جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده مساله راهنما شناسی از جمله مباحثی است که در تاریخ همواره مورد بحث بوده است و میان دانشمندان ادیان مختلف بحث و اختلافات زیادی در باب آن وجود داشته است . این اختلافات در دنیای اسلام در مبحث امامت به نقطه اوج می رسدبه طوری که با نوع نگرشهر کدام از آن ها به مساله امامت ، دیگر مباحث دینی از جملهمباحث فقهی ، کلامی ، تفسیری و حدیثی نیزدستخوش تغییرات جدی می شود. در میان متکلمینشیعی متاخر، میرزا احمد آشتیاتی یکی از چهره هایی است که نام او کمتر شناخته شده اما با تدقیق درآثار وی می توان دریافتکه اوسخنان محکم و منسجمی در این وادی داشته است.روش کلامی میرزا احمد آشتیانی به شیوه اکثر متکلمین متاخر، فلسفی است و نقش عقل در مباحث آن کاملا مشخص است. اصولا وییک حکیم صدرایی بوده است اما هنگام اثبات موضوعات کلامی خود رانهایتا متعهد به نقل می بیند و حتی به جزیی ترین موضوعات نقلی ارزش فراوانی می دهد. بادقت و پژوهش درسخنانمیرزا احمد آشتیانی در موضوع راهنما شناسی به این نتیجه می رسیم که وی در موارد اندکی از جمله بحث اعجاز قرآن نوآوری هایی داشته است و سخنانی مطرح می کند که متقدمین کمتر به آن توجه داشته اند ولی بیشتر موضوعاتی را کهوی در موضوع راهنما شناسی مطرح کرده است متکلمین متقدمی همچون خواجه نصیرالدین طوسی در تجرید و علامه حلی در شرح تجرید آنها رابه نحوی بیان کرده بودند . در این پژوهشبه بررسی اندیشه های کلامی میرزا احمد آشتیانی در باره راهنما شناسی «نبوت وامامت» پرداخته و آرای وی در این زمینه ، تبیین ، طبقه بندی ، بررسی و تحلیل خواهد شد .کلیدواژه ها : میرزا احمد آشتیانی، عقل، نقل، کلام، راهنما شناسی، نبوت، امامت

چکیده بی‌تردید شیخ ‌اشراق بزرگ‌ترین حکیم نوری در عرصه و قلمرو اندیشۀ اسلامی است. درک عمیق او از حِکم نوری قرآن و نیز تکیه بر حکمت نوری ایران باستان، جریان نوافلاطونی و همچنین تأثیر از حکمة‌المشرقیینِ حکمای بلندمرتبه‌ای چون ابن‌سینا، نظام منسجم و بسیار فکورانه‌ای از نور در تاریخ حکمت و فلسفۀ اسلامی به‌جای گذاشت که نه پیش از او سابقه‌ای داشت و نه پس از او. در این مقاله با محوریت صادر اول در نظام فکری شیخ اشراق، نخست به بررسی تناظر میان نور در مفهوم فیزیکی خود با معنای متافیزیکی آن پرداخته‌ایم و سپس بیان و شرح ابعاد نسبت صادر اول با موجودات و مخلوقات عالم من‌جمله نسبت ربوبیت، حُبّی، معادی و مشکات در جهان‌بینی شیخ اشراق را هدف قرار داده‌ایم. مسئلۀ اصلی تحقیق کاهش فاصلۀ میان محسوس و معقول یا نور محسوس و نور معقول است. از همین رو سعی شده‌ است که بحث، از مفهوم فیزیکی نور آغاز شود و در حقیقت با شرح این معناست که در حکمت اشراقی ظاهر، مقابل باطن نیست. فیزیک در تقابل با متافیزیک نیست، بلکه آخرین سطح ظهور باطن یا امر متافیزیکی است. در نظام مراتب نوری شیخ اشراق، هستی، وجود واحدی است که گرچه در مراتب، سیر نزولی دارد، در این فرآیند هرگز حقیقت نوری خویش را از دست نمی‌دهد.

در این کتاب از ساده ترین پایه های وجدانی در شناخت عقل آغاز نموده و به بیان کلیدی ترین مطالب در موضوع عقل اکتفا شده است.

امر به معروف و نهی از منکر فریضه‌ای الهی است که هدف بزرگ آن، رشد و تعالی انسان‌هاست. هر انسانی موظف است با توجه به تجارب تاریخی خویش و با الگو گرفتن از اولیاء حق، بهترین شیوه را برای مبارزه با منکر و اقامه معروف برگزینید و نمی توان تنها به شکل ظاهری و فرمانی خشک قناعت کرده و خود را بریء الزمه و فارغ از وظیف پنداشت بلکه باید شیوه های جدید و صریح را آموخت و با بهترین شیوه این وظیفه بزرگ را به انجام رساند. و در این راستا یکی از ارکان نوآوری، به‌کارگیری شیوه‌ها و روشهای جدید و تکنولوژیک (فن‌آورانه) در ترویج امر به معروف و نهی از منکر است. امروزه بر کسی پوشیده نیست که فن‌آوری تلویزیون و در کنار آن رادیو، نقش بسیار مهمی در جامعه ایفا می‌نماید. این نکته نیز حائز اهمیت است که از جمله وظایف سازمان صدا و سیما که در شرح وظایف آن، تصریح شده است گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر است. در عرصه امر به معروف و نهی از منکر نمی‌توان به نقش هنر بی‌توجه بود و یا بهایی اندک برای آن تصور نمود.تمامی عرصه‌های هنر از معماری گرفته تا صورتگری و نقاشی، از نمایش و تئاتر تا فیلم و تصویر، از داستان‌نویسی تا طنز و طراحی، همه و همه سلاح‌هایی هستند که می‌توان با آنها پیام توحید و انسانیت را با حس زیباشناسی انسان درآمیخت و در لایه‌های عمیق شخصیت انسان جایگزین کرد. انسان موجودی نرم خوست بر این اساس سیاست های باز دارد و هر آمرانه جذبی، لطیف و منطف را ترجیح می دهد و هرچند در بعضی مواضع در بستر سیاست های بازدارنده و آمرانه های دفعی خشن قرار می گیرد. بنابراین بکارگیری روش‌ها و شیوه‌های صحیح در امر به معروف و نهی از منکر نکته‌ای است که ضرورت آن خصوصاً در جوامع کنونی با توجه به شرایط موجود در جوامع که در اثر پیشرفت تکنولوژی به وجود آمده است روشن و واضح می‌باشد.

.1 نقطعه آغازین و همچنین اندیشه سیاسی کشفی عقل و جهل است . او با تاویل که از رویات باب عقل و جهل اصول کافی دار معتقد است که عقل به عنوان صادر اول، نخستین مخلوقی است که از کتم عئم پایه به عرصه وجود نهاد و با یک فاصبه تاخر زمانی موهوم از قوس وجوب و قدم پروردگار حدوث یافته است . این عقل که در احادیث اسلامی نیز به روح محمدی و روح علوی خوانده می‌شود در اندیشه کشفی، همان شرع اما در لباسی دیگر است ، .2 در جهان‌شناسی او جهان، عرصه گشت و بازگشت (دیار و اقبال) عقل و مواجهه آن با جهل است عقل به عنوان صادر اول طی دو فرمان با مخلوقات اتصال برقرار می‌کند. در آغاز، عقل فرمان یافت تا از اصل خود جدا شده و با نزول در عالم به سوی مخلوقات روی کند. از این حرکت ، وجهه ظاهری عقل به وجود آمد که با "نبوت و تنزیل" مطال‌بقت دارد. فرمان دومی عقل را وادار می‌کند تا به اصل خویش بازگردد. این حرمت ، مجهه ظاهری عقل را به وجهه باطنی آن باز می‌گرداند که با "ولایت تاویل" مطابقت دارد. این ادبار و اقبال عقل که از هبوط حضرت آدم آغاز و تا پایان دنیا فرجام می‌یابد در کنار ستیز همیشگی‌ای با جهل، سرنوشت محتوم جهان و تاریح بشریت است ، .3 افزون بر این، تحلیل واقه‌گرایانه کشفی از ماهیت انسان در کنار اختلاط نامتمایز عقل و جهل در سراسر عصر نبوت (از هبوط آدم تا ظهور حضرت حجت -عج-) دلنگرانی‌های او را از سرنوشت آدمی دو چندان کرده است . در منظر او، آدمی مقسم نیروهای خیر و شر است که در جمع مختلط عاقلان و جاهلان به طبیعیات روی می‌آورد و بدیت ترتیب از غایتمندی زندگی باز می‌ماند. مجموعه این مسایل کشفی را واداشته تا بدین سوال: که آدمی در سایه چه دولتی و در جمع چه مدینه‌ای به سعادت می‌رسد؟ پاسخ دهد. به باور او تنها در مدینه الهیه به رستگاری می‌رسد، مدینه‌ای به سعادت می‌رسد، مدینه‌ای که "دولت عقل بر آن حکم می‌راند" دولت حقه اولیه، امامت ائمه، ریاست جکمت و بالاخره به رستگاری می‌رسد، مدینه‌ای که "دولت عقل" بر آن حکم می‌راند، دولت حقه اولیه، امامت ائمه، ریاست حکمت و بالاخره ریاست افاضل، گونه‌هایی از دولت که در عصر نبوت می‌توانند ثمره اخرویه و بقائیه را بر حیات اهل مدینه مترتب سازند. دولت حقه ثانویه نیز که در عصر ولایت بر پا می‌گردد کامل‌ترین دولتی است که ابناء عقل در پناه آن به بالاترین فضایل انسانی دیابند، .4 در غیر ریاست افاضل، حاکم دینی یا عین عقل است و یا متصل به آن، و در ریاست افاضل نیز سلطان به علت تعلق خاطری که به اجرای احکام عقل و شرع دارد مورد الهامات و الطاف غیبیه وقع می‌گردد و بدین طریق با صادر اول مرتبت می‌شود.

انسان، موضوع تعلیم و تربیت است؛ تعریف و ماهیت او، مبدأ و غایت او، ساختار آفرینش او و نیز ابعاد رفتاری او، فلسفۀ تعلیم و تربیت را از جهات گوناگون تحت تأثیر قرار می‏دهد. جهت‏گیری تعلیم و تربیت در مکاتبی که: انسان همسان حیوانات تعریف می‏شود، غایت او از سنخ هدف‏های محدود دنیوی است، ساختار وجودی او تک‏بعدی و جسمانی محض بوده و ویژگی‏های مطلوب او ناظر به صفاتی مشترک با حیوانات باشد، بسیار متفاوت است با جهت‏گیری آن در نظام فکری که به وجود فصل ممیّز انسان از حیوان، غایت̀مندی، ساختار وجودیِ دو یا چندبُعدی با اصالت روح و صفات الهی برای انسان قائل است. مولفه‎های تعلیم و تربیت به‏منزلۀ متغیرهای وابسته‏ای برای صفات انسان است و انسان‏شناسی دلالت-های فراوانی در چیستی، امکان و ضرورت، و چگونگی تعلیم و تربیت دارد. از آن̀جا که کامل̀ترین شناخت از انسان، با مراجعه به معرّفی خالق او به̀دست می̀آید، این پرسش مطرح است که آموزه‏های اسلامی، چه دیدگاهی دربارۀ انسان دارند و این دیدگاه چه دلالت‌هایی در فلسفۀ تعلیم و تربیت دارد؟ این رساله پرسش فوق را از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی، به‏عنوان یکی از برجسته‏ترین مفسران قرآن، که رویکرد صدرایی را در تفسیر آموزه̀های اسلامی معتبر و صحیح دانسته و نظریات ایشان بازتاب̀های فراوانی در میان اندیشمندان اسلامی داشته است، مورد بررسی قرار داده و بر پایۀ نگرش انتقادی به آن، چارچوب مفهومی جایگزین معرفی کرده است.از دیدگاه آیت̀الله جوادی آملی، انسان موجودی جسمانی روحانی است که قوام ماهیت او به روح الهی، تعلیم قرآن و بیان، فطرت، خلافت الهی و شکر است. برآیند این ویژگی̀ها به̀عنوان حیّ متأله، انسان را از سایر جانداران متمایز می̀سازد. تحصیل انسانیت و همۀ کمالات انسانی، در گرو رسیدن به مراتب حیات متألهانه است. این مبدأ صوری، پیوندی عمیق دارد با غایت انسان که "عبادت خدا" در مقام عمل، "شناخت اسما و صفات الهی" در مقام علم و معرفت، و "تخلق به اخلاق الهی" در ساحت اخلاق است. فطرت که ناشی از بُعد روحانی انسان است، مهم̀ترین سرمایه برای تحقق حیات متألهانه است و تکیه بر فطرت می̀تواند به همۀ شناخت̀ها، گرایش̀ها و اعمال انسان، در مسیر صیرورت آگاهانه و اختیاری جهت الهی دهد. در مقابل، طبیعت که ناشی از بُعد جسمانی است، زمینۀ گرایش به خوی̀ها و رفتارهای حیوانی در انسان ایجاد می̀کند. قلب انسان، حقیقت او، روح مجرد او، جایگاه فطرت و محل دریافت الهامات الهی است. عقل، از قوای ادراکی است که از گزند وهم و خیال مصون است و مطالب نظری و عملی را مورد بررسی قرار می̀دهد تا به حکمت نظری و حکمت عملی دست یابد. انسان دارای شئون علمی - مشتمل بر حواسّ، خیال، وهم و عقل - و شئون قدرت - شامل اراده و توانایی استعمار و تسخیر و توان برتر حرکتی - و غضب است که اعتدال همگی در قرار گرفتن تحت نظر عقل است. آزادی که نتیجۀ برخورداری انسان از عقل، و نافی جبر و تفویض است، امکان انتخاب مسیر زندگی را برای انسان فراهم می̀سازد. بر این اساس، تربیت فرایندی عقل̀محور است که ضمن اصالت بخشیدن به حیات متألهانه و حرکت در مسیر غایت آفرینش انسان، روابط مکانیکی را نفی می̀کند و پرورش عقل نظری را در سایۀ آزادی، مهم̀ترین وجهۀ همت خویش قرار می̀دهد. اقتضای شئون جسمانی - روحانی انسان، دسته̀بندی تربیت در دو گونۀ تربیت جسمانی و روحانی با زیرمجموعه̀های تربیت عاطفی، تربیت ارادی، تربیت عقلانی، تربیت اخلاقی و تربیت علمی – معرفتی است. متربی، محور تربیت است و اصول تربیت عبارت̀اند از: خدامحوری، عقلانیت و آزادی و آزادگی؛ و ...

در عرفان و حکمت عملی ، تطهیر خیال اولین ، سخت ترین و مهمترین مرحله در سیر و سلوک می باشد . منظور از تطهیر خیال یا تهذیب خیال ، پاک سازی قوه خیال از آشفتگی ها و تشویش های ناشی از شواغل حسی و هدایت آن از کثرت به وحدت است . قوه خیال ، قوه صورت گر نفس بوده و بنابر اصول حکمت متعالیه تجرد غیر تام یا برزخی دارد . این قوه واسطه و برزخ بین حس و عقل است و شان آن علاوه بر ضبط صور، محاکات و به تصویر کشیدن معانی است. با تطهیر خیال حکایت آن از معانی کلیه عقلی به وجه صحیح انجام گرفته و عقل در مرتبه حس متجلی می گردد و چون هر فضیلت و کمالاخلاقی از ظهور عقل حاصل می شود ، لذا تحصیل هر خیر و سعادتی منوط به تطهیر خیال است.

بنابر قاعده«الواحدلایصدرعنه الاالواحد» ازعلت واحد جز واحد صادر نمی‌شود. و از آنجایی که علت‌العلل اشیاء یعنی واجب الوجود از هر جهت واحد است و هیچ کثرتی در او راه ندارد، یعنی وحدت او وحدت حقیقی حقه است پس از او جز واحد صادر نمی‌شود.درپاسخ به این پرسش که چگونه از واحد من‌ جمیع‌الجهات، جهان جسمانی متکثر صادرشده است:ابن سینا، سهروردی و صدرالمتألهین هرکدام برای حل این مشکل راه حلی نشان داده اند و نظام خلقت و چگونگی خلق را به گونه‌ای توجیه نموده‌اند. ابن سینا مسأله صدورکثرت از وحدت را تنها از طریق عقول دهگانه طولی تبیین می‌کند ولی سهروردی برخلاف مشائیان عقول طولی را منحصر در ده نمی‌داند و علاوه برعقول طولی به عقول عرضی نیز قایل می شود اما ملاصدرا درخصوص صدورکثرت نظرخاصی دارد که جامع آراء وعقائد عرفا و فلاسفه است او می‌گوید که اولین صادر نفس رحمانی و وجود منبسط است وآن ساری درتمام عالم و بلکه جهان از ذره تا ذره عبارت از یک وجود است وآن مراتبی است به شدت و ضعف که آن درهرمرتبه ای به صورتی خاصی در می‌آید.

موضوع این پایان‌نامه نقد خشونت‌گرایی گروه‌های تکفیری می‌باشد که به‌وسیله‌ی رد مبانی کلامی این گروه‌‌‌ها صورت می‌گیرد و هدف از آن نشان دادن دیدگاه واقعی اسلام در رابطه با موضوع خشونت است که بیشتر به شیوه‌ی نقلی و بررسی آیات قرآن کریم و احادیث موجود در منابع اهل سنت صورت می‌گیرد و در آن به بررسی و نقد دیدگاه این گروه‌ها در رابطه با عقل، کفر و ایمان، حکومت اسلامی و جهاد می پردازیم و خواهیم دید خشونت در دین اسلام تنها در مواردی خاص و با رعایت شرایط و ضوابطی معین مجاز می‌باشد و این نوع خشونت ابزاری بازدارنده می‌باشد و خواهیم دید که موضوع تکفیر دیگر مسلمانان به‌طور خاص موضوعی است که توسط پیامبراکرم (ص) رد شده و اقرار زبانی به اسلام حتی در صورت عدم ایمان قلبی و حقیقی موجب اسلام شخص می‌شود و احکام اسلام در مورد او اجرا می‏گردد و نمی‌توان این فرد را کافر خطاب کرد و در آخر نتیجه‌ای که از این نوشتار حاصل می‌گردد این است که علت بدفهمی این گروه‌ها در رابطه با موضوع خشونت ظاهرگرایی ایشان در رابطه با آیات قرآن کریم و عدم تفسیر و تاویل صحیح آنها می‌باشد

درمواجهه با فلسفه اسلامی نظریات گوناگونی وجود دارد بعضی منکر هویت مستقل برای فلسفه اسلامیشده اندوباتعریف فلسفه به سیر آزاد عقلانی قید اسلامی برای فلسفه را مستلزم تناقض می دانند.عنوان بحث درحد یک بحث اصطلاحی صرف نیست.بلکه از آن جهت اهمیت می یابد که بدانیم بافراگیری فلسفه به روح اسلام نزدیک شده ایم یا موجب انحراف ما ازفرهنگ اسلامی ناب شده است.رساله حاضر به اثبات امکان چنین فلسفه ای وآوردن نمونه های عینی برتحقق آن خواهد پرداخت .ومشخص می کند قید اسلامی مانع کار فلسفی که روش عقلانی دارد نخواهد شد وحرکت برمدار عقل وروش برهانی با اسلامی بودن آن منافات ندارد.زیرا هدف فیلسوف مسلمان کشف حقیقتی است که بادین اسلام که برمدار حقانیت است منافات ندارد.از سوی دیگر برخی منکر داشتن فیلسوف مسلمان شده وآن ها را متکلم می دانند. هرچند بین کلام وفلسفه قلمروهای مشترکی وجود دارد اما کارفیلسوف غیراز کار متکلم است .فیلسوف اصولی دارد که هیچ گاهازآن دست بر نخواهد داشت.واشاره به اینکه هرچند شاکله این فلسفه ازیونان است وفلسفه یونانی اصولا یک فلسفه الهی بوده وبنا بر نظریه ای سقراط پیامبر الهی بوده ،با این وجود شهید مطهری مسائل برگرفته ازفلسفه یونان را هفتاد مساله می داندومسائل دیگرراکه ازدویست مسأله تجاوز می کنددستاورد حکیمان مسلمان شمرده درنتیجه حداقل دوسوم از مسائل فلسفه از ابتکارات مسلمین است . خلاصه اینکه اگرفلسفه موجود دردامانی غیر ازاسلام وفیلسوفان مسلمان پرورش می یافت دستاوردی غیراز فلسفه کنونی داشت همان طور که فلسفه ای که در دامان مسیحیت پرورش یافته مسیحی است.پس چاره ای غیر از اسلامی نامیدن فلسفه موجود نداریم .وبر این نکته تأکید می کنیم که اسلامی بودن فلسفه موجود به معنای خطا نکردن ویا مصون بودن از نقد وتقدس بی جا دادن به آن نیست همانگونه که علوم اسلامی دیگرمثل اصول ،فقه وتفسیر هم مصون ازخطانیست.