جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همواره پرداختن به مسائل خداشناسی از مهم ترین مسائل کلام اسلامی به شمار رفته است، یکی از این مسائل تغییر ناپذیر بودن خداوند می باشد که متکلمان مسلمان تا اول قرن هشتم نیز به این مسئله پرداخته اند و در این زمینه از دیدگاه های متفاوتی برخوردار بوده اند. گروهی مثل مجسمه، مشبهه، کرامیه اوصافی را به خداوند نسبت داده اند که بیانگر تغییر پذیر بودن خداوند است، مانند جسم دانستن خداوند، شبیه بودن صفات خدا با صفات دیگر موجودات، محل حوادث بودن ذات خدا و.... گروهی دیگر چون فخر رازی، ابو علی و ابو هاشم جبائی در توجیه برخی صفات خداوند مانند اراده و علم، و یا در توجیه نسخ آیات قرآن، گرفتار تغییر پذیری خداوند شده اند و سرانجام برخی دیگر از متکلمان مسلمان هستند که خدا را به طور مطلق تغییر ناپذیر می دانند و با تقسیم صفات خدا به سلبی و ثبوتی، هر صفتی که منجر به تغییر پذیری خداوند شود مثل جسم، رویت، حلول، حدوث، اتحاد و ... را از ذات خداوند نفی می کنند و هر صفتی که بیانگر تغییر ناپذیری خداوند باشد را ثابت نموده اند و مبنای تمامی دلایل اثبات تغییر ناپذیری خداوند برگرفته از واجب الوجود بودن خداوند متعال می باشد.

ادراک و بررسی زوایای مختلف آن در طول تاریخ، از جمله مباحث پرتقابل در فلسفه بوده است. یکی از جلوه های این موضوع، مسئله ادراک ذات است؛ تقریر مسئله بدین گونه است که در چه صورت یک موجود می تواند خود را ادراک کند؟مشائیان قائل اند که هر موجودی که مجرد از ماده شود، عالم به ذات خویش است؛ در مقابل، از منظر شیخ اشراق فقط امری می تواند عالم به ذات خود باشد که نور لنفسه است. شیخ اشراق اظهار می کند با فرض قبول نظریه مشائیان، لازم است که هیولی عالم به ذات خود و عالم به تمام صور قائم به خود و با توجّه به ماهیت نداشتن هیولی هم چون واجب الوجود عالم به تمام اشیا باشد و از سوی دیگر واجب الوجود نیز هم چون هیولی، افتقار به صور داشته باشد. البته سهروردی تمام این نتایج و لوازم را باطل می داند.در مقام دفاع از نظریه مشائیان، به عنوان نظریه مطبوع، اشکالات شیخ اشراق مردود شمرده می شود و منشأ آن به ضعف شیخ در فهم سخنان مشائیان برمی گردد؛ زیرا مشائیان هیولای مجرد را در خارج محقق نمی دانند (بلکه هیولی را قوه صرف می دانند که در خارج فعلیتی مستقل و ماسوای از صورت ندارد) و همین طور قائل نیستند که هیولی وجودی محض و بی ماهیت (هم چون خدا) است؛ در نتیجه، اشکالات شیخ اشراق وارد نیست.

رساله فی تحقیق المباحث الوجودیه و المقاصد الاصولیه.