جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح و بررسی مبانی عقلی و نقلی توحید، اسماء، صفات و افعال الهی به ویژه عدل خدا، با توجه به اصول اعتقادی شیعه امامیه است. در ابتدای این نوشتار کلیاتی در مورد معنای علم کلام و مفاهیم عام مندرج در این علم مطرح شده و هدف علم کلام و روش‌های آن برای تبیین اصول دین و عقاید اسلامی از راه عقل و نقل بیان شده است. آنگاه به بررسی راه‌های معرفت خداوند متعال و اثبات وجود او از طریق براهین عقلی، فطری و قلبی و نیز توجه و دقت در آثار و عظمت خلقت پرداخته شده و تحلیلی از اسماء و صفات الهی، کیفیت استعمال آن‌ها و نیز نقش آن‌ها در معرفی خداوند، ارایه شده است. در ادامه نویسنده به تبیین مفهوم توحید و ادله عقلی و نقلی مبتنی بر آن پرداخته و مراتب توحید اعم از توحید در عبادت، توحید در ذات، توحید در صفات و توحید در افعال را شرح داده و برخی از صفات الهی مانند: علم، قدرت و خالقیت که جزء صفات اصلی خداوند متعال هستند را شرح داده است. در بخش دیگری از کتاب نویسنده به تفسیر عدل خداوند پرداخته و مبانی عقلی مربوط به آن مانند حسن و قبح عقلی و رابطه آن با عدل خدا را بررسی نموده است. در همین راستا وی به تبیین مسایل مربوط به جبر و اختیار و قضا و قدر الهی پرداخته و از منظر عدل الهی به تشریح مبانی آن از دیدگاه شیعه امامیه پرداخته است.

يكي از آثار ارجمند آيت ا لله خوانساري العقائد الحقه است كه درباره مبدأ و معاد و ساير اصول شيعه به طور استدلالي از راه عقل و نقل و به طريق اهل كلام و محدثين و به زبان عربي نگاشته شده است. اين كتاب در چهار بخش كلي (مبحث توحيد، مبحث نبوت، مبحث امامت و مبحث معاد) تنظيم شده است كه متأسفانه فاقد فهرست و عناوين دقيق و جزيي در متن كتاب است، و تنها به چند عنوان كلي اكتفا شده است. براي همين، محقق كتاب، داخل كروشه عناوين لازم را مطرح كرده است. بحث توحيد، حدود 8 صفحه، بحث نبوت (عامه و خاصه) حدود 13 صفحه و بحث امامت (كه طولاني ترين بخش اين كتاب را تشكيل مي دهد) حدود 216 صفحه و بحث معاد حدود 20 صفحه را به خود اختصاص داده اند. در مبحث توحيد به اثبات صانع و صفات كماليه حق پرداخته و در پايان موضوع عدل و حسن و قبح فعلي (كه ميان اشاعره و اماميه و معتزله معركه آرا بوده) بحث شده است. در مبحث نبوت به دو طريق به ضرورت وجود پيامبر استدلال شده، سپس تفاوت ميان نبي و رسول را بيان كرده و آنگاه درباره نبوت رسول الله(ص) و معجزات ايشان سخن به ميان آمده است. از صفحه 32 تا صفحه 35 درباره احتياج به معجزه و چند شبهه و پاسخ آنها بحث شده، ولي محقق كتاب فقط عنوان "وجهة الحاجة الي المعجزة" را براي اين چند صفحه مطرح كرده است كه بايستي در چاپ دوم تصحيح شود. در مبحث امامت درباره عناوين زير بحث شده است: اثبات امامت; اثبات امامت علي بن ابي طالب و ائمه(ع) پس از ايشان، (با روايات خاص و عام) معجزات و كرامات ائمه (البته معجزات از امام چهارم به بعد مطرح شده است); بحث مفصلي در حدود 58 صفحه درباره امام مهدي(ع) مي باشد كه طولاني ترين موضوع اين قسمت را تشكيل مي دهد. در مبحث معاد، به اثبات و پاسخ به شبهاتي كه پيرامون معاد مطرح شده پرداخته و با آيات و روايات استدلال شده كه بدن عنصري انسان در آخرت محشور مي شود. نكته اي كه نبايد فراموش شود، آن است كه مؤلف گران قدر در مبحث امامت پس از بحث درباره ضرورت نياز به امام، رواياتي پيرامون خلافت و ولايت حضرت علي(ع) عنوان كرده و در شش صفحه بعدي رواياتي را درباره امامت تمامي ائمه(ع) - نه ويژه هر كدام - مطرح كرده است، ولي محقق محترم عنوان آن شش صفحه را "ذكر النصوص علي الائمة واحد بعد واحد" مطرح كرده كه دقيق نيست و بايد تصحيح شود. از صفحه 47 تا 52 درباره اخبار مربوط به ا مامت حضرت سجاد(ع) سخن به ميان آمده است، ولي برخي از آنها نصوص عام و مربوط به خلافت همه ائمه است كه بهتر بود در قسمت قبل، كه از روايات مربوط به خلافت همه ائمه سخن به ميان آمده) درج مي شد. مثلا در صفحه 48، روايت ابن عباس از رسول خدا(ص) آمده است: "في حديث انه(ص) قال لعلي(ع) انت امام امتي و خليفتي عليها بعدي، مثلك مثل الائمة من ولدك بعدي مثل سفينة نوح، من ركبها نجاد و من تخلف عنها غرق و مثلكم كمثل النجوم كلما غاب نجم طلع نجم الي يوم القيامة.