جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این اثر کوششی است برای بررسی دیدگاه های اگزیستانسیالیسم و نهج البلاغه در برخی مسایل مهم بشری که در اصطلاح مسایلوجودی انسان گفته می شوند. این مسایلکه در حقیقت مبانی اگزیستانسیالیسم هستند عبارتند از آزادی و انتخاب، اصل تفرد و موقعیت های مرزی. این مباحث به صورت متناظری در نهج البلاغه نیز مطرح شده اند؛ بینش علوی-مطابق با مبانی اسلام- انسان را در یک جهان بینی توحیدی و هدفمند قرار می دهد که در آن، خدا، انسان و طبیعت در یک هماهنگی معنی دار و جهت دار جلوه می کنند. از این رو نهج البلاغه در پاسخ به پرسش های وجودی انسان، تفسیری معنوی ارائه می دهد که به همان اندازه که متعالی است، در متن واقعیت زمینی و عینی جهان قرار دارد. آن چه در نهایت از این مباحث حاصل می شود آن است که چنین نگرش توحیدی و غایتمندانه ای، نه تنها عرصه را بر مسایلوجودی تنگ نمی کند، بلکه تأییدی بر این امر است که همه ی این مسایلوجودی در یک راستای مشخص و متعالی، در جهت کمال انسان، قرار دارند.

این پژوهش با بررسی مراتب و درجات شناخت قرآن کریم به این نتیجه رسیده است که عالی‌ترین مرتبه شناخت قرآن، همانا شناخت شهودی است؛ چنین معرفتی، غایت سیر انفسی مفسّر است و ارمغان آن که در واقع بیان آن مشاهدات برای دیگران است، تفسیر انفسی نامیده می‌شود؛ این تعریف، بر آن قسم از تفسیر عرفانی منطبق است که بر تهذیب نفس و سیر و سلوک عملی مبتنی است و در بیان برخی از دانشمندان، تفسیر فیضی یا اشاری خوانده می‌شود؛ از این بیان می‌توان ارتباط تفسیر عرفانی با تفسیر انفسی را ارتباط اعم و اخص دانست؛ بدین معنا که هر تفسیر انفسی، عرفانی نیز هست اما هر تفسیر عرفانی، انفسی نیست. اما در مورد ارتباط تفسیر انفسی با تأویل نیز می‌توان گفت: چنانچه تأویل را مطابق قول علامه طباطبایی(ره) از سنخ حقایق عینی و خارجی بدانیم، تفسیر انفسی، شرح و بیان آن حقایق خارجی –تأویل- خواهد بود. از نگاه دیگر، تفسیر انفسی که محصول مستقیم معرفتِ نفس مفسّر است، به گواهیِ تقسیم دوگانه‌ای که در حوزه معرفت وجود دارد، به دو مرتبه کلیِ حصولی و حضوری تقسیم‌پذیر است و به نسبت تطبیق و ارتباطی که با انسان و نفس ناطقه او و نیز اصول مدوّن و نظریِ معرفت نفس پیدا می‌کند، مصادیق مختلفی می‌یابد. در این رساله، پس از ارائه تعریف تفسیر انفسی قرآن کریم، به این مراتب و مصادیق اشاره می‌شود. این رساله با بیان ارتباط میان اصطلاحاتی همچون: تنزیل، تفسیر و تأویل و تعیین حدّ و مرزهای میان آنها که در لسان روایات با واژه‌هایی نظیر ظهر و بطن و حدّ و مطلع آمده است، به نظامی هماهنگ در مورد مراحل نزول قرآن و متعاقب آن ترقّی و صعود انسان، دست یافته است که از جمله‌ی دستاوردهای آن، می‌توان به ارائه نقشه‌ها و طرح‌هایی همچون دایره تنزیل و تأویل قرآنی که متضمن سیر تنزیل و تأویل است، اشاره کرد. این تحقیق در بخش پایانی خود در پی آن است که با بررسی مراتب وجودی انسان، قرآن و جهان، پیوند و انطباق این سه حقیقت متعالی را که به اصل تطابق کُتب ثلاثه مشهور است، نشان دهد؛ تا از این طریق به برخی از مبانی و اصولی که در ارایه تفسیر انفسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اشاره کند. از اهداف این پژوهش، بیان اهمیت معرفت نفس و ضرورت پرداختن به این علم شریف جهت فهم معارف قرآنی است.

پژوهش حاضر درصدد است تا با بیان آراء ابن سینا و سید حیدر آملی در رابطه با شناخت و وصال خدا از طریق شناخت نفس بپردازد. ابن سینا به عنوان فیلسوف مشائی فقط به تحلیل عقلی بسنده می‌کند و سید حیدر آملی نیز به عنوان شخصی عارف پیشه درصدد بیان آراء عرفانی در این زمینه است. با بررسی بیشتر مشخص می‌شود که گویا ابن سینا کم کم به روش عرفانی نزدیک شده وبه روش اشراقیون توجه کرده است. در این پژوهش ابتدا به چگونگی شناخت از دیدگاه این دو شخصیت برجسته پرداخته شده و سپس شناخت خدا و شناخت نفس و ابعاد گوناگون این شناخت و امکان و مطلوبیت آن را بیان کرده‌ایم. در ادامه به وصال و چگونگی رسیدن به آن از دیدگاه این دو شخصیت مهم فلسفی و عرفانی نیز پرداخته ایم و سرانجام دیدگاه های آن دو را در این مورد مقایسه کرده ایم.

مدرسه شیخیه یکی از مدارس کلامی شیعه اثناعشری به شمار می‌رود که توسط شیخ احمد احسائی در قرن دوازده هجری بنا نهاده شد. تعالیم شیخ احسائی پس از مرگ او و جانشین اصلی‌اش سید کاظم رشتی در چهار مسیر ادامه یافت. مدرسه کرمان، مدرسه تبریز و مدرسه همدان و جریان بابیه نخستین. یکی از موضوعاتی که با نام مدرسه شیخیه گره خورده است، بحث رکن رابع ایمان است که چهار مدرسه فوق الذکر در مورد اصل و جزئیات آن نظر واحدی ندارند.رساله حاضر با مطالعه آثار مشایخ شیخیه در چهار مدرسه فوق‌الذکر سیر تطور این نظریه را پی ‌می‌گیرد و نشان می‌دهد برای فهم صحیح تطورات این نظریه باید بین بُعد نظری آن با بُعد مصداقی‌اشتفکیک کرد. در بخش نظری به تفصیل ادله باورمندان و منکران این نظریه در بین شیخیان مطرح شده و نسبت آن با تئوری وحدت ناطق تبیین شده است. در بخش مصداقی نیز با احصاء گزارش‌های گوناگون مدارس چهارگانه فوق، کوشیده شده در مورد جایگاه و ادّعای مشایخ مدرسه شیخیه (به خصوص: شیخ احسائی و سید رشتی) در نگاه اتباعشان قضاوت شود.نظریه رکن رابع به عنوان اثبات‌کننده وجود وسائط میان معصومین علیهم السلام با سائر مردم، علاوه بر بُعد کلامی از لحاظ تاریخی نیز می‌تواند به فهم بهتر برخی وقایع تاریخی دوران قاجار تا دوران معاصر کمک کند. لذا با زاویه دید تاریخی نیز به تحلیل تطورات آن به ویژه ارتباط آن با جریان بابیت پرداخته شده است.

می‌توان گفت که دین و ادب عضو جدا ناشدنی از فرهنگ و آداب و رسوم یک ملت هستند و معارف اسلامی همیشه مورد توجه شاعران و نویسندگان ایرانی بوده است. آن‌ها سعی کرده‌اند از مضامین قرآن و حدیث برای ارتقا و دلنشین کردن سخن خود استفاده کنند و کلام خود را به وسیله‌ی قرآن و حدیث دلپذیر نمایند. مصلح بن‌عبدالله سعدی شیرازی شاعر و نویسنده‌ی بزرگ قرن هفتم هجری دو اثر معروف «گلستان» و «بوستان» را به رشته‌ی تحریر در آورده است. این دو اثر گرانمایه حاوی نکات بلاغی و ادبی فراوانی است. این تحقیق با هدف پاسخگویی به این مسأله صورت می‌پذیرد که سعدی شیرازی در محتوای گلستان و بوستان تا چه حد از معارف قرآنی و حدیثی بهره برده است. همچنین تأثیر قرآن و حدیث بر خلّاقیت ادبی و تخییل شاعر در این دو کتاب پربار مورد بررسی قرار گرفته است. از مباحث دیگر بررسی شده نقش قرآن و حدیث بر موسیقی کلام سعدی است. مبانی نظری این تحقیق را قرآن و کتب حدیث و کتاب‌های گلستان و بوستان و منابع معتبر زیبایی شناسی ادبی تشکیل می‌دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قرآن و حدیث دو سرچشمه‌ی مهم و حیاتی در ایجاد مضامین تازه و معانی دقیق در گلستان و بوستان هستند. نثر و شعر این دو کتاب آکنده از الفاظ و مضامین عالی قرآن و حدیث است. معارف قرآن و حدیث، در موسیقی کلام، صور خیال و محتوا بر لطف و کمال این دو اثر افزوده است.

سنّت پیامبر اکرم(ص)بعد از قرآن کریم،دومین منبع برای شناخت اساسی دین اسلام است.اکتفا نمودن به یکی از این دو منبع به تنهایی،نمی تواند انسان را به شناخت درستی از دین اسلام برساند.زیرا قرآن که راهنمای بشر است، کلام پیامبر(ص)را همان وحی الهی و به دور از هر گونه هوی و هوسی معرفی می کند.بخشی از آنچه در منابع روایی آمده، روایاتی است که در مناقب برخی از صحابه و طعن برخی دیگر آمده است. اين روايات مي توانند از صحّت و اعتبار برخوردار باشند و يا اين كه مجعول و تحريف شده باشند. نکته ی قابل ذکری که درباره ی روایات مناقب و مطاعن باید دانست این است که روش دروغ پردازان در جعل این گونه روایات، توجّه نمودن به ویژگی های خاصّی از فرد مورد ستایش و یا مورد طعن است که آن شخصیّت به کلّی فاقد آن هاست و با نگاهی به تاریخ سیره و زندگی این افراد خلاف آن ثابت خواهد شد.شاید بتوان گفت که بیشترین میزان جعل و تحریف روایات مناقب و مطاعن در دوران حکومت بنی امیّه و با پرچمداری معاویه صورت گرفت.وی در پیشبرد مقاصد شوم خود از هیچ تلاشی دریغ نمی ورزيد و در این راه از هروسیله ممکن استفاده می نمود تا انتقام پدران خود را از پیامبر(ص)و خاندان پاکش و به ویژه امیرمؤمنان،علی(ع)بگیرد.بنابراین با توجّه به این كه احاديث تحریف شده و جعلي در منابع روایی وارد شده است و نزد شیعه و اهل سنّت مورد استناد قرار مي گيرند،و همچنين به علّت اهميت نقد و ارزیابی اخبار،لازم است که این منابع مورد بررسی قرار گیرند تا با مشخص شدن صحّت و سقم روایات، بتوان به شناخت روشنی از تاریخ اسلام دست یافت. لازم به ذكر است كه در بررسي روايات مناقب و مطاعن بيشتر به روايات تحريف شده و مجعول پرداخته ايم.

موضوع رساله حاضر بررسی یکی از جنبه های زیباشناسی سخن فارسی ، بیان در دیوان یغمای جندقی می باشد که هدف ازتدوین آن مشخص شدن جنبه های بیانی دیوان بغمای جندقی است که در 6 فصل تنظیم شده است . در فصل نخست به طرح و کلیات تحقیق پرداخته شده و در فصل دوم مختصری از زندگینامه یغمای جندقی ارائه گردیده و در فصل سوم با ارئه تعریفی از شعر و آنچه که ما آن را علم بیان می نامیم سعی گردیده تا محدوده این علم مشخص گردد . در فصل چهارم که قسمت اصلی پایان نامه نیز می باشد به بررسی جنبه های بیانی دیوان یغما پرداخته شد . شیوه کار بدین صورت است که ابتدا تعریفی از هرکدام از جنبه های علم بیان ارائه شده و در ادامه دیوان یغما مورد بررسی و ابیات مربوط به آن بخش از علم بیان استخراج و به صورت شاهد مثال و ابیات ارجاعی آورده شده است . در پایان هر بخش از این فصل با ارائه نمودار آماری میزان بسامدی هر کدام از این جنبه های علم بیان ارائه گردیده است . در فصل پنجم بر آن شدیم تا بررسی محتوای اشعار یغما درونمایه ای کلی از اشعار یغما و اصطلاحات رایج به کار برده شده در دیوان را برای مطالعه کنندگان ارائه نماییم و در نهایت در فصل ششم با ارائه یک نمودار کلی از چهار رکن اصلی علم بیان مورد استفاده شاعر تلاش نمودیم تا مشخص گردد این شاعر از کدام یک از ابزارها و شیوه های مخیل نمودن کلام به چه میزان بهره برده است.

«برهان تجربه دینی» یکی از براهین مهم بر اثبات وجود خدا در مغرب زمین در میان فیلسوفان خداباور می باشد. در این پژوهش سعی کرده ایم برهان مزبور را مورد بررسی قرار دهیم. و از آنجا که سویین برن روایت ویژه ای از این برهان دارد که تا کنون در زبان فارسی تحقیق مستقل و خاصی از آن صورت نگرفته است، در این پژوهش برهان تجربه دینی را با تأکید بر روایت وی بررسی نمودیم. سویین برن هم در بحث تعریف و دسته بندی انواع تجربه دینی و هم در موضوع واقع نمایی تجربه دینی مبانی و آراء مهمی دارد که توجه فیلسوفان معاصر خود را نیز به خود جلب کرده است. در این نوشتار هم تلاش شده است مبانی و آراء مزبور را به خوبی تبیین نماییم و هم در حد توان کوشش کرده ایم بر اساس مبانی فلسفه اسلامی آنها را مورد بررسی و نقد قرار دهیم. همچنین در حد امکان و در حد ارتباط با موضوع از آراء سایر فلاسفه و سایر تقریرهایی که از برهان تجربه دینی شده است، نیز بهره برده ایم. روش گردآوری اطلاعات نیز در این پژوهش، روش کتابخانه ای بوده است و البته در چند مورد از جناب سویین برن نیز در خصوص محتوای بعضی از نظریاتش توضیحات و راهنمایی هایی خواسته شد که ایشان نیز مطالبی را در پاسخ ذکر کردند که از آنها در غنی سازی هر چه بیشتر این تحقیق استفاده گردید. به هر حال امید است که این اثر در بررسی برهان مزبور بر اساس آراء و نظریات جدید کمکی به جامعه علمی کشورمان کرده باشد.

آفرینش جهان در مباحث هستی شناسی و کیهان شناسی بنیادی‌ترینموضوعات است. در این تحقیق، آفرینش جهان را براساس متون پهلوی بندهش، مینوی خرد و دینکرد سه، همچنین گزیده‌های زادسپرم بیان کرده‌ایم. در این متون، تا حد امکان، به مباحث آفرینش، با دیدی تفسیری نظر افکندیم. اسطوره نشان دهنده فرهنگ و نحوه تفکر مردمان در دوران های کهن است، اساطیر نماینده تداوم زندگی فرهنگی یک ملت و به نوعی تاریخ آن است. در فهم عامه و در برخی از فرهنگ ها، اسطوره معنی «آنچه خیالی و غیرواقعی است» دارد، اما اسطوره را باید داستان وسرنوشت مینوی دانست که معمولاً اصل آن معلوم نیست. اسطوره واکنشی از ناتوانی انسان در مقابل قوای طبیعت و ضعف او در برآوردن آرزوهاو ترس از حوادث غیر مترقبه است. نیز اسطوره تجسم احساسات آدمی است به گونه ای ناخودآگاه برای تقلیل گرفتاری ها، و چون آنها را تکرار می کند آرامش می یابد.این تحقیق، بیشتر بر مبنای بندهش شکل یافته است. در متون یاد شده، اسطوره آفرینش دارای اختلافاتی است، که مطرح کرده‌ایم. براین اساس، هستی از آغاز تا پایان آفرینش در بندهش به 9 هزار سال و در مینوی خرد و زادسپرم به شش هزار سال تقسیم شده است و نیز گاهی به دوازده هزار سال تقسیم شده است.سه هزار سال نخست به بحث آغاز هستی و آفرینش مینوی هرمزد و ضد آفرینش اهریمن، سه هزار سال دوم به آفرینش گیتوی هرمزد و در سه هزار سال سوم به تازش اهریمن و نیرو های اهریمنی به گیتی و مقابله هر یک از آفریدگان هرمزد با اهریمن می‌پردازند. این اساطیر بازتابی از اساطیر دوران کهن‌تر (هند و ایرانی ) و هم‌چنین نشان گر تأثیر اساطیر آسیای غربی ( تمدن های بین النهرین شامل تمدن سومر ، بابل ، آشور و ... )و بومیان ساکن نجد ایران ( از جمله عیلامیان ) هستند. بازگویی اساطیر زروانی در لا‌به‌لای اساطیر مزدیسنی، که در متون اوستایی نمی‌بینیم، یکی از مهم‌ترین تأثیرات فرهنگ آسیای غربی و فرهنگ مردم بومی ایران است، که تداوم باورهای زروانی را در طی سالیان زندگی مردمان باستان نشان می‌دهد

نگارگری ایرانی ریشه در اعماق تاریخ، تمدن و فرهنگ ایرانی دارد. نگارگری ایرانی در شکوفاترین دوره‌های خود، هنری در خدمت دین و مذهب و در جهت بیان اندیشه‌های مذهبی و دینی بوده است و در طی سده‌های متمادی با تکیه بر غنای تحسین برانگیز فرم و معنا توانسته است حامل پیام‌های والای روحانی برای مخاطبان باشد. در بررسی نگاره‌های بهشتیان و دوزخیان معراج نامه، حضور نشانه بهشتیان(خود) به دلیل تفاوت در جنس دال، سبب تغییر در وضعیت حضور نشانه دوزخیان(دیگری) می‌شود و به این ترتیب کارکرد نشانه معنای آن را دگرگون می‌سازد. این دگرگونی خود مدیون شکل باختگی نشانه دوزخیان(دیگری) می‌باشد که به واسطه تفاوت در چهره، پوشش، ترکیب بندی، اندام، نژاد و... عاملی برای قرار‌گیری در حاشیه می‌باشد. بدین منظور پژوهش حاضر در نظر دارد به مطالعه ساز و کارهای تشکیل تصویر فرهنگی با نگاهی به مفهوم دیگری در نگارگری ایران بپردازد. این پژوهش بر مبنای ماهیت، از نوع پژوهش‌های بنیادین کیفی است و با روش توصیفی تحلیلی انجام خواهد شد، همچنین روش کمی و آماری برای به دست آوردن نتایج حاصل از تحلیل ها به کار برده می شود. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که از منظر نگارگر، مفهوم «خود» و «دیگری»،از دیدگاه فردیت هنرمند و اجتماعی- فرهنگی، خود را با بهشتیان یکی و نزدیک‌تر نشان داده است و در تقابل با دوزخیان قرار دارد. در واقع هنرمند بهشتیان را «خودی» فرهنگی و دوزخیان را «دیگری» به تصویر کشیده است.