جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرون اخیر در پرتو یافته های علمی و فلسفی ، تحلیل پدیده معرفت، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از آنجایی که متعلّق گزاره های دینی از دسترس حواس بشر خارج هستند ، توجیهه باورهای دینی و احراز صدق آن ها از مباحث مهم و چالش برانگیز معرفت شناسی غرب محسوب می شود. در این نوشتار، سعی بر آن است که در راستای بررسی فرآیند تکون معرفت دینی از نگاه ابن سینا و جستجوی الگوی معرفت شناسی وی، به باز خوانی آراء او در شناخت جواهر مجرد و مفارق پرداخته شود. از نظر حکمای مشاء علم، حصول صورت اشیا در ذهن است که از طریق مواجهه با شیء خارجی و تجرید صورت حسی به دست می آید؛ اما مواجهه حسی با موجود مفارق ممکن نیست. پس چگونه می توان به شناخت حقایق ماوراءالطبیعی نائل شد ؟ در نظام حکمت سینوی اتصال به موجودی مجرد (عقل فعال)، کلید و رمز معمای معرفت است و شناخت موجود مجرد نیز با اتصال عقل به آن صورت می گیرد. غالب محققان ابن سینا را فیلسوفی قرینه گرا می دانند؛ چرا که او برای اثبات صدق باور خود دلیل اقامه می نماید. اما از آنجایی که معرفت شناسی وی بر اتصال با عقل فعال مبتنی است، روش معرفتی او را قرینه گرایی اشراقی می توان نامید. و بدین ترتیب الگوی معرفتی شناسی ابن سینا را از سایر الگوهای قرینه گرا متمایز نمود.

در عصر حاضر، رویکرد معرفت‌شناختی به معارف دینی، معرفت‌شناسی دینی را رقم می‌زند. متکلمان مسلمان سده‌های میانه، پیش از ورود در معارف اصلی علم کلام مانند خداشناسی و نبوت و معاد، با پرسش‌هایی معرفت‌شناختی در باب چیستی علم، امکان معرفت، شکاکیت و... مواجه شدند، درحالی که در آن زمان، دانشی مستقل به ‌نام معرفت‌شناسی (به‌ منزله محمل آن مباحث) مطرح نبود. در نتیجه آن‌ها مجموعه‌ای از مباحث را ذیل عنوان عام « نظر» در ابتدای کتاب‌های خویش آوردند که از حیث انسجام و دقت‌های تحسین‌برانگیز، جالب توجه است؛ به‌ویژه این‌که علاوه بر مباحث عام معرفت‌شناسی، بحث‌های خاص معرفت‌شناسی دینی را سامان داده و پشتوانه‌های معرفت‌شناختی معارف دینی را – به‌قدر وسع خویش- تامین کردند.بر مبنای فوق، ما به کنکاش در کتاب‌های کلامی پرداختیم و از باب نمونه، سراغ قاضی عضدالدین ایجی و علامه حلی رفتیم تا مجموعه مباحث معرفت‌شناسی آن‌ها را توصیف و تحلیل کنیم و نشان دهیم که این متکلم اشعری و شیعی و متکلمانی که آراء آن‌ها در آثار این دو بیان و نقد شده، دقیقا توجه خود را معطوف به چه موضوعاتی در معرفت‌شناسی کرده‌اند و محتوای سیر منسجم آن‌ها در معرفت‌شناسی دینی چیست؟ بی‌شک، این توصیف و تحلیل، آغاز راه در سامان دادن به تحقیقاتی از این دست خواهد بود که در پیمودن آن گزیری نبود؛ چراکه پیش از ورود به مقایسه معرفت‌شناسی (دینی) متکلمان مسلمان و متفکران معاصر مغرب‌زمین، استخراج و تبیین مطالب غنی اما مغفول مسلمانان و نشان دادن استحکام و انسجام آن‌ها به‌صورت تفصیلی و موردی ضرورت دارد. در واقع محصول این پایان‌نامه، می‌تواند شاهد گرفتن مباحث این دو متکلم برای اثبات قوت و امکان دیالوگ با معرفت‌شناسی معاصر با تکیه بر غنای علمی پیشینیان ما تلقی شود.قاضی ایجی و علامه حلی، هر کدام با رویکرد کلامی خویش و طبق ساختاری کم و بیش مشابه، ابتدا به مباحث معرفت‌شناسی عام نظیر چیستی علم و معرفت، اقسام علم، علوم ضروری، راه حصول علم (نظر)، شکاکیت، امکان معرفت و... پرداخته و سپس وارد مباحث خاص معرفت‌شناسی دینی از جمله امکان معرفت خداوند و ضرورت و وجوب معرفت خداوند، اولین واجب و... شده‌اند. آن‌چه نظام و انسجام سیر مباحث ایشان را حفظ کرده، همان رویکرد معرفت‌شناختی به معارف دینی است که شامل چهار محور اصلی زیر است و هر محور به‌منزله گام‌هایی است که ترتیبی منطقی دارند:1. حصول علم و معرفت برای انسان امکان دارد.2. علم و معرفت نسبت به متعلقات ایمان دینی (مبدأ و معاد) امکان دارد.3. راه عام کسب علم و معرفت خداوند، «نظر» (تفکر و استدلال) است و نظر، علم را افاده می‌کند.4. نظر کردن در معرفت خداوند متعال واجب و ضروری است (عقلا یا شرعا).سعی ما بر نشان دادن این محورها بوده اما تنظیم فصل‌ها و مباحث را تقریبا طبق همان ساختار متکلمان مورد نظر قرار دادیم تا گزارش توصیفی و تحلیلی خود را با واقعیت بکر و دقیق موجود در کتاب‌های کلامی وفق دهیم. در قسمت نتیجه، جمع‌بندی مباحث را در قالب محورهای مزبور نشان دادیم.

. از آنجا که مهم‌ترین مسأله متمایز کننده پیروان سلفیه وهابی تکفیری با سایر مذاهب اسلامی ـ اعم از شیعه و سنی ـ برداشت منحصر به فردی است که از مسأله توحید دارند، کتب و مقالات متعددی در نقد دیدگاه‌های آنان توسط علمای مذاهب مختلف به رشته تحریر در آمده است. در این تحقیق بر آنیم که با روش توصیفی و کتابخانهای و با استناد به منابعی که مورد قبول و وثوق همان مذهب هستند، به تحلیل و نقد آن دسته از مبانی معرفتشناختی در مذهب سلفیه وهابی بپردازیم که منجر به چنین برداشت‌های نادرست و متفاوتی از مسأله توحید شدهاند.

چیستی و ماهیت ایمان نه تنها از دغدغه های مومنین است بلکه ذهن متفکرین غیردینی را هم بخود مشغول داشته است. معرفت شناسی که از علوم نسبتاً جدید در حوزه فلسفه می باشد به ارزیابی باورها، توجیه باورها و برسی ماهیت معرفت می پردازد. زیرشاخه ای از این علم به نام معرفت شناسی دینی، دلائل و شواهد صدق و کذب اعتقادات دینی را بررسی می نماید و اصولاً این علم با جنبه های عمل شناختی و تأثیرات روان شناسانه و اجتماعی اعتقادات ، درگیر نمی شود از سوی دیگر در کلام و و اندیشه مسیحی دو برداشت متفاوت از وحی و ایمان بعنوان پذیرش وحی از جانب بشر وجود دارد . یکی تلقی زبانی -گزاره ای از وحی و دیگری وحی به عنوان تجربه مواجهه مستقیم بشر با خداوند .ایمان در دیدگاه اول به معرفت محض فروکاسته می شود و در دیدگاه دوم بطور کلی عاری از وجه معرفتی می باشد . از نگاه درون دینی اسلامی -قرآنی ، ایمان معادل اعتقاد دینی تلقی می شود ولی ایمان در متن قرآن هم به معانی مختلف بکار می رود و مشترک معنوی محسوب می گردد . با بررسی متون قرآن و حدیث ، اینگونه به نظر می رسد که ایمان از منظر درون دینی علاوه براینکه معرفت و تصدیق قلبی می باشد ، قویاً با عمل انسانها و حالات روانشناختی آنها در ارتباط است و طبیعتاً ذومراتب است راه وصول به ایمان نمی تواند صرفاً راهی فلسفی-معرفت شناختی باشد 0در واقع ایمان مجموعه ای است از معرفت قلبی و اقرار لسانی و عمل به لوازم این اعتقاد 0