جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عالم ذر از جمله معارفي است كه اعتقاد به آن ريشه در آيات و روايات دارد. آياتي كه در اين باره وجود دارد بسيار كم است و همه به صورت غير صريح و اشاره به آن پرداخته اند. در اين آيات اين عالم به عنوان ذرشناخته نشده بلكه اين عنوان براي اين عالم ريشه در روايات دارد. بحث از عالم ذر و شناخت آن و آثار و نتايجي كه به دنبال دارد، امري شيرين و در عين حال بسيار دشوار است كه همين باعث شده نظرات مختلفي در اين باره مطرح شود. از زماني كه قرآن نازل شده تاكنون هر يك از مفسران و محققان سعي در توضيح و تبيين آن كرده اند. اولين نظريه اي كه در اين باره شكل گرفت نظريه محدثان بود كه با استفاده از ظاهر روايات معتقد به حضور انسان ها در عالم ديگر با همين بدن مادي اما با حجم كوچكتر بودند كه به علت تعارض اين نظر با ادله ي عقليه متعدد مفسران نظرات ديگري را ارائه داده اند. از جمله اينكه آيه را صرفاً يك تمثيل دانسته و آن را از واقعيت و حقيقت داشتن دور مي دانند كه اين نظر هم اشتباه است چرا كه تا زماني كه كلام در معنايي ظاهر باشد نمي توان از ظاهر آن دست كشيد و آن را حمل بر كنايه كرد و آيه در وجود عالمي مقدم بر اين عالم ظهور دارد. عده اي ديگر ميثاقي كه در آيه ذكر شده را مخصوص گروه خاصي مي دانسته اند كه اين هم با ظاهر آيه در تعارض است. برخي ميثاق را به زبان عقل و وحي كه در اين دنياست، مي دانند كه اين نيز با عدم پيمان بسياري از انسان ها بر ربوبيت خدا و عبوديت خود به واسطه ي عقل و وحي مردود است. برخي آيه را مطابق با فطرت انساني مي دانند كه اين نظر نيز به دليل آنكه آيه مربوط به نظام تشريع است نه تكوين و فطرت هم بيان تكوين است، پذيرفته نيست. ملاصدرا پيمان را براي پدر عقليه ي انسان كه به صورت مجرد است مي داند كه به دليل عدم تكثر در عالم مجردات اين نظر هم نمي تواند صحيح باشد. تنها نظريه علامه باقي مي ماند كه قبل از موطن ظاهري و محسوس موطن ديگري به نام ملكوت وجود دارد كه تقدم رتبي بر اين دنيا دارد و آن موطن انسان ها به مشاهده رب خود رسيده با او پيمان بسته اند. سعي شده اين نظرات و استدلالات و نقدهاي آنها از منابع دسته اول بيان شود تا جاي هيچ شك و شبهه اي باقي نماند.

بحث روح و نفس از جمله مباحث مهم فلسفی است که بخش مهمی از تلاش‌های علمی فلاسفه را به خود اختصاص داده است.نظرات علامه طباطبایی در این باب به صورت پراکنده در تفسیر المیزان و آثار فلسفی ایشان گنجانده شده است. آنچه این اثر را از سایر تحقیق های همسان خود متمایز می کند جامعیت آن در بحث حقیقت روح و نفس از دیدگاه او می باشد. ایشان در قسمت های مختلفی از کتاب مذکور فرقی بین روح و نفس قائل نشده اند. از نظر ایشان «نفس» در طی سه مرحله، به سه معنا به کار رفته است؛ به معنای هر آنچه که «نفس» به آن اضافه شده، به معنای شخص انسان و به معنای «روح انسان». نفس جوهری است ذاتاً مجرد و در مقام فعل مادی، جوهر و عرض از معقولات ثانیه فلسفی اند، یعنی ذهن مستقیماً از راه حواس به آنها نرسیده است، بلکه آنها را از معقولات اولیه انتزاع نموده است.پس روح و نفس را جوهری است که ذاتاً مجرد از ماده ولی در مقام فعل متعلق به آن می‌باشد.وی برای نشان دادن تجرّد روح و نفس، به بهره گیری از آیات و روایات و با استدلال به مجرّد بودن شعور و ادراک به اثبات تجرّد نفس و روح پرداخته است و در پرتو نظریه حرکت جوهری، به حدوث جسمانی و بقای روحانی نفس اذعان می نمایند.از نگاه او، نفس و روح را در ابتدای وجود فاقد هرگونه کمال ثانویند،از این رو، نفس برای کسب این کمالات ثانوی به بدن نیازمند است.نفس و روح بعد از سیر آفاقی و انفسی در اثر تعلیم و تربیت کمالاتی برای خودش کسب می کند که با وجود او نوعی وحدت پیدا می کند. در نشئه برزخ، نفس و روح همراه با جسمی مثالی که اعمال و ملکات نفس آن را ساخته است از زندگی شیرین و یا ناگوار بر خوردار بوده و با همان زندگی در انتظار روز رستاخیز عمومی به سر می‌برد. علامه به هر دو معاد جسمانی و روحانی معتقد است وانسان محشور در قیامت را به ملاک وحدت نفس با انسان دنیوی و به ملاک مثلّیت دو بدن تصویر می کند.

چکیدهکتاب التعلیقات یکی از مهمترین دستاوردهای ابن سینا است که دیدگاههای مختلف او در موضوعات فلسفه،منطق،مابعدالطبیعه،طبیعیات و علم النفس در این کتاب بیان شده است و رأی و نظر او در این کتاب غالبا همان است که درسایر کتب او یافت می شودمگر بعضی مباحث از جمله بحث تعریف که در این کتاب آمده است و در کتب دیگر کمتر یافت می شودوتفاوت اصلی این کتاب با کتب دیگر ابن سینا این است که مباحث در این کتاب خارج از دسته بندی های لازم می باشد و به صورت متفرقه بیان شدهکه برخی از این تعلیقه ها شبیه تعریف و برخی شبیه شرحی مختصرو کوتاه وبرخی شبیه توضیح اصطلاحات خاص می باشد.و از طرفی دسترسی به آراء ابن سینا در این کتاب برای محققان بسیار مهم است اما مباحث این کتاب بسیار پراکنده و متفرق هستندلذا برای سهولت مراجعه وهر چه بهتر استفاده کردن محققان و مخاطبان نیاز است که این کتاب بر اساس موضوعات مختلف در فهرستی مدون تنظیم و تبویب گردد و مطالب مربوط به یک موضوع یک جا و با رعایت ترتیب منطقی آورده شود.بدین منظور تصمیم گرفته شد که با مطالعه آثار مختلف ابن سینا و متون او و ضمن آشنایی با افکار و اندیشه های او در کتب مختلف و مطالعه دقیق مباحث مطرح شده در کتاب التعلیقات جهت خدمت به جامعه علمی کشور این مباحث را تنظیم و با دسته بندی و تبویب جدیدی تدوین گردد و در ضمن بر این کتاب با فهرست جدید ،مقدمه تحلیلی مفصلی نوشته که درآن بیشتر از مشکلات این کتاب و مباحث مطرح شده سخن گفته و همچنین آشنایی مختصری با زندگی علمی و آثار ابن سینا را مطرح کنم که امیدوارم مورد توجه و عنایت محققان و خوانندگان قرار گیرد.در ضمن قابل ذکر است که کتاب تعلیقات مشتمل بر مباحث متنوعی است که این مباحث را می توان در بخشهای ذیل دسته بندی کرد:1-منطق( عمده مباحثی که در زیر مجموعه منطق می گنجد شامل دو بخش معرف و استدلال است که به مباحث بخش معرف تا حدودی پرداخته شده است اما مباحث بخش استدلال بسیار مختصر و اندک آورده شده است.)2-طبیعیات(در این قسمت مباحث بسیار مختصر در چند عنوان مزاج، عناصر و تا حدی نیزمباحث مربوط به افلاک آورده شده است)3-نفس( مباحث این بخش را به چند دسته می توان تقسیم کرد که عبارتند از: 1.تعریف نفس و اثبات وجود آن،2.اقسام نفس ،3.قوای نفس ،4.احکام نفس،5.احوال نفس،6.خلود و سعادت و شقاوت نفس) 4-هستی شناسی(ابن سینا در این بخش نسبتا به مطالب فراوانی ازجمله : 1.تعریف فلسفه اولی و موضوع آن2.مباحث وجود و ماهیت،3.مقولات عشر،4.مباحث کلی و جزئی،5.وحدت و کثرت،6.واجب و ممکن،7.علت و معلول،8.حدوث و قدم و...پرداخته است.)5-الهیات بالمعنی الاخص(مباحثی از جمله:اثبات ذات الهی وحقیقت ذات واجب (طبق اصل واجب الوجود ماهیته انیته) آورده شده است و سپساحکام واجب ،توحید و صفات واجب الوجود را به طور مبسوط پرداخته است.)کلید واژه:ابن سینا ،التعلیقات،منطق،طبیعیات،نفس،فلسفه اولی،الهیات بالمعنی الاخص

در اسلام كمتر موضوعي مثل ايمان و كفر مورد توجه است. بخش عظيمي از قرآن به آن دو و مسائل پيرامون آنها اختصاص دارد. دانشمندان رشته هاي مختلف علمي نيز به آن دو به صورت موضوعي پرداخته اند؛ ولي اين نوشتار در صدد بر آمده است تا آن را به عنوان «نظريه كفر» در انديشه ابن عربيوملاصدرامورد توجه و تحقيق قرار دهد.ما مستندات و مطالب را جمع آوري و سپس به توصيف، تحليل، مقايسه و بيان آنها پرداخته ايم. نتيجه اين شد كه كفر، امري قلبي و انفسي بوده وعين جهل ، انكار و پوشاندن آگاهانه و عمدي هر حقيقتي است.عمل در حقيقت مفهوم و تعريف آن دخيل نبوده، اما در تحقق آن مؤثر مي باشد.كفر قابل نوسان بوده و از درجه ثابتي برخوردار نيست. عوامل معرفتي، شهودي، رفتاري و وجودي، باعث تحقق، تثبيت و تعميق آن مي گردد.انواع گوناگوني را داشته و در سراسر زندگي انسان،امكان وقوع را دارد. نوع اختياري آن هر گاه با يك رذيلت اخلاقي مثل تكبر و جحد همراه گردد، معادل جهل مركب بوده و عذاب دردناك را به دنبال دارد.ابن عربي و ملاصدرا كفر را از عدم باور به خدا و توابع آن، به انكار و ردّ هر حقيقتيمي دانند. مباحث گسترده تر را بايد درمتن رساله جستجو كرد.

فلسفه عرفان به مثابه ساحت علمی نو پديد دير زمانی نيست كه ذهن انديشوران اين حـوزه علمـی را به خويش معطوف داشته است. بايد اذعان داشت كه ناظرين به اين موضوع از زوايای مختلفـی به اين عرصه توجه كرده اند؛ چراكه گروهی تنها به بيان رئوس ثمانيه و برخی به حقايق هـستی بـا نگرش فيلسوفانه و تحليل نگر، مبانی و مبادی و زيرساخت های آن را نقد و ارزيـابی كـرده، نگـاه كل نگر و بيرونی و فراگير را وجهه همت علمی خويش قرار داده اند. فلسفه عرفان موضوعاتی از قبيـل ماهيـت علـم عرفـان، عرفـان و تجربـه دينـي ، اشـتراكات و افتراقات، عرفان و بيان ناپذيری، امكان تجربه عرفانی و حجيت كشف و شـهود عرفـانی، غايـت و كاركردهای عرفان ومواردی از اين دست را مورد بحث قرار می دهد. نگارنده معتقد است فضای بحث در اين عرصه كاملاً بكر و مفتوح بـوده، اهميـت و جايگـاه عرفان در ميان علوم و ضرروت جلوگيری از رهزنی و افراط و تفـريط در ايـن سـاحت وظيفـه را برای پژوهندگان اين موضوع دو چندان می سازد گرچـه نوشـته حاضـر نيـز مقـدماتی و گزينـشی است كه بايد توسط اهل فن تكميل گردد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

حقیقت انسان و جایگاه روح و نفس و حقیقت تجلی روح خدا در انسان و محجوب شدن کمالات وی به حجاب ها و کاستی ها از سعه وجودی اش، وجهه همت این مقاله است. از آنجا که هدف اصلی آفرینش رسیدن به کمال است، تعالی روح در قوس صعود و در مقام رجوع به حق تعالی و پیمودن منازل و مراحل گوناگون علو درجه شایسته او در گرو تنزل و هبوط و تعلق و تدبیر بدن به عالم ماده است تا بتواند به حیات طیبه نائل شود و مجلای ظهور انوار الهی قرار گیرد. آنچه در این مقاله بر آن تاکید می کنیم این است که راه وصول و سلوک سالک، منوط به کسب معرفت و مجاهده و تهذیب نفس است تا در این سیر الی اله به مقام فنا رهنمون گردد و این مهم تنها در گرو تبعیت از پروردگار، رسول اله (ص)، ائمه اطهار (ع) و پیروی از قرآن میسور می باشد.

ابن عربی به عنوان موسس عرفان نظری منسجم و مدّون، دارای آراء بکر و مهمی پیرامون معرفت شناسی عرفانی و ارائه سنجه و میزان برای حجیت آن است. براستی مکاشفه از منظر ابن عربی دارای چه ارزش معرفت شناختی است و چگونه ارزیابی می‌شود؟ فرضیه این نوشته که بر اساس روش تحلیلی توصیفی و بر پایه حکمت متعالیه صورت می‌گیرد آن است که وجود منبع عرفانی مستقل مورد تائید بوده، مکاشفه حداقل در برخی از مصادیق خود دارای حجیت ذاتی است، هر چند نتوان قاعده ای عام برای آن در نظر گرفت یا تمام اقسام آن را حجت دانست. به نظر می‌رسد که مکاشفات در سه سطح مورد ارزیابی واقع می‌شوند. در سطح اول مکاشفاتی است که دارای حجیت ذاتی بوده، نیازمند اعتبار خارجی و میزان سنجی نیستند. سطح دوم مکاشفات اموری هستند که غیر قابل قبول بوده، و از منظر معرفتی ارزش ندارند. سطح سوم که حجیت آن به نحو مشروط و غیری بوده،طیف گسترده مکاشفات را در بر گرفته، برای اعتبار سنجی تحت موازین مطروحه قرار می‌گیرند. مکاشفه مشروط، نیازمند بررسی موارد بروز آسیب است که می‌توان آنها را به شیوه ای مختلف تقسیم نمود که تقسیم مورد استفاده در این نوشته نسبتا جامع بوده، بر حسب بروز آسیب از ناحیه «مکاشِف، مخاطب، منشا،معارف، ابزار» صورت گرفته است.

ادراك یکی از مباحث مهم فلسفی است که بهرغم اهمیت، متأسفانه کمتر بدان پـر داختـه شده است؛ ازاینرو مقاله حاضر، ادراك کلیات و جزئیات را از دیدگاه ابـنسـینا و ملاصـدرا بررسی کرده است؛ بدین شکل که نخست به تعریف و مراحل ادراك از دیدگاه ابـنسـینا پرداخته، به این نتیجه رسیده است که ابنسینا ادراك را چهارمرحلـهاي مـیدانـد و آن را امري مادي دانسته، در تفسیر کلی، تئوري «تجرید» را ارائه میدهد. سـپس بـه تعریـف و مراحل ادراك از دیدگاه ملاصدرا همت گماشته، بـه ایـن نتیجـه دسـت یازیـده اسـت کـه صدرالمتألهین حقیقت ادراك را امر «وجودي» میداند و ادراك را سهمرحلهاي دانسته، در تفسر کلی، تئوري «تعالی» را ارائه میدهد