جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده در این پایان نامه، با عنوان «سیمای اهل بیت(علیهم السلام) در تفسیر المیزان» در صدد بررسی آرا و اندیشه های مفسّر بزرگ قرآن کریم، یعنی علاّمه طباطبایی(رحمه الله)در خصوص شخصیت اهل بیت(علیهم السلام)است; از این رو و برای رسیدن به این هدف، آیات شریفه ای را که در شأن و منزلت اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه وآله) نازل شده و مقصود لفظی و مدلول مستقیم آیه را که همان تفسیر است نشان می دهد، همراه با روایات و دیدگاه و نظر علاّمه، مطرح کرده است. اجمالاً بیان علاّمه درباره شؤون و ویژگی های اهل بیت(علیهم السلام) ذیل آیات شریفه دو گونه است: یا نظر تأییدی دارد که در بحث روایتی به طور مستقیم، و در بحث تفسیری، غیرمستقیم، یعنی بدون ذکر نام آن حضرات منعکس است و یا نظر وی به صورت عدم انکار جلوه گر است; یعنی که روایاتی را در شأن اهل بیت(علیهم السلام) ذیل آیه شریفه آورده، ابراز نظری نمی کند که بنده هر دو مورد را در بحث خویش گنجانده ام. علاّمه، در موارد متعدّد و فراوان، روایاتی را ذیل آیات شریفه آورده که در آن ها، به نگاه آیه شریفه به شأنی از شؤون اهل بیت(علیهم السلام) تصریح شده است; ولی او آن ها را از باب جَرْی، یا جزو باطن آیه یا جزو تأویل شمرده است; بنابراین، بنده هم در مباحث خویش آن موارد را ذکر نکرده ام. رساله حاضر مشتمل بر یک مقدّمه و سه فصل به شرح ذیل است: فصل اوّل، کلیات تحقیق، فصل دوم، دیدگاه های کلّی علاّمه طباطبایی در تفسیر، روایات و اهل بیت(علیهم السلام)، و فصل سوم که مباحث اصلی تحقیق را در بر می گیرد، بررسی سیمای اهل بیت(علیهم السلام) در تفسیر المیزان، به ترتیب سوره های قرآنی از آغاز تا پایان المیزان است.در خاتمه، خلاصه و نتیجه گیری از مطالب و پیشنهادهای نگارنده نیز ارائه شده است.

چکیدهامور خلاف‌عادت، اموری است که بر‌خلاف جریان عادی طبیعی به ‌وقوع می‌پیوندد. در قرون اخیر با توجه به پیشرفت علمی، در تحلیل امور خلاف‌عادت نظرات گوناگونی پدید آمده‌است. سه تفسیر قرن چهاردهم، تفسیر القرآن و هو الهدی و الفرقان، المنار و المیزان نگرش متفاوتی نسبت به این ‌امور دارند. سید احمدخان خلاف‌عادت را خلاف نظام عادی علی و معلولی تلقی ‌کرده‌؛ از این‌رو معجزات را به اموری طبیعی تأویل نموده است. در نگرش المنار خلاف‌عادت حقیقی، به دو بخش تکوینی، و روحانی تقسیم می‌شود که تکوینی آن فعل خدا و با قدرت محض اوست و روحانی آن بر اساس سنت خدا در عالم ارواح و بر‌خلاف سنت‌های معروف در نزد مردم است. مفسران المنار در بیشتر معجزات به ظاهر آیات پایبند ‌بوده اما برخی خلاف‌عادات را به غیرظاهر تأویل می‌کنند، تا آن را معقول نمایند. تفسیر المیزان با التزام و پایبندی به ظاهر آیات از تأویل خلاف‌عادات خودداری نموده، و تصریح کرده‌‌است معنایی که قرآن در اثبات آن ظهور دارد، پذیرفتن آن بر‌ما لازم است، گرچه عقل نتواند آن‌را اثبات کند. در نگرش علامه، خلاف عادات دارای سببی ماوراء‌طبیعی و تجربه نا‌پذیر است، از این‌رو علوم تجربی توانایی نفی و یا اثبات آن‌را ندارد. علامه طباطبایی امور خلاف عادت و معجزات را به سه دسته‌ی معجزات نشان پیامبری، معجزات درخواستی، معجزات مربوط به اتمام حجت یا ضروری تقسیم می‌کند، که در این پژوهش مصادیق آن طبق دیدگاه‌های مفسران فوق به صورت تطبیقی بررسی شده‌است.کلید ‌واژه‌ها: تفسیرالقرآن و هوالهدی و الفرقان، تفسیر القرآن الحکیم (المنار)، المیزان فی تفسیر القرآن، خلاف‌عادات الهی، معجزه.

اسانید روایات تفسیر عیاشی، از تفاسیر مأثور اولیه شیعه، به دست یکی از ناسخان حذف و در نتیجه، امکان نقد اسانید روایات این کتاب از پژوهندگان سلب است. برخی از تفسیرپژوهان بر این باورند که اسانید شمار بسیاری از روایات این تفسیر را در شواهد التنزیل حاکم حسکانی می‌توان یافت. این پژوهش که با مقایسه مندرجات این دو اثر سامان‌یافته، نشان داده است که این نظر از دقت و قوت علمی لازم برخوردار نیست.

در بخش اول اين نوشتار، كه در شماره 24 به محضر اهل معرفت تقديم گرديد، در زمينه مفردات آيه سوم از سوره مباركه مائده، تقديم «اليوم» بر «لكم»، نكاتى درباره «اكمال» و «اتمام»، معترضه بودن بخشى از آيه، ارتباط و هماهنگى بين دو بخش «اليوم» در آيه و منظور از آن در آيه مزبور، هم چنين نكاتى در باب روزنه اميد كافران، برداشته شدن زمينه ترس و اكمال دين مطرح گرديد. اكنون در ادامه سخن، بحث را درباره اكمال دين ادامه مى دهيم و سخن را در ديگر موضوعات پى مى گيريم.

در بیــنش قرآنــی، انســان گــل سرســبد آفــرینش اســت و حقیقــت انســان را، روح جاودانــه او تشـکیل مـی‌دهـد امـا از خـدا نشـأت گرفتـه و بـه سـوی او بـاز مـی‌گـردد. در این بیـنش، انسـان هویت "از اویی" و "بسوی اویی" دارد و زندگی واقعی و اصلی او در سرای آخرت است. علــوم انســانی نیــز گســتره وســیعی دارد و تمــامی علــومی کــه بــا کلیــت وجــودی و عقــل و روح و روان انســان ســروکــار دارد از قبیــل: الهیــات، معــارف، علــوم قــرآن و حــدیث، تــاریخ، روانشناسـی، جامعـه‌شناسـی، علـوم اجتمـاعی، علـوم تـر بیتـی، اخـلاق، حقـوق، علـوم سیاسـی، ادبیــات، زبانهــای خــارجی، و...، را شــامل مــی‌شــود. اهــم مبــانی علــوم انســانی از منظــر دیــن عبارتنـد از: خـدا محـوری، آخـرت‌گرایـی، عـدالت‌پیشـگی، انسـان دوسـتی، احتـرام بـه حقـوق دیگــران، اهتمــام بــه امــور دیگران، رعایــت حقــوق زن و خــانواده، حرمــت جــان مــال و آبــروی دیگــران، پرهیــز از ظلــم و ســتم و گنــاه و شــهوت‌پرســتی، همجنس‌گرایــی، و... روش مــا در ایــن پــژوهش کتابخانــه‌ای و تجزیــه و تحلیــل داده‌هــای مطالعــاتی اســت . از آنجــا کــه علــوم انســانی رایــج، بــه طـــور عمــده برگرفتــه از اندیشــه‌ی غربـــی اســت ضــرورت دارد علـــوم انســانی دینــی (اســلامی) تهیــه و تــدوین گردد. مقالــه پــیش رو تلاشـی اســت در تبیــین چنــین رویکردی به علوم انسانی .

ضرورت شکل‌گیری فرهنگ دینی، ذهن را به سوی سبک زندگی خانواده که نخستین آموزشگاه فرد است، رهنمون می‌سازد. در این پایان نامه راهکارهای سالم سازی خانوادهبا توجّه به آیات قرآن کریم و با تکیه بر تفسیر المیزان وتفسیر نمونه مورد بررسی قرار گرفته است و به روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده است. جایگاه خانواده و اهمیت آن، مقام پدر، مادر و اهمیت فرزندان در اسلام از قداست بالایی برخوردار است. در قرآن به خانواده سالم و متعالی پرداخته شد وتوجه جدی به اهداف و مقاصد تشکیل خانواده قبل از ازدواج و بعد از آن مورد توجه قرار گرفت و مسائلی همانند مودّت و خوش اخلاقی، مدارا و گذشت، صبر و بردباری، تأمین رفاه متناسب، حق همخوابگی و تأمین نیازهای جنسی و رابطه صحیح فرزندان با والدین و با یکدیگر و... لازمه یک خانواده سالم به حساب می آید.کسب آرامش و اطمینان از تشکیل خانواده، معرفی الگوهای برتردر زندگی، رعایت عدالت در رفتار و گفتار، ارضای متقابل نیاز جنسی به وسیله‌ی زن و شوهر، ایمان، اظهار محبّت زوجین به یکدیگر و پرهیز از دل بستن به غیر و نامحرم، حسن خلق و...از جمله عواملی اند که در سلامت خانواده از منظر قرآن دخیلند. هم کفو نبودن زوجین، عدم بلوغ عاطفی و فکری، ضعف تقوا، دنیاطلبی، بی توجهی به نیازهای جنسی همسر، بداخلاقی و طلاق از جمله آسیب های مهمی اند که می توانند سلامت خانواده را از بین ببرند.

علّامه طباطبائى، از فیلسوفان و مفسران برجسته شیعه، شعور همگانى موجودات را بر اساس ادله نقلى و عقلى پذیرفته و درصدد تبیین آن برآمده است. نویسنده با مراجعه به آثار علّامه طباطبائى و با محوریت تفسیر المیزان، همراه با توصیف و تحلیل دیدگاه ایشان درباره سریان ادراک در همه موجودات، بر اساس ادله نقلى و عقلى، به بررسى این دیدگاه پرداخته است. به نظر مى رسد هرچند بر اساس آیات و روایاتى که مرحوم علّامه بدانها استناد کرده، مى توان شعور همگانى موجودات را اثبات کرد، درستى تبیین و دلیل عقلى ایشان بر مسئله، کانون تردید است؛ علاوه بر اینکه به نظر مى رسد مدعاى ادله نقلى در مسئله شعور مادیات بیش از آن چیزى است که علّامه طباطبائى بر اساس مبانىِ فلسفىِ خویش پذیرفته است. بنابراین ادله اصلى در این بحث، ادله نقلى اند که با توجه به تواتر معنوى نیاز به بررسى سندى مستقل ندارند.

در این پژوهش روش استاد محمد صادقی در تفسیر الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه مورد بررسی قرار گرفته و مطالب آن در سه فصل تنظیم گردیده است. فصل اول: کلیات که شامل دو بخش است:ابتدا زندگی نامه مولف براساس مصاحبه با خود ایشان و منابع موجود گزارش شده و در بخش دوم منابع مورد استناد مفسر همراه با توضیحی از مهمترین آنها و نحوه بهره گیریاز این منابع توضیح داده شده سپس توصیف مختصری از تفسیر الفرقان ارایه گردیده است. فصل دوم: که اصلی ترین و محوری ترین فصل تحقیق است شامل سه بخش می شود. در بخش سوم به روش تفسیری الفرقان پرداخته شده است و با توجه به عمده ترین مستندات مورد استفاده مفسر یعنی قرآن و سنت موارد و نحوه بکارگیری این مستندات ارزیابی گردیده و به این نکته اشاره شده است که مفسر تفسیر قرآن با قرآن را راهی برای دستیابی به نخستین معانی و مفاهیم قرآنی در چارچوب دلالت مطابقی آیه می داند. بخش سوم به گرایش های تفسیری الفرقان اختصاص دارد و مهم ترین گرایش های مفسر همچون علمی، اجتماعی و کلامی به پژوهش نهاده شده است. در این میان نظرات فقهی مفسر در نوع خود بدیع و تازه است. و بالاخره در فصل سوم عمده ترین مباحث علوم قرآنی در تفسیر الفرقان مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از محکم و متشابه اعجاز، اسباب نزول، تحریف ناپذیری قرآن نسخ در قرآن.

چکیده موعود باوری اندیشه ای است که در بین تمام ادیان و قبایل با وجود اختلاف در مصادیق و جزئیات آن وجود دارد. در بین مسلمانان این اندیشه در اعتقاد به ظهور مهدی(عج)که از اولاد پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله)و علی(ع) و فاطمه(ع) است، تجلی پیدا کرده است. اندیشه مهدویت یک اندیشه کلامی و مبتنی بر اصول متن و محکم کلامی از جمله، توحید،هدفمندی خلقت، نبوت ، امامت ومسائل مربوط به این اصول می باشد.اما مهدویت با این همه قوتی که به خاطر پشتوانه های عقلی ونقلی دارا می باشد. عده کمی از علما در صدد انکار و رد آن برآمده اند.یکی از این علما واندیشمندان محمد رشید رضا صاحب کتاب المنار می باشد وبه طور صریح به انکار مهدویت پرداخته واحادیث مهدی را از اسرائیلیات می داند.بنابر این در این پژوهش کلامی بودن مهدویت و مبتنی بودن آن به مبانی کلامی در قالب چهار اصل کلامی یعنی توحید، هدفمندی خلقت، نبوت وامامت پرداخته شده است.وسپس نظر و دیدگاه تفسیر «المنار» و تفسیر «المیزان» در مورد این اصول مورد نقد و بررسی قرار داده شده است. در آخر این پژوهش دلایل قرآنی و روایی اندیشه مهدویت بیان شده و دیدگاه این دو تفسیر در مورد اندیشه مهدویت مورد بررسی قرار گرفته به اشکالات وارد شده از طرف رشید رضا جواب داده شده است.واژگان کلیدی: مهدویت،مبانی کلامی،تفسیر المنار،تفسیر المیزان،توحید، هدفمندی خلقت، نبوت، امامت

تفسیر قرآن کریم در قرن چهاردهم هجری وارد مرحله نوینی گردید. سید جمال الدین اسدآبادی، فریاد بازگشت به قرآن را در این قرن، برای اعاده عزت مسلمانان بلند ساخت و دو شاگرد وی: شیخ محمد عبده و سید محمد رشید رضا با پدید آوردن تفسیر المنار، تحولی شگرف در تاریخ تفسیر به وجود آوردند. عبده بر حاکمیت عقل در دین و زندگی اصرار می‌ورزید. عموم تفاسیری که پس از المنار نگاشته شده‎اند، به نحوی متأثر از این تفسیرند و بسیاری از این تفاسیر بیش از آن که توجه خود را به سند روایات معطوف سازند، به نقد محتوایی روایات توجه کرده‎اند. بر این اساس، تفاسیر قرن چهاردهم و پانزدهم هجری را به دو دسته: عقل گرا و نص گرا تقسیم کرده‎ایم. از میان تفاسیر موجود،هفت تفسیر: المنار، المیزان، التحریر و التنویر، من وحی القرآن، التفسیر الحدیث، الفرقان و تفسیر اثنی عشری انتخاب گردید که از میان آنها تفسیر اثنی عشری به عنوان تفسیری نص گرا و بقیه عقلگرا شناخته شده‎اند.در میان تفاسیر عقل گرا، المنار، المیزان، من وحی القرآن و الفرقان، قائل به عدم حجیت روایات تفسیری اند؛ در حالی که التحریر و التنویر و التفسیر الحدیث به حجیت روایت در تفسیر قرآن قائلند. تفسیر اثنی عشری نیز روایت را در تفسیر حجت می داند. تفاسیر عقل گرا با عرضه روایات بر قرآن، احادیث یقین آور، عقل و تاریخ صحیح به نقد محتوایی روایات پرداخته اند. از جمله نشانه های عقل گرایی این تفاسیر، رد اسرائیلیات، عدم نقل بسیاری از روایات ضعیف، توجه به فقه الحدیث، بی اعتمادی به روایات اسباب نزول و عدم جمود بر ظواهر روایات است