جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر معاصرانه قرآن کریم، اثر گروهی از پژوهشگران غربی است که با سرویراستاری سید حسین نصر توسط انشاءالله رحمتی،تحت نظارت مصطفی ملکیان به فارسی ترجمه شده است. جلد اول این کتاب مشتمل بر سه سوره‌ فاتحه‌الکتاب، بقره و آل‌عمران چاپ و منتشر گردیده است. نویسنده مقاله حاضر علاوه بر ذکر مهم‌ترین محسنات این کتاب، اشکالات صوری ـ ساختاری و به‌ویژه آسیب‌های محتوایی این کتاب را با روشی توصیفی ـ تحلیلی موردنقد و بررسی قرار داده است. مهم‌ترین اشکالات کتاب یادشده را می‌توان به‌قرار ذیل معرفی کرد: نام‌گذاری نادرست کتاب (از سوی مترجم)، گزینش همکارانی غیرمتخصص در تفسیر قرآن، عدم ارائه تعریفی روشن از «سنت‌گرایی» و «معاصرانه»، ذکر برخی از احتمالات بسیار بعید بدون مستندسازی، استناد و استشهاد به برخی از روایات ضعیف و جعلی، دفاع از پلورالیزم دینی، عدم تبیین ابعاد و وجوه مهم اعجاز قرآن کریم ازجمله اعجاز ادبی، خودداری از تفسیر دقیق آیات سیاسی و اجتماعی قرآن کریم، عدم پاسخ‌دهی به شبهات مربوط به معجزات انبیاء و مسئله جبر و در حاشیه قرار دادن نظرات شیعیان. درنتیجه، چنین تفسیری که نخستین بار در آمریکا از سوی برخی از غربیان تحت نظارت یک دانشمند شیعی به زبان انگلیسی در سراسر جهان منتشر گردیده است، اگر بخواهد نشانگر مفاد حقیقی و دقیق آیات قرآن در ابعاد مختلف باشد، نیاز به ویرایش جدی به لحاظ روشی و نیز محتوایی دارد.

یکی از مهم‏ترین وظایف مفسران این است که در هر زمان، تفسیری از قرآن ارایه دهند که ضمن عدم انحراف از مسیر اصیل اسلامی، یارای عرضه اقناعی به دنیای معاصر و تبلیغ مؤثر در جامعه جهانی را داشته باشد. در همین راستا و با همین هدف، کتابی با عنوان «قرآن‏ شناخت» در غرب به زبان انگلیسی برپایه گرایش عرفان و تقریب ادیان و مذاهب نگاشته شده است. ترجمه فارسی جلد نخست آن با عنوان «تفسیر معاصرانه قرآن‏ کریم» نامبردار است. نظر به تازگی اثر و حساسیت موضوع، مقاله حاضر جزو نخستین پژوهش ‏هایی است که با روش توصیفی- تحلیلی متمرکز بر مطالعه متن‏ محور تفسیر معاصرانه، به روش‏ شناسی و نقد آن پرداخته است. نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که اثر یادشده از روش تفسیری واحد و یکنواختی در سراسر متن بهره نبرده است؛ ونیز استفاده بی ‏ضابطه از روایات و در پاره‏ای از متن، نادیده ‏انگاری مبانی شیعه نیز مشاهده می شود. جستارحاضر، ضمن رد بیشتر ادعاهای سرویراستار در مقدمه، نقاط ضعفی را برای قرآن‏ شناخت برشمرد؛ از جمله: ثابت‏ نبودن صلاحیت نگارندگان جهت اجتهاد در گزینش و نگارش تفسیر، مشخص ‏نبودن روش تفسیری، عدم اعتنا به روایات اهل‏ بیت و تسامح با پلورالیسم دینی؛ همچنین عنوان «تفسیر معاصرانه» نیز به دلیل تسامح در تفسیرانگاری و فاصله متن با صفت معاصرانه، عنوان مناسبی شناخته نشد.

جریان مطالعات قرآنی مستشرقان از قرن دوازده میلادی به بعد سه دوره مشخص داشته است که دوره اول به انتقاد از قرآن بود و دوره دوم مطالعات قرآنی همراه حرکت استعماری و تبشیری گردید و در دوره سوم نقاب علمی به چهره زد، یکی از آثار دوره سوم کتاب «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» (The study Quran) در سال‌های اخیر به قلم چند نفر از مستشرقان آمریکایی و با سرویراستاری دکتر سید حسین نصر در هشت جلد شکل گرفت که جلد اول آن (شامل سوره حمد، بقره، آل عمران) به فارسی ترجمه و منتشر شد. در این نوشتار به نقد روش‌شناختی این اثر پرداخته شده است. نخست نقاط قوت این اثر از جمله: زبان انگلیسی اصیل و ترجمه روان آن و دفاع از وحیانیت قرآن بیان شده سپس به نقد مبانی، روش تفسیری و رویکرد عرفانی و نیز مواضع نویسندگان در مورد پلورالیسم دینی، کم رنگ کردن آیات مخالف یهود و مسیحیت، و نیز کمرنگ سازی آیات اهل بیت، دیدگاه شیعه و اعجاز قرآن پرداخته شده است. و در نهایت این کتاب را موجب مهجوریت قرآن در عصر حاضر بویژه در جوامع غربی دانسته شده است.

یکی از مسائل نوپدید قرآن‌پژوهی در دو حوزه معرفتی جهان اسلام و جهان غرب، مسئله تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه است. در این میان مستشرقان پس از قبول خودآگاه یا ناخودآگاه پیش­فرض بشری بودن قرآن، به دنبال تبیینی بشری و طبیعی از این پدیده شگفت و یافتن مصادری دنیوی برای آن بوده­اند. این مسئله در قرن نوزدهم بیش‌تر موردتوجه اسلام­پژوهان غربی قرار گرفت. مقاله پیش‌رو به دنبال بررسی سیر تاریخی و تبیین نظریه تأثر قرآن از فرهنگ زمانه، با بهره جستن از روش توصیفی ـ تحلیلی، با رویکرد انتقادی همراه با گردآوری و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات سامان‌یافته و به مهم‌ترین موارد ادعایی این نظریه ازجمله:‌ مناسک حج، بوسیدن حجرالأسود و ... ‌داشته است. به نظر نگارنده موارد فوق‌الذکر با اندیشه‌ دینی اسلامی در تضاد است که هر یک از این موارد ادعایی با اشکالات جدی مواجه است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که محققان غربی و خاورشناسان با تمسک به این موارد و با توجه به مشابهت‌های موجود در قرآن و فرهنگ عصر جاهلیت،‌ فرضیه‌های موجود را درباره مصادر قرآن مطرح کرده‌اند که هیچ‌کدام موردقبول مسلمانان نیست.

یکی از بحث‌های اساسی در میان مستشرقان به‌طور عام و آنجلیکا نویورث به‌طور خاص، مسئله تأثیرپذیری قرآن از متون مقدس پیشین، فرهنگ زمانه و سخنان کاهنان و ادبیات عصر جاهلی است. آنان قصه‌های قرآن را نیز با همین مبنا و رویکرد موردتحقیق قرار داده‌اند. آنجلیکا نویورث نویسنده مقاله: (Myths and Legends in the Quran): ترجمه «اسطوره‌ها و قصه‌ها در قرآن»؛ یکی از کسانی است که مطالعات خود را درباره گزاره‌های تاریخی قرآن با چنین مبانی و رویکردی در پیش گرفته است. پرسش از چگونگی رویکرد دکتر آنجلیکا نویورث در باب قصه‌های قرآنی پیش روی ماست. اصولاً دقت در مطالعات ایشان نشان می‌دهد که نویسنده بر اثر دخالت دادن پیش‌فرض‌ها و خطای روشی و منبع بسندگی در آثار دیگر مستشرقان، دچار خطا در داوری خود نسبت به قصه‌های قرآن گردیده است. فهم عمده اشکالات مقاله و پاسخ دادن آن‌ها امری است که این تحقیق به آن می‌پردازد در این پژوهش تلاش گردیده تا با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به سؤال اصلی پاسخ داده شود. به‌یقین می‌توان اظهار کرد که مقاله «اسطوره‌ها و قصه‌ها در قرآن» مشتمل بر اشکال به لحاظ مبانی، روشی و منبعی است.

< p>در جهان غرب و به‌طور عمده دنیاى مسیحى، به دلیل تحریف‌های کتب عهد عتیق و جدید و نارسایى آموزه‌های مذکور، نظریات گوناگونى پیرامون وحیانى بودن یا نبودن این کتب مطرح شده که صرف‌نظر از درستى یا نادرستى آن عقاید و آراء در مورد عهدین، تعمیم آن نظرات به قرآن کریم جفایی در حق این کتاب آسمانی است. دره حداد یکی از مستشرقان غیرمسلمانانی است که سعی کرده است با مقایسه تطبیقی قرآن و عهدین و تقسیم‌بندی رسالت پیامبر اکرم (ص) در پنج مرحله زمانی متفاوت، قرآن کریم را حاصل تجربه پیامبر اکرم (ص) معرفی نماید. این مقاله بر آن است با روش تحلیلی ـ انتقادی و با توجه به تفاوت محتوایی و هنری بسیار از آموزه‌های قرآنی (قصص) با عهدین و الهی بودن منشأ دریافت‌های وحیانی حضرت محمد (ص)، دیدگاه وی در این خصوص را بررسی نماید. افزون بر این‌که با توجه به عصمت آن حضرت در دریافت وحی، معجزه بودن قرآن، امّی بودن پیامبر (ص) و آیات فراوان قرآنی، تجربی بودن وحی نبوی و تأثیر از یهود و مسیحیت، نیز تأثیرپذیری قرآن کریم از فرهنگ زمانه جاهلیت و به‌طورکلی ایده همسان‌انگاری وحی قرآنی با تجربه دینی مردود می‌گردد.

ازآنجایی‌که دایرة‌المعارف قرآن لیدن مرجعی علمی برای پژوهشگران انگلیسی‌زبان در جهت شناخت اسلام و معارف والای قرآن محسوب می­گردد؛ بررسی و تعیین میزان اعتبار و اتقان مقالات آن نیز امری لازم و ضروری است؛ لذا نوشتار حاضر با مراجعه و استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی و با رعایت اصل انصاف و واقع‌نگری، به بررسی و نقد علمی مقاله علی بن ابیطالب (ع) از این دایرة‌المعارف پرداخته است. یافته­های پژوهش پیش‌رو حاکی از آن است که نویسنده­ی این مدخل- علی آسانی- نه‌تنها از معرفی کامل و جامع حضرت علی (ع) ناتوان بوده، بلکه به دلیل عدم رجوع به منابع متعدد و اصیل شیعی، برخی از فضایل این امام بزرگوار را به‌طور صحیح و دقیق بیان نکرده است. این بیانِ ناصحیح علاوه بر اینکه موجب تحریف حقیقت گشته، مخاطبان این دایرة‌المعارف را نیز از فهم صحیح نسبت به سیمای واقعی بزرگ­ترین شخصیت جهان اسلام پس از رسول خدا (ص) محروم ساخته است.

یکی از مباحث مهم در تاریخ قرآن، مسئله جمع و تدوین قرآن است. بسیاری از خاورشناسان، با استناد به روایاتی که تدوین مصحف کامل را به زمان پس از رحلت پیامبر (ص) مربوط می‌دانند، در اصالت متن قرآن حاضر تشکیک کرده و به نوعی در صدد اثبات تحریف لفظی آن برآمده‌اند. این شبهات در صورت اثبات تدوین مصحف کامل در زمان پیامبر اکرم (ص)، قابل پاسخ‌گویی خواهد بود. در این پژوهش، اسناد روایات دال بر تدوین مصحف کامل در زمان پیامبر (ص)، با روش تحلیل اسناد، از دیدگاه رجالی ارزیابی و پس از بررسی تک‌تک احادیث، این نکته اثبات شده است که بیشتر این روایات، از نظر سندی، دارای اسنادی صحیح یا دست‌کم حسن است و تنها شمار اندکی از این روایات، دارای ضعف سندی است.

نگاهی که مستشرقان در پیدا شدن مذهب شیعه اثناعشری دارند، تشیع را یک مکتب همه‌جانبه به‌صورت امروزه از آغاز رسالت پیامبر (ص) نمی‌دانند، بلکه معتقدند: شیعه اثناعشری، مذهب سیاسی است که به‌تدریج در یک فرایند زمانی بعد از فوت پیامبر اکرم (ص)، شکل گرفته و تکامل یافته است. درحالی‌که یافته پژوهش در این نوشتار، بیانگر آن است که این اعتقاد، خلاف عقیده شیعه اثناعشری و حتی برخی نقل‌های منابع سنی است. تبیین نادرست پدید آمدن شیعه ازلحاظ تاریخی و تشبیه عقیده شیعه به عقیده مسیحیت درباره حضرت عیسی و نیز تحلیل ناصحیح عقیده شیعه درباره وجود حضرت مهدی (عج) به همراه عقیده شیعه درباره شفاعت، ازجمله نکاتی است که مؤلفان «دائرة‏المعارف الاسلامیه لیدن» در مدخل مربوط به «شیعه» و نیز مدخل «اثناعشری» گرفتار آن شده‌اند که در این مقاله، سعی گردید، موارد مذکور با دیده انتقادی، درستی عقاید شیعه به اثبات برسد.

بررسی دیدگاه‌های مستشرقان در مورد اسلام یکی از مباحث مهم در میان اندیشه‌وران حوزه علوم قرآنی است. هدف از تحقیق حاضر بررسی دیدگاه‌های هارالد سوئرمن، شرق‌شناس آلمانی در مقاله «اسلام اولیه بر اساس منابع یهود و مسیحیت» است که در اظهارات خود تلاش می‌کند تأثیرگذاری یهود و مسیحیت را در اسلام اثبات کند. روش این نوشتار که نتیجه یک پژوهش است، به روش کتابخانه‌ای متکی است و ازنظر هدف کاربردی است و از جهت سطح تحلیل برخوردار از ماهیتی توصیفی- استنباطی است. داده‌های موردنظر از راه مطالعات کتابخانه‌ای و با استفاده از ابزار فیش جمع‌آوری شده‌اند و به شکل گفتمان پاسخ داده ‌شده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مستشرقان به دنبال تضعیف دین اسلام هستند و با استفاده از منابع ضعیف، شبهات خود را وارد دین کرده و بعد به قرآن نسبت می‌دهند. نتیجه حاصل از تحقیق این شد که سوئرمن و مستشرقانی همچون کرون و کوک که دیدگاه گلدزیهر را توضیح می‌دهند، دین یهود و مسیحیت را تأثیرگذار در اسلام اولیه و گسترش آن می‌دانند و اسلام را خشونت‌طلب و قوم‌گرا معرفی می‌کنند که این اظهارات با آیات قرآن و منابع اصیل رد شده است.