جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سنّت پیامبر اکرم(ص)بعد از قرآن کریم،دومین منبع برای شناخت اساسی دین اسلام است.اکتفا نمودن به یکی از این دو منبع به تنهایی،نمی تواند انسان را به شناخت درستی از دین اسلام برساند.زیرا قرآن که راهنمای بشر است، کلام پیامبر(ص)را همان وحی الهی و به دور از هر گونه هوی و هوسی معرفی می کند.بخشی از آنچه در منابع روایی آمده، روایاتی است که در مناقب برخی از صحابه و طعن برخی دیگر آمده است. اين روايات مي توانند از صحّت و اعتبار برخوردار باشند و يا اين كه مجعول و تحريف شده باشند. نکته ی قابل ذکری که درباره ی روایات مناقب و مطاعن باید دانست این است که روش دروغ پردازان در جعل این گونه روایات، توجّه نمودن به ویژگی های خاصّی از فرد مورد ستایش و یا مورد طعن است که آن شخصیّت به کلّی فاقد آن هاست و با نگاهی به تاریخ سیره و زندگی این افراد خلاف آن ثابت خواهد شد.شاید بتوان گفت که بیشترین میزان جعل و تحریف روایات مناقب و مطاعن در دوران حکومت بنی امیّه و با پرچمداری معاویه صورت گرفت.وی در پیشبرد مقاصد شوم خود از هیچ تلاشی دریغ نمی ورزيد و در این راه از هروسیله ممکن استفاده می نمود تا انتقام پدران خود را از پیامبر(ص)و خاندان پاکش و به ویژه امیرمؤمنان،علی(ع)بگیرد.بنابراین با توجّه به این كه احاديث تحریف شده و جعلي در منابع روایی وارد شده است و نزد شیعه و اهل سنّت مورد استناد قرار مي گيرند،و همچنين به علّت اهميت نقد و ارزیابی اخبار،لازم است که این منابع مورد بررسی قرار گیرند تا با مشخص شدن صحّت و سقم روایات، بتوان به شناخت روشنی از تاریخ اسلام دست یافت. لازم به ذكر است كه در بررسي روايات مناقب و مطاعن بيشتر به روايات تحريف شده و مجعول پرداخته ايم.

منقبت به معنای فعل کریمانه مورد اهتمام خاص قرآن و سنت است. با نگاهی گذرا به قرآن، محورهایی چون خویشاوندی با پیامبر (ص)، سبقت در اسلام و ایمان، هجرت، جهاد و فداکاری در راه شریعت همراه با داشتن بصیرت، مهم ترین منقبت ها به نظر می آیند. اهتمام خدا و رسول (ص) به مناقب، جهت الگوسازی برای انسان ها بوده و در برخی مقاطع، توجه به مناقب سبب تحول در جامعه شده است. اخبار مناقب، بخش عمده ای از جوامع حدیثی را در بر گرفته و در میان این اخبار آنچه مربوط به عترت (ع) است از امتیازات ویژه ای چون کثرت تعداد، محتوای برتر، انتشار و شهرت، صحت سند و نقل همگانی برخوردار بوده و این در حالی است که جریانات حاکم بر مسلمانان نوعا در جهت محو مناقب اهل بیت (ع) حرکت کردند. از طریق مطالعه در تاریخ صدر اسلام و تامل در اقدامات تخریبی مرتبط با عترت (ع) و فضایل شان این نتیجه حاصل می شود که حفظ و انتشار مناقب اهل بیت (ع) در گذر تاریخ، جلوه ای از حاکمیت اراده الهی در روشن ماندن مشعل هدایت است.

پژوهش حاضر به معرفی و نقد کتاب «تذکره الخواص»، نگاشته یکی از عالمان و مورخان قرن هفتم، به نام شمس الدین یوسف بن قزاوغلی، معروف به «سبط ابن جوزی»، می پردازد. پس از بازشناسی تبار و شخصیت و مذهب نویسنده و آگاهی از کتاب و منابع آن، نقد و بررسی محتوایی کتاب در چهار محور سامان یافته است: محور نخست شناسایی گزارش های موافق با باورهای شیعه؛ دوم گزارش های ضعیف و ناهمسو با باورهای شیعه؛ سوم گزارش هایی که در منابع دیگر وجود ندارد و یا کمتر به آن پرداخته شده است. چهارم پاسخ گویی به نقد و تضعیف برخی از اخبار مناقب و فضایل اهل بیت علیه السلام توسط برخی از محدثان و مورخان اهل سنت. یکی از اهداف مهم این پژوهش بازکاوی و پاسخ به دو پرسش مهم است که چرا نویسنده کتاب، که خود از عالمان و اندیشمندان اهل سنت است، با وجود پای بندی به مذهب اهل سنت، به نگارش و تدوین کتابی در باره مناقب و فضایل امامان شیعه پرداخته است؟ و افزون بر این، به برخی از آموزه های اعتقادی شیعه اذعان و اعتراف نیز کرده است؟ و چرا با وجود چنین اعتراف هایی، در نهایت، به مذهب امامیه نگرویده است؟