جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر که خدمتتان تقدیم می‌شود "پژوهشی در پیرامون اصحاب اجماع" نام دارد، اصحاب اجماع اصطلاحی است که توسط متاخرین وضع شده است و مراد از آن عده‌ای از فقهاء و اصحاب امام باقر (ع) تا امام رضا (ع) می‌باشند جمله معروفی است که توسط ابو عمر و محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشی مطرح شده است که ارتباط اساسی با این عده دارد، در خصوص این عبارات آرای مختلفی توسط علماء مطرح شده است در این رساله سعی ما بر آن است که این احتمالات را مطرح کرده و بهترین راءی را از میان آنها برگزینیم. این رساله متشکل از دو فصل خواهد بود، در فصل اول به مسائلی خواهیم پرداخت که دانستن آن زمینه را برای ایجاد تصویری روشن از موضوع رساله فراهم خواهد کرد این فصل در چهار بخش ارائه خواهد شد که عبارتند از: -1 دوران پرخاطره امام باقر تا امام رضا (ع) -2 جایگاه بحث از اصحاب اجماع در علوم حدیث -3 معرفی اصحاب اجماع -4 معرفی مرحوم کشی و کتاب رجالی او فصل دوم نیز در 3 بخش ارائه خواهد شد در بخش اول به بررسی مفهوم اجماع و حجیت و اعتبار آن خواهیم پرداخت و در بخش دوم معانی مختلفی را که برای موصول "ما" در عبارت تصحیح مایصحح عنهم شده است مطرح خواهیم کرد و در بخش سوم تحلیل شیخ طوسی پیرامون عبارت کشی را به میان خواهیم آورد و نظریه لایروون و لایرسلون العن ثقه را مورد بررسی قرار خواهیم داد و در نهایت نیز به نتیجه‌گیری می‌پردازیم و سعی خواهیم نمود که ثمره عملی تحت نزد فقها را مشخص سازیم.

حمد و ثنا خداوند سبحان راست و سلام صلوات بر قطب عالم امکان محمدمصطفی (ص) و ائمه اطهار علیهم‌السلام باد. در امر انتخاب پایان‌نامه کارشناسی ارشد بر آن بودم تا موضوعی را برگزینم که از تکرار مکرارات و نوشتن‌های بی‌روح و کم فایده بدور باشد. پس از کمکهای فراوان اساتید و جستجو به این نتیجه رسیدم که کار تصحیح متون فلسفی تاریخ گذشته و ارائه آن به دوستداران بغایت نیکو و سودمند است . اهمیت و ضرورت احیای متون خطی که از مواریث علمی و فرهنگی این سرزمین به شمار می‌آیند انکار ناپذیر است . چرا که گذشته یک ملت و فرهنگ پرافتخار او چراغی است فراسوی آینده تا با اتکا بر عظمت و افتخار فرهنگی و ملی خود با اعتماد به نفس بیشتری راه تعالی و ترقی را بپیمایند. بیرون کشیدن شخصیتها و افکار نهفته در لابلای کتابها و متون تاریخی و شناساندن چهره‌ها و افکار و عظمت‌های پیشینیان به نسل امروز مهمترین راه برای مقابله با هجمه‌های عظیم علمی فرهنگی است که امروزه دامنگیر ایران اسلامی شده است . اثیرالدین‌مفضل‌بن‌عمر ابهری یکی از برجستگان علمی زمان خویش در قرن هفتم هجری و دارای آثار و تالیفات فراوانی در منطق، فلسفه، طبیعیات ، ریاضیات ، نجوم و هیئت است که شایستگی لازم را جهت توجه به وی و آثارش به همراه تتبع را داراست .

یکی از منابع و مستندات معناشناسی لغت قرآن اشعار شاعران جاهلی و اسلامی عصر نزول قرآن بوده است که مفسران در معناشناسی لغات قرآن به آنها مراجعه کرده اند. از مهمترین تفاسیری که به طور برجسته ای در بیان معانی لغات قرآن به اشعار صدر اسلامی استناد کرده تفسیر وزین مجمع البیان شیخ طبرسی است. در این پایان نامه به استخراج تنظیم ترجمه و بررسی شواهد شعری در لغت شناسی تفسیر مجمع البیان پرداخته شده است که مطالب آن در سه فصل به شرح زیر آمده است: در فصل اول حوال شیخ طبرسی اساتید، شاگردان و تالیفات او تفسیر مجمع البیان اسلوب تنظیم و جایگاه آن در میان تفاسیر اسلامی بررسی و روش تحقیق این پایان نامه معرفی شده است. در فصل دوم که بخش اصلی پایان نامه می باشد 650 لغت قرآنی که در تفسیر مجمع البیان در معناشناسی آنها به اشعار عربی استناد شده براساس ترتیب الفبا به همراه آیات مربوطه استخراج و تنظیم اشعار مربوطه به همراه ترجمه آنها آورده شده و معنای تفسیری هر لغت و آیه ذکر شده است. در فصل سوم اسامی حدود 200 شاعر جاهلی و صدر اسلام که در لغت شناسی مجمع البیان به اشعار آنها استناد شده براساس ترتیب الفبا مرتب شده اجمال زندگی آنها و موضوعاتی که پیرامون آنها شعر سروده اند آورده شده است.

فهم افکار و آراء میرداماد نیازمند سالها وقت است و با فرصت تهیه یک رساله سازگار نیست ، اما به هر حال بنده تمام توان ناچیز خود را طی ماهها به کار گرفتم و تلاش کردم تا کاری منقح و قابل ارائه تقدیم دوستداران حکمت الهی نمایم. در این رساله کوشش شده است مختصری از احوال عصر میرداماد و ویژگی‌های شخصی و علمی میرداماد ارائه شود و با مراجعات مکرر به کتابخانه‌های معتبر کشور، تالیفات این حکیم فرزانه احصاء شود. برای آشنایی اجمالی با شیوه بحث این رساله و ذکر نکات برجستهء آن به ترجمه موجز و مفید متن پرداخته‌ام. البته شیوه میرداماد در "تقدیسات " برخلاف کتب فلسفی، دارای فصل بندی مدون و اصول پذیرفته شدهء کتابهای فلسفی نیست . لذا برای تسهیل در دسترسی به متن دو عنوان تقدیس و تشریق عناوین اصلی در نظر گرفته شده که در پیرایش و آرایش صفات جلال و جمال خداوند است و با شماره در فهرست و متن مشخص شده‌اند. شایستهء ذکر است که موضوع رساله بررسی و نقد شبههء ابن‌کمونه در توحید ذاتی حق و جواب به اوست . در اینجا لازم می‌دانم دو نکته را ذکر کنم، نکته اول اینکه در مشایی دانستن مشرب فلسفی میرداماد باید تردید کرد و یا حداقل چنین نسبتی را نمی‌توان با قاطعیت بیان کرد، بلکه ویژگی‌های فردی و اخلاقی و نیز نظرات این حکیم فرزانه در "تقدیسات " چنین نظری را تایید نمی‌کند. نکته دیگر توجه به جایگاه علمی میرداماد به عنوان یکی از بنیانگذاران مکتب الهی - علمی اصفهان است که محققان و متفکران بلندمرتبه‌ای چون صدرالمتالهین را در دامان خود پرورده است و تا زمان حاضر تاثیر و نفوذ غیرقابل انکار آن محسوس بوده و هست ، لذا انتظار می‌رود اهل تحقیق همان اندازه که به زنده کردن آثار ارزشمند شاگرد این حکیم فرزانه - صدرالمتالهین - توجه کرده‌اند، به آثار این فیلسوف گرانقدر نیز بپردازند.

کتاب ، سنت ، اجماع و عقل منابع چهارگانه دریافت قوانین و احکام شرع مقدس اسلامند.در این میان سنت و حدیث بلحاظ گستردگی دامنه آنها از اهمیت بسزایی برخوردارند.علوم و دانشی که به این منبع پرفیض می‌پردازند، علوم حدیثی نامیده می‌شوند و شامل سه بخش "درایه‌الحدیث "، "رجال‌الحدیث " و "فقه‌الحدیث " می‌باشند.فهم دقیق و شناخت ژرف از حدیث رافقه‌الحدیث گویند.فقه‌الحدیث بیشترین عنایت را به متن حدیث دارد.لذا مباحثی همچون "غریب‌الحدیث "، "نقد متن حدیث " و "روشهای حل اخبار متعارض " در حیطه این بخش از علوم حدیثی قرار می‌گیرند.بررسی و شناخت متن حدیث وابسته به شناخت قواعدی است که به آنها "قواعد نقد متن حدیث " می‌گویند.روشهای حل اخبار متعارض نیز از جمله بحثهای مهم و بسیار کارآمد فقه‌الحدیث است و در دو قسمت "تعارض ظاهری و روشهای حل آن" و "تعارض واقعی و روشهای حل آن" قابل بررسی می‌باشد.کتاب استبصار شیخ طوسی (ره) اولین کتاب فقه‌الحدیثی است که به مبحث مهم تعارض در اخبار پرداخته است .در اهمیت این کتاب همین بس که یکی از کتب اربعه شیعه بوده و همچنان مورد بحث و مطالعه دانشمندان اسلامی است .مولف کتاب پس از نقل اخبار متعارض با استفاده از روشهایی به جمع و تالیف اخبار متعارض پرداخته است .

تصحیح کتاب "کشف الفوائد فی شرح قواعد العقائد" را که اثری ارزشمند و مهم از علامه بزرگوار "حلی" در علم کلام است بررسی شده است .

از جمله علومی که دربین سایر علوم از فضیلت والایی برخوردار است علم مربوط به فهم معانی راستین کلام‌الهی است ; کلامی که تعالیم مقدس و اهداف و آرمانهای اصیل اسلامی و انسانی نشات گرفته از آن است و نزول آن سبب پیروزی و توفیق پیامبر (ص) عرب زمان درمیدان فصاحت عرب می‌باشد. قرآن کریم که به زبان عربی نازل گردیده، مسحون از الفاظ زیبا و معانی باریک و دقیق است و مطالعه آن هر سخنور و سخن سنج را به اعجاز وامی‌دارد. زبان عربی علاوه براینکه زبان دینی ماست بیش از چهارده قرن است که با زبان فارسی پیوند مستحکم دارد و ما برای فهم معانی کلام الهی و پی بردن به عمق اعجاز، همراه با ایجاز آن ناگزیر از تعلم زبان عربی و فراگرفتن علوم و فنون مربوط به آن هستیم . علوم و فنونی که تدبر و تعقل درآن مارا در تحقق آرمانهای ملکوتی و معنوی یاری خواهد داد. و انس و الفت و آشنائی ما را با کلام وحی دو چندان خواهد کرد. نشر و گسترش علوم‌اسلامی و فرهنگ قرآنی میسر نمی‌شود مگر بوسیله پرداختن به آثار بلاغی ادبی عربی و ترجمه آنها به زبان فارسی . و دراین امر مهم بسیاری از علما و فصحی و ادبای نکته سنج و سخنور گامهای موثری برداشته هریک به نوبه خود خدمات ارزنده‌ای ارائه داده‌اند. این همه پرداختن به علوم و آثار ادبی-بلاغی و تحقیق و ترجمه آنها حاکی از اهمیت زبان عربی است که کلام وحی بدان زبان نائل شده است . ازجمله علومی که ما را در فهم عمیق معانی نغز و پرمغز کلام خدا یاری می‌بخشد علم بلاغت و فصاحت است که علمای پیشین به تفحص و تعقل درآن پرداخته نسبت به ترویج آن درمیان ملل و اقوام گوناگون اقدام نموده‌اند. در دهه علمای اخیر خصوصا بعداز پیروزی انقلاب اسلامی که هدفش نشر و گسترش علوم اسلامی در سایه پیام‌های روشنگرانه و راهنمائیهای حکیمانه قرآن کریم است تالیف و ترجمه آثار و علوم قرآنی و بلاغی از زبان عربی به فارسی و بالعکس اهمیت بسزایی یافته است . لذا ترجمه متن از بلاغی عظیم و گرانقدر جواهرالبلاغه مرحوم سید احمد هاشمی (1978-1943 م)، ادیب و محقق و استاد فقیه جامع‌الازهر را که صاحب ده‌ها جلد کتاب گرانقدر در انواع مختلف علوم ادبی است و خود او در آغاز کتاب از آنها نام برده است . درمورد سلیقه مولف به‌اختصار می‌گویم که وی کتاب خود را با خطبه‌ای در ستایش خداوند عزوجل و پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و صحابه آغاز کرده، به دنبال آن مقدمه‌ای در فصاحت و بلاغت آورده است سپس کتاب را در سه فن معانی و بیان و بدیع نگاشته و هر فنی را به بابها و فصل‌ها تقسیم نموده‌است و در هر فصلی بعداز تعریف و توضیح عناوین، شواهدی را از آیات قرآن کریم و احادیث و آثار منظوم و منثور شعرا و ادبای عرب ذکر کرده است . دراینجا لازم می‌بینم اشاره‌ای کوتاه به نحوه ترجمه کتاب داشته باشم . ترجمه کتاب ((جواهرالبلاغه)) از چاپ سوم 1368 متن عربی با رعایت امانت و صداقت ، بدون هیچگونه دخل و تصرفی صورت گرفته است . مواردی که لازم بود در پاورقی نوشته شود شماره‌گذاری شده، به صورت مجموعه‌ای درآخر هرباب تحت عنوان یادداشت‌ها و منابع و ماخذ آمده است .

پی بردن به عمق معنا و جان کلام بسادگی ممکن نیست و بدون داشتن قریحتی ذاتی و رحمتی ربوبی میسر نمی‌شود. ظاهر گفتار حکما از مفاهیم عمیق و ژرف آن حکایت نمی‌کند، علی‌الخصوص وقتی با رمز و تمثیل همراه باشد. گاه افسون کلام و آرایه‌های سخن بعضی را مفتون ظاهر می‌سازد و از درک معانی باطنی بازشان می‌دارد. خام‌اندیشی آفتی است که در اذهان بعضی رسوخ کرده و آنان را گرفتار جهل مرکب ساخته است . اینان با هر گفتار در ظاهر آراسته‌ای به وجد می‌آیند، با هر نشانی از تشخص و روشنفکری ساده‌لوحانه مجذوب می‌شوند و هویت و اصالت خود را از یاد می‌برند و در این پندار باقی می‌مانند که با خواندن ورقی معانی دانسته‌اند. آنگاه به خود اجازه می‌دهند در ژرفترین مسائل فلسفی و غامضترین مضامین عرفانی که حاصل عمر حکیم یا عارفی بزرگ بوده است وارد شوند و اظهارنظر کنند. دقت‌نظر و تلاش مولف این کتاب در بیان اندیشه‌های فلسفی حکمای اسلامی قابل تقدیر است ، اما قضاوت در این موضووع را که وی تا چه حد در فهم و استنباط فلسفهء قطب‌الدین شیرازی و شیخ اشراق بر صواب رفته به اهل فن می‌سپارم. شرح زندگانی و آثار قطب‌الدین شیرازی از آنچه تاکنون درباره او نوشته‌اند کاملتر و محققانه‌تر است . مولف ، بیشتر منابع مربوط به شرح حال او را از نظر گذرانده و گاه به تحلیل اخبار و گزارشهای رسیده و مقایسه آنها با یکدیگر می‌پردازد. سیر تحول زندگی قطب‌الدین، مسافرتها و ویژگیهای اخلاقی او با استناد به منابع موجود بیان می‌شود. نوشته‌ها و افکار قطب‌الدین با بررسی مهمترین آثارش : شرح حکمه‌الاشراق و دره‌التاج آغاز می‌شود. مولف با تامل در متن عبارات و گفته‌های قطب‌الدین و آگاهی از مشرب فیلسوفان پیش از او به شرح و تحلیل افکار وی می‌پردازد. از آنجا که قطب‌الدین در اصل فیلسوفی اشراقی است ، باز نمودن نکات اساسی فلسفهء اشراق و تحلیل فلسفهء سهروردی در این کتاب هدف اصلی آن را تشکیل می‌دهد. افکار و اندیشه‌های سهروردی در حکمه‌الاشراق ابتدا از طریق ذوق برای او حاصل می‌شود، سپس برای اثبات آنها به اقامهء براهین فلسفی توسل می‌جوید. شیخ اشراق در کتاب خود روی سخن با کسانی دارد که هم در جستجوی حکمت ذوقی هستند و هم در جستجوی حکمت بحثی، حکمت بحثی صرف را باید در کتابهای دیگر او مثل تلویحات جستجو کرد. مقایسهء فلسفه اشراق با فلسفهء مشاء - البته به گونه‌ای که سهروردی آن را تفسیر می‌کند - و نگاهی انتقادی به آن - که اساس حکمه‌الاشراق را تشکیل می‌دهد از جمله مسائل دیگر مورد بحث در این کتاب است .

-1بخش اول (مقدمه) : این بخش که به معرفی کتاب و مولف آن می‌پردازد ترجمه‌ای است از مقدمه انگلیسی مصحح کتاب مرحوم محمد اقبال که در صفحات (XLII - XV) کتاب آمده است . -2بخش دوم (شرح اشعار فارسی) : در این بخش به شرح اشعاری که مولف از خود و شعرای دیگر به زبان فارسی به عنوان استشهاد و استناد آورده، پرداخته شده است . -3بخش سوم (شرح برخی از جملات و عبارات فارسی متن) : در این بخش به توضیح و تفسیر بعضی از جملات فارسی پرداخته‌ام که به نظر می‌رسد نحوکهن، لغات مهجور و سیاق خاص کلام، فهم معنی آنها را مشکل کرده است . -4بخش چهارم (شرح عبارات عربی) : در این بخش به معنی و توضیح آیات ، احادیث ، اشعار و امثال عربی پرداخته‌ام. -5بخش پنجم (توضیح بعضی از اعلام) : در این بخش بعضی از اعلام تاریخی و جغرافیائی را که دانستن معنی، موقعیت یا سرگذشت آنها به فهم متن کمک می‌کند، توضیح داده‌ام. -6بخش ششم (معنی لغات و ترکیبات) : در این بخش که بخش پایانی این وجیزه است ، لغات و ترکیبات مشکل متن با صفحه و سطری که در متن به کار رفته، نوشته و معنی‌شده و هرجا که لازم بوده شاهد مثال از خود متن داده شده که خواننده عزیز بتواند با مقابله لغت و معنی داده شده آن با متن، متن را بهتر بفهمد. مثلا: هزاریک =یک‌هزارم (ص 13 س 12) و نیز (ص 357 س 9) هزار یک علم شافعی ندارد.

این پایان‌نامه برای بررسی نظرهای نظامی دربارهء انسان و چگونگی زبان او تحت عنوان جلوه‌های شاعرانه عوامل کمال و نقص انسان در خمسه نظامی تدوین یافته است . به نظر نظامی شناخت درست جایگاه انسان از ضروریات می‌باشد و خودشناسی کلید خداشناسی است او عقل و دل آگاه را ابزارهای شناخت و حواس ظاهری، دل نادان و بی‌توجهی به عقل را از آفات آن می‌شمارد. نظامی روح، جسم، عقل و دل را ابعاد وجودی انسان می‌داند و انسان را از همهء موجودات برتر و صاحب کرامت معرفی می‌کند و معتقد است که مقام انسان، مقام خلیفه‌اللهی است . او هدف خلقت انسان را تفکر در پدیده‌های عالم، شناخت زمین و آسمان، انجام اعمال نیک و درنهایت خداشناسی و اطاعت از او می‌داند. نظامی همهء این موارد را با هنرمندی و شیوایی بیان کرده و از صنایع مختلف ادبی نظیر تشبیه، کنایه، استعاره، مجاز، مراعات نظیر، تضاد، جناس ، ارسال مثل، تمثیل، زبانزد، و نیز از مضامین آیات و روایات و حکایات و افسانه‌ها مدد گرفته است . نظامی از بیست و دو عامل به عنوان عوامل کمال یاد می‌کند: -1 خدامحوری، -2 دین‌باوری، -3 یقین، -4 توفیق، -5 دعا، -6 درستی، -7 توبه، -8 صبر، -9 علم، -10 پرورش دل، -11 ریاضت ، -12 زهد، -13 عشق، -14 قناعت ، -15 بی‌نیازی از مردم، -16 تواضع، -17 ترک خودپرستی، -18 امیدواری، -19 دادگری، -20 همنشینی با نیکان، -21 خدمت به خلق، -22 مردمی‌بودن. او همچنین به یازده عامل نقص انسان به شرح زیر اشاره می‌کند: -1 غفلت ، -2 حرص ، -3 ثروت‌اندوزی، -4 شکم‌پرستی، -5 میگساری، -6 غرور، -7 دورویی، -8 عیبجویی، -9 ستمگری و ستم‌پذیری، -10 همنشینی با بدان، -11 منت دونان بردن. نظامی در القای بهتر این مفاهیم از آرایه‌های ادبی و ابزارهای زیباسازی سخن استفاده کرده و در بیان شاعرانه کلام کوشیده است .