جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی « مباحث مهدوی » با توجه به مهمترین کتاب شیخ طوسی در موضوع مهدویت یعنی کتاب« الغیبه» علاوه بر ایجاد آشنایی با أبعاد دیگری از شخصیت علمی ایشان زمینه های جدیدی رادرتحقیقات مهدوی و ترویجوارتقاءفرهنگ مهدوی فراهم می آورد.در این رساله بعد از أخذ و استخراج نظرات شیخ طوسی و عنوان‌دهی به نکات استخراج شده به چینش منطقی مباحث پرداخته شده و بر همین اساس پایان‌نامه از فصول پنج گانه تشکیل شده است.اولین و مهمترین مسأله در این مباحث اثبات تولد آن حضرت می باشد که با به بوته نقد کشاندن دو شبهه مهم دراین رابطه یعنی شبهه در اصل مهدی باوری و شبهه در تولد آن حضرت، جواب‌های مختلفی با استناد به ادله عقلی ونقلی مختلف بر بطلان این شبهه‌ استخراج گردیده است .همچنین شبهه عمر طولانی حضرت نیز از راه ادلّه نقلی، اثبات قدرت خداوند و وجود افراد با عمرهای طولانی در طول تاریخ، به نقد کشانده شده است.همچنان که برخی از ویژگی‌های حضرت و یارانش با استفاده از روایات، جمع آوری گردیده است.نظر به اهمیت بحث از « نائبان و مدعیان» به برخی از مهمترین وظایف نائبان خاص مانند پنهان نگاه داشتن نام و مکان حضرت ، رفع شک و تردید درباره آن حضرت، گرفتن اموال متعلق به امام و توزیع آن در موارد لازم، مبارزه با مدعیان دروغین نیابت، جلوگیری از فرقه‌گرایی و اختلاف بین شیعیان و... پرداخته شده است. همچنین برخی از ویژگی‌های نائبان خاص مانند راسخ‌ترین در دین، عاقل‌ترین، پرتلاش در انجام وظیفه، عالم به علوم آل محمد (9) و... إستقراء و در مورد علت نداشتن اطلاعات کامل در مورد زندگی آنها به اموری همچون زندگی ناشناسانه، التزام به رعایت تقیه، سرّ نگه‌داری نواب و از بین رفتن منابع تاریخی توجه داده شده است.در بحث مدعیان نیابت نیز بعد ذکر برخی از این مدعیان ، عوامل پیدایش مدعیان در سه دسته عوامل زمینه ساز ، تسهیل کننده وشتاب زا ؛ بر اساس مکتوبات شیخ تنظیم و به شیوه‌های برخورد با مدعیان (مانند: آوردن خبرهای غیبی، آوردن توقیعات علیه آنان، تبریّ از آنان و روشنگری برای مردم ) و تبیین ضرورت عقلی و نقلی نیابت در این عصر پرداخته شده است.در قسمتی دیگر بعد از اثبات استمرار حجت‌های الهی تا روز قیامت و بقاء تکلیف توسط مردی از خاندان رسول خدا (9) به دو دیدگاه موجود در مورد غیبت حضرت یعنی «دیده نشدن» و « ناشناس بودن» امام (عج) اشاره و دیدگاه دوم به شیخ طوسی استناد داده شده است.در ادامه، به برخی پیامدهای غیبت در جامعه شیعی مانند فرقه‌گرایی، تلاش در توجیه امر غیبت، تبیین امامت و... اشاره گردیده و ضمن ذکر برخی علل غیبت (مانند عدم آمادگی مردم، نبود جانشین، بیم از کشته شدن، امتحان مردم و...) و برخی آثار حضور امام (مانند واسطه فیض بودن، امید بخشی و...) به ضرورت انتظار سازنده و برخی آثار آن مانند صبر و پایداری، اصلاح و خودسازی خود و دیگران و... اشاره شده است.در قسمت پایانی نیز بعد از ذکر چهار ویژگی‌ ظهور حضرت ( حتمی بودن، مخفی بودن، پدیدار شدن در ایام نومیدی، پدیدار شدن بعد از فراموشی) به تبیین تفاوت علایم و شرایط و برخی از علایم و شرایط ظهور همچون ندای آسمانی، امتحانات فراوان، فراگیری ظلم و... اشاره گردیده است.همچنین به برخی از ویژگی‌های حکومت آن حضرت همانند پذیرش همگانی، حکومت مستضعفان، حکومت صالحان، جهانی بودن اشاره شده است.

یکی از مسائلی که هم زمان با مسئله امامت مطرح گشته و به عنوان یکی از فلسفه‌های امامت از سوی شیعه مطرح شده است مسئله ولایت تشریعی می‌باشد، ولایت تشریعی به معنای حق حاکمیت و جعل قانون از مباحث مهم و اساسی است و از آنجا که درباره امامان معصوم (علیهم‌السلام) از باب مسامحه نبوده بلکه از باب اداره و سرپرستی امور جامعه بشری است که البته ولایت ایشان در محدوده تشریع و تابع قانون الهی است به همین خاطر در طول ولایت خداوند است نه در عرض آن.استمرار ولایت تشریعی پس از پیامبر، تا پایان حیات امام حسن عسکری(سلام‌الله علیه) بی هیچ مشکلی، امامت عامه را اثبات می نمود اما با شروع امامت امام زمان و غیبت آن حضرت،زمینه طرح شبهاتی در این باره از سوی مخالفان فراهم گردید که علمای شیعه مانند سیدمرتضی و شیخ طوسی و دیگران تلاش نمودند چگونگی اعمال این ولایت را در زمان غیبت تییین نمایند.مسئله ولایت تشریعی در زمان غیبت،در دو دوره‌ی غیبت صغری و غیبت کبری مطرح می‌باشد.در دوره‌ی غیبت صغری، مشکلی از جهت ولایت تشریعی برای شیعیان وجود نداشته،زیرا از طرفی کمتر موضوعیپیدا می‌شد که حکم آن در روایات نیامده باشد واز طرفی هم،مردم با مراجعه به نائبان خاص امام زمان(سلام‌الله علیه) نیاز خود را برطرف می کردند.در دوره‌ی غیبت کبری،نیز هرچند امکان ارتباط رسمی با امام(سلام‌الله علیه) در این زمان وجود ندارد،امااستمرار ولایت تشریعی ممکن می‌باشد زیرا امکان استمرار آن در قالب تز ولایت فقیه که ادله عقلی و نقلی به اثبات آن در عصر غیبت کبری می-پردازند، وجود دارد که در عصر غیبت ولی فقیه جامع-الشرائط عهده‌دار ولایت تشریعی و رهبری جامعه اسلامی می‌گردد.

پژوهش حاضر در پی کالبد شکافی تاریخی در صدر اسلام و یکی از مباحث مهم گفتمان اسلام سیاسی است . این پژوهش بر اساس شواهد تاریخی در زمینه سیره پیامبر(ع) و امامان شیعه (ع) بر آن است تا نشان دهد که چرا و چگونه الگوی مدینه فاضله فارابی در کتاب (( آراء اهل المدینه الفاضله )) در عین همخوانی با مدینه فاضله افلاطون درکتاب جمهوری ، با متن سیاست در اسلام ناسازگار است . این پایان نامه نشان می دهد که الگوی مدینه فاضله فارابی با الهام از شهر آرمانی افلاطون ، بر اساس نظامی سلسله مراتبی و اندام‌وار شکل گرفته است که در قالب آن پیامبر (ع) و امام شیعیان (ع) به جای فیلسوف شاه افلاطونی نشانده شده اند . این در حالیست که فیلسوف شاه افلاطونی در جایگاه حاکم با عقل انحصاری خطا ناپذیر به تصویر کشیده می شود که چنین تصویری با واقعیت حکومت در زمان پیامبر (ع) و امامان شیعه (ع) ناسازگار به نظر می رسد و علاوه بر آن در وضع حکومت شیعه در زمان غیبت امام معصوم (ع) با بحران مواجه می شود . روشن است که در این صورت باب حکومت شیعی ( اسلامی ) تا ظهور عقل خطا ناپذیر بسته خواهد بود و برقراری حکومت و فرایند سیاست و قضاوت منوط به وجود فردی با عقل خطا ناپذیر و معصوم خواهد بود . این در حالیست که بر اساس شواهد به دست آمده معلوم می شود که حتی در زمان حضور پیامبر و امام معصوم (ع) سازوکار سیاست و قضاوت بر اساس عقلانیت جهان شمول و شواهد عینی و معقول استوار شده است . این پژوهش ضمن بازخوانی آراء سیاسی فارابی نشان داده است که اساسا فلسفه سیاسی فارابی بر مبنای تفکری انتزاعی و غیر تاریخی با اسلام سازماندهی شده است. بر همین اساس مراجعه به شواهد تاریخی در صدر اسلام نشان می دهد که پیامبر (ع) و امام معصوم (ع) با وجود برخورداری از عصمت در حوزه ولایت الهی خود ، در عرصه ولایت سیاسی که حوزه سیاست و قضاوت است ، بر مبنای عقلانیت همگانی و شواهد عینی به سیاست و قضاوت پرداخته اند . بدین ترتیب، می تواننتیجه گرفت که در زمان غیبت نیز ، وجود عقل خطا ناپذیر یا فیلسوف شاه آرمانی مطابق بر تصویر فارابی از رئیس اول در مدینه فاضله، از ضروریات تشکیل حکومت نیست و از این رو آراء فارابی با سیاست عملی ، سیره و سنت نبوی و امامن شیعه (ع) در صدر اسلام قابل تطبیق نیست .

مدرسه شیخیه یکی از مدارس کلامی شیعه اثناعشری به شمار می‌رود که توسط شیخ احمد احسائی در قرن دوازده هجری بنا نهاده شد. تعالیم شیخ احسائی پس از مرگ او و جانشین اصلی‌اش سید کاظم رشتی در چهار مسیر ادامه یافت. مدرسه کرمان، مدرسه تبریز و مدرسه همدان و جریان بابیه نخستین. یکی از موضوعاتی که با نام مدرسه شیخیه گره خورده است، بحث رکن رابع ایمان است که چهار مدرسه فوق الذکر در مورد اصل و جزئیات آن نظر واحدی ندارند.رساله حاضر با مطالعه آثار مشایخ شیخیه در چهار مدرسه فوق‌الذکر سیر تطور این نظریه را پی ‌می‌گیرد و نشان می‌دهد برای فهم صحیح تطورات این نظریه باید بین بُعد نظری آن با بُعد مصداقی‌اشتفکیک کرد. در بخش نظری به تفصیل ادله باورمندان و منکران این نظریه در بین شیخیان مطرح شده و نسبت آن با تئوری وحدت ناطق تبیین شده است. در بخش مصداقی نیز با احصاء گزارش‌های گوناگون مدارس چهارگانه فوق، کوشیده شده در مورد جایگاه و ادّعای مشایخ مدرسه شیخیه (به خصوص: شیخ احسائی و سید رشتی) در نگاه اتباعشان قضاوت شود.نظریه رکن رابع به عنوان اثبات‌کننده وجود وسائط میان معصومین علیهم السلام با سائر مردم، علاوه بر بُعد کلامی از لحاظ تاریخی نیز می‌تواند به فهم بهتر برخی وقایع تاریخی دوران قاجار تا دوران معاصر کمک کند. لذا با زاویه دید تاریخی نیز به تحلیل تطورات آن به ویژه ارتباط آن با جریان بابیت پرداخته شده است.

مهدویت از مفاهیم و آموزه های اصیل اسلامی است که در فرهنگ تشیع جایگاه والایی دارد. نوع نگرش به این آموزه در طول تاریخ، عامل شکل‌گیری بسیاری از مبارزات و قیام‌ها علیه حکومت‌های موجود بوده است. انقلاب اسلامی ایران ازجمله تحولات عمده-ای است که تحلیل‌گران عوامل متفاوتی را در وقوع آن دخیل دانسته‌اند. به رغم وجود عوامل متعدد، مذهب تأثیر عمده‌ای در این انقلاب داشته و رهبران انقلاب با تبیین وتفسیر مفاهیم دینی نقش مهمی را در این زمینه ایفا کرده‌اند. درطول مبارزات گروه‌های مختلفی ضمن مخالفت با رژیم پهلوی به تبیین الگوی آرمانی برای انقلاب پرداخته و سعی درترسیم جامعه مطلوب داشتند. رویکرد مذهبی نیز با توجه به آرمان‌های خود به طرح حکومت اسلامی پرداخت. این دیدگاه به دلیل نزدیک بودن با فرهنگ مردم و تکیه بر ظرفیت‌های دینی توانستند رهبری مبارزات انقلاب را در دست گیرند. رهبران این گروه عمدتاً روحانیون بودند که به سبب آشنایی با دین، اقدامات رژیم پهلوی را در مخالفت با آن می‌دیدند. دو دیدگاه در میان آنها رواج داشت که ناشی از برداشت ایشان از غیبت ومسأله حکومت در عصر غیبت بود. برخی به عدم دخالت دین در عرصه سیاست و برخی دیگر به دخالت دین در عرصه سیاست معتقد بودند. گروه حاضر با اعتقاد به جامعیت دین اسلام و داشتن برنامه سیاسی و اجتماعی و... در طول مبارزات با بیان آسیب‌های رژیم حاکم به انتقاد علیه آن پرداختند. در این میان امام خمینی دارای نقش برجسته‌ای بود که با طرح حکومت اسلامی و ایده نیابت فقها از امام معصوم(ع)، در سالهای آغازین مبارزات، ذهنیت عموم مردم را جهت‌دهی نمود. مهدویت همواره از بُعد نظری تأثیر عمده‌ای در انقلاب اسلامی داشته است.

در برخی از منابع روائی شیعه، روایاتی آمده که محتوای روایات این است که هر اقدامی در دورۀ غیبت کبری در جهت تشکیل حکومت و جهاد و مبارزه را جایز نمی‌داند. وظایف شیعیان در این دوره را، تقیه، سکوت، انتظار و عدم‌همراهی با هر قیام کننده بیان می‌دارد و سرانجام هر قیامی در جهت تشکیل حکومت را محکوم به شکست بیان می‌کنند در مقابل در منابع اسلامی دلائل عقلی و نقلی وجود دارد که مسلمانان ناگزیر به تشکیل حکومت و یا فراهم نمودن شرایط و مقدمات آن هستند با بررسی سندی و محتوایی این دو دسته از روایات نتیجه-ای که به دست می‌آید این است که.اکثر روایات منع قیام از جهت سندی ضعیف می‌باشند و از جهت محتوایی برخی از روایات از تحریفات بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌باشد برخی دیگر مربوط به اخبار غیبی می‌باشد وعده‌ای از روایات مربوط به اشخاص خاص و زمان خاص می‌باشند، برخی دیگر از روایات تقیه‌ای می باشند در مقابل آیات و روایات امر به معروف و نهی از منکر، جهاد و دلائل عقلی حکومت در اسلام وقیام‌های مورد تأیید معصومین  از جهت متنی وسندی دارای استحکام می‌باشند و از هر جهت بر روایات منع قیام برتری دارند.

یکی از مباحث مهم و پر اهمیت فرهنگ مهدویت در عصرغیبت انتظارفرج است. انتظار امری است آمیخته ی با جان آدمی وتوأم با امید و حرکت به سوی آینده است. ازاین مفهوم برداشت های متفاوتی شده است، در برداشت منفی یاویرانگرآن، انتظار یعنی اینکه انسان دست روی دست بگذارد تا خود امام زمان(عج)بیاید و همه ی امور را اصلاح کند، در این حالت از انتظار، شخص منتظر در برابر ظلم ها وستم ها و یا حرکت های رو به رشدو موفقیت آمیز به سوی آینده، راه انزوا را در پیش گرفته وهرگونه حرکت وایجاد تحول در راستای زندگی بهتر ورفع تبعیض وبی عدالتی ها را ناهمگون با مسئله ی انتظار می داند. در برداشت دیگر انتظار مفهومی پویا وسازنده وتلاشی هدفمند است، در این حالتشخص منتظر با هر گونه انزواو گوشه گیری مخالف است و درحد توان خود به مبارزه ی با ظلم ها وبی عدالتی ها می پردازد و بستر های فکری و فرهنگی-اجتماعی را برای ظهور امام زمان(عج) و گسترش عدالت مهدوی آماده می کند. تحقیق حاضر با عنوان «آثار وپیامدهای انتظاردر زندگی شیعیان با رویکرد حدیثی» در صدد بیان مفهوم واقعی انتظاربا تکیه بر احادیث معصومین(ع) می باشد، انگیزه وهدف ما در بیان اثرات وکارکردهای انتظار، تنبه وبیدارسازی منتظران به دست آورد های باور خویش ومبارزه با قرائت های انحرافی بوده، که خواسته یا نا خواسته این باور پویا ونقش آفرین را عملا از خاصیت انداخته، وگاه به ابزاری در دست نااهلان تبدیل کرده اند.