطه‌ضعف درزمینه افزایش حقوق مردان نسبت به زنان در سه حیطه طلاق، تعدد زوجات، قوامیت مرد، مضیق بودن اختیار زن در برابر همسر و عدم دلالت قرآن بر چگونگی توالی خلقت زن و مرد پرداخته است. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که این سخن مستشرقان مبنی بر عدم عدالت میان زن و مرد از منظر قرآن، دور از صواب است. از منظر قرآن زن و مرد در ارزش انسانیت با یکدیگر برابرند و تنها ملاک برتری تقوا است؛ اما در زندگی اجتماعی با توجه به نظام هماهنگ حق و تکلیف، وظایف و تکالیف مردان با زنان متفاوت است.

مدخل داودA در دایرة‌المعارف قرآن لیدن توسط «ایساک هسن» استاد دانشگاه اورشلیم نگارش یافته است. پژوهش حاضر بعد از ترجمه مدخل با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد انتقادی دیدگاه نویسنده را مورد نقد و ارزیابی قرار داده است با این هدف که ازیک‌طرف دیدگاه مستشرقان درباره آموزه‌های دینی و به‌ویژه مباحث قرآن کریم روشن گردد و از طرف دیگر با نقد و ارزیابی آثار آنان زمینه آشنایی با آموزه‌های ناب اسلامی برای مخاطبان فراهم می‌گردد. در این نوشتار از آیات قرآن و روایات معتبر اسلامی در تبیین سیره علمی و عملی حضرت داودA نیز بهره گرفته‌شده است. نویسنده مقاله به برخی مطالب قرآن درباره حضرت داودA اشاره نموده که از نکات مثبت آن است، ازجمله: او پیامبر بزرگ الهی است، خداوند در کنار کتاب «زبور»، به او علم و حکمت و فرمانروایی عطا نموده است. مقام خلیفة اللهی و «فصل الخطاب»، فرمان‌برداری کوه‌ها و پرندگان در امر ستایش خداوند، نرم شدن آهن به دست آن حضرت. از موهبت خداوند به اوست. امّا اشارات سربسته قرآن را عامل ورود افسانه و پذیرش آن توسط مسلمانان دانسته و تهمت‌های ناروا به حضرت داودA را به منابع اسلامی نسبت داده است. طلب آمرزش حضرت داودA در قرآن را با افسانه ازدواج او مرتبط دانسته است؛ اما منابع ناب اسلامی هیچ‌گونه افسانه و تهمت‌های ناروا به حضرت داودA را بر‌نمی‌تابد و دلایل عقلی و نقلی بر عصمت حضرت داودA وجود دارد. افسانه و تهمت‌های ناروا جزو اسرائیلیات بوده که در تورات کنونی آمده است. طلب آمرزش حضرت داودA مربوط به امتحان الهی است، نه افسانه ازدواج او؛ بنابراین آنچه مورد اتهام و عدم پذیرش قرآن کریم و بدگمانی مسلمانان به متون مقدّس شده است، تهمت‌های ناروایی است که نسبت به حضرت داودA در کتاب مقدس روا داشته‌اند.

علوم و فنون قرائات، مجموعه دانش‌های نظری و عملی ـ مهارتی هستند که به نحوه‌های مختلف ارتباط با مصحف قرآن کریم می‌پردازد. از صدر اسلام تاکنون این مجموعه موردتوجه ویژه دانشمندان اسلامی بوده است. در این میان مستشرقان قرآن‌پژوه نیز در آثار خود به بررسی تاریخ قرآن کریم، نسخه‌پژوهی، قرائات قرآن و مسائل مرتبط با آن توجه ویژه‌ای داشته و شبهاتی را نیز در این عرصه مطرح کرده‌اند. بر همین اساس محقق مقاله حاضر بر آن است، با معرفی علوم و فنون قرائات و نقش آن در پاسخگویی به شبهات مستشرقان به بررسی گونه‌های مداخل مطرح‌شده از سوی مستشرقان درزمینه علوم و فنون قرائات بپردازد. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی ـ تحلیلی است که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای شکل گرفته است. توجه هم‌زمان مستشرقان به مبانی دانش قرائت در کنار بررسی عرصه‌های مختلف علوم و فنون قرائات مانند تدریس و ترویج قرآن کریم، نسخه‌شناسی، تاریخ قرائت، از مهمترین دستاوردهای مقاله حاضر است. نسخه‌شناسی با همه ابعاد آن اعم از تذهیب، خط، قرائت‌های موجود در نسخه‌ها، تاریخ نسخه‌های قرآن، شیوه نگارش حروف و علائم، بیشترین توجه مستشرقان را در میان علوم و فنون قرائات به خود اختصاص داده است که برای پاسخگویی به شبهات آنان تحصیل علومی مانند علم‌الرسم، علم‌الضبط، قرائات و علوم قرآنی موردنیاز است

ریچارد بل ازجمله خاورشناسان باورمند به وقوع جابه‌جایی در ساختار متنی قرآن کریم است که با ارائه شواهدی از آیات در تلاش است، نبود انسجام در نظم و بلاغت شماری از آیات قرآن را نشان دهد. ازجمله شواهد وی دخالت بشری در تغییر مکان آیات و تبدیل ساختار اولیه بلاغی آیات است؛ در نگاه بل در این دسته از آیات قرآن با پدیده فقدان انسجام در ساختار بلاغی، آشفتگی در موضوع آیات، فقدان نظم‌آهنگ در بخش پایانی آیات هستیم که شواهدی بر اثبات وقوع انگاره تحریف به گونه جابه‌جایی در متن آیات است. این پژوهش تلاش دارد با رویکرد انتقادی شواهد درون‌متنی و برون‌متنی بل را راستی‌آزمایی نماید. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که دیدگاه بل استوار نبوده و انگاره وی از کاستی‌های جدی در پیش‌فرض و ضعف‌های زیاد در تحلیل ادبی متن آیات قرآن برخوردار است. بررسی هریک از شواهد درون‌متنی و برون‌متنی بل در تفاسیر فریقین چون تفسیر المیزان، تفسیر صافی، التحریر و التنویر، مفاتیح الغیب، جامع البیان و... بیانگر این مطلب است که چینش آیات قرآن به دستور خدا صورت گرفته و شواهد وی، به دلیل درک نادرست وی از مباحث شأن نزول، سیاق و تناسب آیات پذیرفتنی نیست.

واژگان دخیل، الفاظ مفرد غیرعربی هستند که از زبانی دیگر وارد لغت عربی شده و در معنایی یکسان و لفظی مشابه [و یا با اندک تفاوت] به کار می‌روند. مدعیان و منکران وجود این دسته واژگان در قرآن کریم، به شواهد و دلایل تاریخی و زبان‌شناسی استناد می‌کنند و روش‌های متفاوتی را برای بررسی آن پی می‌گیرند. تعیین روش صحیح برای بررسی واژگان دخیل در قرآن ازآن‌رو دارای اهمیت است که راه را بر سوءاستفاده‌هایی همچون ادعای تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه و متون غیرعربی عصر نزول می‌بندد. خاورشناسان با انگیزه‌های گوناگونی به مطالعه این موضوع پرداخته و نگاشته‌های متعددی را در دو سده اخیر به نگارش درآورده‌اند. دراین‌بین، آرتور جفری، نویسنده کتاب «واژگان دخیل در قرآن» از شهرت ویژه‌ای برخوردار است. جفری با کشف ریشه‌های تاریخی، گاه با توجه به اصل ساختاری و گاه کاربرد واژگان به توضیح بیش از 320 واژه از واژگان قرآنی پرداخته و مدعی دخیل بودن آن‌ها شده است. بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و انتقادی نشان می‌دهد، مطالعات جفری در این زمینه به آسیب‌هایی روشی مبتلا شده است؛ همچون دخالت دادن برخی پیش‌فرض‌های نادرست، درک نادرست از ویژگی‌های قرآن، تتبع و استقرای ناقص، داوری‌های حدسی و غیر عالمانه بوده که به اظهارنظرهای وی جهت‌دهی داده و منجر به برخی قضاوت‌ها و برداشت‌های نادرست در تعیین مصداق واژگان دخیل و چرایی کاربرد آن‌ها در قرآن شده است.

کتاب «نامه­هایی برای محمّد پیامبر[J] پژوهشی بر ریشه­های قرآن»، تحقیقی درباره مصدر قرآن است که توسط امین قضایی نگارش یافته است. وی بر این باور است که آیات و سوره‌های مکی قرآن در اصل، نامه­هایی بوده است که توسط فرقه‌ای یهودی- مسیحی به نام ابیونی برای حضرت محمدJ ارسال می­شده و به همراه این نامه­ها، متن اصلی کتاب­ مقدس به‌عنوان ضمیمه و شرح این نامه­ها در اختیار ایشان قرار می­گرفته است، ولی در زمان جمع قرآن، این نامه­ها به‌عنوان قرآن جمع‌آوری شد. با توجه به اهمیت مسئله وحیانیت و الهی بودن قرآن و اینکه کتاب حاضر به زبان فارسی در محیط مجازی منتشر گردیده است؛ ضرورت دیده شد تا به نقد روش‌شناسانه وی در این جستار پرداخته شود. در پژوهش حاضر با روش تحلیل انتقادی به بررسی منابع و روش «قضایی» در دیدگاه حاضر پرداخته شد. نویسنده در تبیین دیدگاه خود متأثر از آراء خاورشناسان تجدیدنظر‌طلب درباره اعتبار منابع اسلامی چون «ونزبرو» و «لوکزنبرگ» است. نتیجه بررسی روش‌شناسانه کتاب مذکور حاکی از آن است که دیدگاه «قضایی» هیچ یک از ویژگی­های یک نظریه علمی را ندارد و بر حدس و احتمال استوار است و مهم­ترین مشکل نظریه وی خروج از بستر تاریخ و اتکای صرف به تحلیل­های متنی بدون داشتن شرایط لازم است که این امر موجب ارائه تحلیلی تخیّلی و دور از واقع شده است.

با توجه به تاریخ­گذاری نسخه­های قدیمی قرآن توسط دانشمندان غربی از طریق آزمایش­ نوین اشعه‌نگاری کربن 14، شبهه­ای از سوی برخی مستشرقان به‌ویژه تجدیدنظرطلبانی که از روش نقد منبع به بازپژوهی اصالی و سندی قرآن پرداخته­اند، مطرح گردیده است. مفاد شبهه مذکور ازاین‌قرار است که نتایج آزمایش­های کربن 14، قدمت تاریخی نسخه­های عتیق قرآن به‌ویژه نسخه کتابخانه بیرمنگام را به پیش از عصر پیامبر اکرمJ می­رساند که شاهدی بر تدوین آن پیش از دین اسلام و درنتیجه عدم اصالت قرآن خواهد بود. بدین معنا که محتوای قرآن موجود، پیش از عصر پیامبرJ یا دیگر مسلمانان با استفاده از آن قرآن موجود را ساخته­اند. مقاله حاضر، با توجه به اهمیت دو نسخه بیرمنگام و توبینگن و آزمایش­های نوین انجام‌شده روی آن‌ها، بر اساس محوریت مطالعه آن دو، به روش تحلیلی و داده‌پژوهی کتابخانه­ای نسبت به شبهه مذکور در سه حیطه نسخه‌شناختی و فنی، قرآن‌شناختی و جریان‌شناختی، درصدد پاسخگویی برآمده است. دستاوردهای فنی و نسخه‌شناختی پژوهش پیشِ رو نشان می­دهد که آزمایش‌های انجام شده بر روی نسخه­ها، برگه‌های قرآن یافت شده فقط نشان می‌دهد آن‌ها از پوست حیوانی تهیه شده که در زمان حیات پیامبرJ یا کمی پس‌ازآن زنده بوده است و نمی‌تواند به اثبات پیش‌تاریخی بودن نوشته­های آن‌ها نسبت به عصر نزول قرآن بپردازد؛ نیز برخی از پژوهشگران غربی روش آزمایش کربن 14 را نسبی و ناقص دانسته که باید با دیگر روش­ها تکمیل گردد و به‌خودی‌خود قابل‌اعتنا نیست؛ چنان‌که پژوهشگران حاضر در پروژه آزمایش کربن 14 بر روی قرآن، توجهی به مطالعات خط­شناسی عربی و نیز برگه­شناسی و ابعاد آن و شکل و نوع قلم و تذهیب مصاحف مذکور که نشان­دهنده تطبیق با تاریخ نزول قرآن است، نداشته­اند. همچنین مطالعه قرآن­شناختی چون ملاحظه کاربرد واژگانی در قرآن و نیز مصاحف موردبحث که در نوشته­های پیش از اسلام وجود نداشته و یا رایج نبوده، نیز توجّه به نزول تدریجی قرآن و مباحث سبب و شأن نزول آیات منقول از صدر اسلام تاکنون و ادله وحیانی بودن قرآن، اثبات­گر همخوانی نسخه­های پیش­گفته با قرآن موجود است. همچنین اعتبار قرآن موجود، مبتنی بر مسئله تواتر لفظی قرآن است که نسل‌به‌نسل از زمان پیامبرJ تاکنون وجود داشته و به‌عنوان اعتقادی ضروری بین مسلمانان مطرح است. درنتیجه نسخه­های موجود از قرآن، حاکیِ همان تواتر لفظی بین مسلمانان هستند. ازاین‌رو مسلمانان نیاز اعتقادی به اثبات یا رد مصاحف عتیق قرآن ندارند و در صورت وجود اشکال در نسخه­ها، اصالت قرآن و اعتبار متنی آن‌که مأخوذ از تواتر لفظی است، به‌هیچ‌وجه مخدوش نمی­شود. نتیجه جریان شناختیِ آزمایش کربن 14 بر نسخه­های نامبرده، نشان از تلاش جریان تجددطلب استشراقی برای نقد اصالت منابع دینی اسلام است که مخالفان فراوانی نیز در میان مستشرقان دارد. نهایتاً آزمایش کربن 14، تفاوت برجسته­ای را نسبت به قرآن موجود در مصحف در دست جمهور مسلمانان روشن ننموده است

برخی خاورشناسان، به بررسی اعجاز قرآن پرداخته­اند. جان ادوارد ونزبرو قرآن­پژوه نام­دار امریکایی، از زمره آن­هاست. وی در بحث اعجاز، نخست به گونه­شناسی ابن­قتیبه درباره معجزات انبیا و به­ویژه جایگاه موسیA اشاره می­کند و با بررسی مفاهیم اصطلاحاتی چون: «کتاب»، «کلمه»، کلمات»، «کلم»‌، «کلام‌الله» و «قول» که به باور وی مرتبط با اعجازند، آن­ها را با وحی موسوی یا آموزه­های عهد عتیق (هم­چون دستور آفرینش یا بیان ضمنی اراده الهی) پیوند می­دهد. وی لغت «کتاب» را در آیاتی که محتوای جدلی صریحی دارند، به معنای «سلطان» می­داند و بر دشواری تشخیص «کتاب» در معنای «قرآن» تأکید می­ورزد. سپس آیات دال بر ضرورت وجود کتاب مقدس (نیاز به تایید کتبی کلام­الله) را بازتاب­دهنده جدال یهودی-مسیحی برمی­شمرد و افزون بر «کتاب»، برخی موارد کاربرد «کلمات»، «کلام­الله» و «قول» را نیز به مفهوم «قرآن» می­خواند. در ادامه، عبارات «نَصِیبًا مِّنَ الْکِتَابِ»، «تَفْصِیلَ الْکِتَابِ» و «کلم» را بر وحی موسوی اطلاق می‌کند و هم­نشینی «نبوت» و «کتاب» یا «الکتاب»، «الحکم» و «النبوة» را به یهودیان اختصاص می‌دهد و به گزارش مواجهه کعب با عمر اشاره می­کند. هم­چنین پنج مورد از مجموع نُه مرتبه کاربرد «کتاب­الله» را به حکم و فرمان تفسیر می­کند، و در نهایت بیان می‌دارد که «کلمات»، «کلمه» و «قول»، برای بیان اراده الهی نیز به­کار می­روند و مشابه بیان ضمنی اراده الهی در عهد عتیق یا دستور آفرینش هستند. پژوهش حاضر، مستندات ونزبرو را از قرآن و عهدین بررسی می‌کند و با روش تحلیلی-انتقادی، به ارزیابی آراء وی می پردازد. بررسی دیدگاه ونزبرو درباره اعجاز قرآن، نشان می­دهد وی با طرح شبهات، تلاشی نافرجام کرده تا اعجاز قرآن را زیر سوال ببرد.

یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل مطرح‌شده در بیانات مقام معظم رهبری (دامت برکاته) مذاکره با آمریکا است. ایشان با در نظر گرفتن اقتضائات امت اسلامی نسبت به مذاکره خوش‌بین نبوده و در بسیاری از موارد تصریح نمودند که به دلایل مختلف ازجمله عدم پایبندی آمریکا به تعهداتش مذاکره با او انجام نشود. با توجه به اینکه مذاکره و عدم مذاکره با آمریکا آثار و پیامدهای فراوانی برای جامعه اسلامی دارد، لازم است که مستندات قرآنی مخالفت رهبری دراین‌باره با تأکید بر دیدگاه مستشرقان آمریکایی موردبحث و بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با تمسک به آیات قرآن و مراجعه به بیانات مقام معظم رهبری (دامت برکاته) و دیدگاه مستشرقان آمریکایی، مسئله یادشده را مورد تجزیه ‌ و تحلیل قرار داده است. یافته‌ها حکایت از آن دارد که علت مخالفت رهبری به خاطر آن بوده است که آمریکا و برخی از مستشرقان در مقام نظر و عمل طی سالیان ممتد نشان داده‌اند که خوی استکباری داشته و پایبند تعهداتشان نیستند. درنتیجه بدعهدی، بی‌اعتمادی، تهدید علیه امنیت ملی، فشار حداکثری از پیامدهای مذاکره بی‌قیدوشرط با چنین دشمنان عنود و لجوج خواهد بود. همچنین کلام و حی نیز تصریح دارد که مسلمانان حق ندارند، در برابر چنین دشمنانی عقب‌نشینی کنند، بلکه باید در برابر زیاده‌خواهی آنان ایستاده و مقابله کنند و از هر نوع وابستگی به آن‌ها اجتناب و جهت دفاع از مظلومان قیام کنند تا موجب رعب و وحشت آنان در تمام عرصه‌ها شوند.

آمریکا از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران جهت شکست این انقلاب و به زانو درآوردن ملت ایران، توطئه‌هایی را آغاز کرد که بیانگر ماهیت استکباری بوده و امروزه دولت آمریکا نماد استکبار است. اقدامات آمریکا علیه ایران متعلق به یک دولت، حزب یا فرد مشخصی نیست، بلکه ماهیت سیاسی آمریکا یک ماهیت استعماری است. این مقاله که تازه‌ترین پژوهش در این زمینه به شمار می‌رود، با بهره جستن از روش تحلیلی- انتقادی در تلاش است، توطئه‌های آمریکا علیه انقلاب اسلامی ایران را با رویکرد استشراقی و راه‌های مقابله با آن از منظر قرآن کریم، با تأکید بر رهنمودهای مقام معظم رهبری (دامت برکاته) تبیین و نقد کند. با مطالعه پژوهش‌های مستشرقان می‌توان دریافت، اسلام‌هراسی و جنگ روانی گسترده دولت‌های آمریکایی علیه انقلاب اسلامی ایران جلوه بارز استشراق مغرضانه است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تحقق آرمان استقلال و آزادی، استقرار نسبی عدالت اجتماعی، کسب عزت و اقتدار ملی منطقه‌ای و جهانی، جهانی‌کردن مبارزه با رژیم صهیونیستی، شکست ابهت آمریکا به‌عنوان نماد اسلام‌ستیزی در دنیا، احیاء و معرفی اسلام ناب به‌عنوان مکتب تعالی‌بخش، تقویت وحدت و برادری در سطح جامعه و دوری از اختلاف‌های درونی و مذهبی، نقد عالمانه و بصیرت و دشمن‌شناسی، از جمله تدابیر و راهکارهای مقابله با توطئه‌های آمریکا از منظر آیات قرآن کریم، با تأکید بر بیانات مقام معظم رهبری (دامت برکاته) است.