جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم مهمترین منبع استنباط احکام شرعی به شمار می رود که بر اساس آیات و روایات متعدد جامع همه احکام شرعی است که بشر به آن نیاز دارد ؛ ولکن تاکنون مفسران آیات الاحکام و فقیهان تنها از بخش محدودی از آیات و احکام فقهی وشرعی این کتاب الهی استفاده کرده اند ، و این در حالی است که دائره آیات و مباحث فقهی قرآن بسیار فراتر از آن چیزی است که تاکنون در این منابع مطرح شده است و یکی از راههای عمده ای که می توان از مباحث و احکام فقهی قرآن بیشتر استفاده کرد این است که مبانی و روشهای توسعه استنباط احکام از قرآن بررسی و منقح گردد. اهم این مبانی و روشها عبارت است از : 1ـ تشریعی بودن قرآن و گستره تشریعات آن، به این معنا که قرآن کریم کتاب تشریع است و گستره تشریعات آن نیز فراتر از آیات و موضوعاتی است که تا کنون در منابع فقهی آمده است . 2ـ وحدت شرایع الهی در اصول و فروع ، بر اساس این مبنا، فقیهان می توانند احکام متعددی را از آیات مربوط به شرایع گذشته که در قرآن آمده استنباط نمایند. 3ـ چند معنایی آیات قرآن، بر اساس این مبنا ، از هر یک از واژه گان و جملات قرآن معانی و احکام متعددیبرداشت می شود . 4ـ استقلال فرازهای تقطیع شده قرآن ، بر اساس این مبنا، فقیه می تواند از بسیاریفرازهای تقطیع شده، احکامی را بدون توجه به جملات یا آیات قبل و بعد آنها استنباط نماید. 5ـ استنباط احکام با استفاده از سنت و روایات تفسیری ، با استفاده از این روش ، فقیه می تواند ، احکامی را از قرآن استنباط نماید که بدون استفاده ازروایات ، این امر امکان پذیر نیست .نتیجه‌ای که از مجموع این مبانی و روشها به دست می آید این است که آیات و موضوعات فقهی قرآن محدود به آیات و موضوعات فقهی مطرح شده در کتب آیات الاحکام و فقه نیست ؛ بلکه در قرآن ، آیات و موضوعات فقهی دیگری نیز آمده است که با وارد کردن این آیات و موضوعات در منابع فقهی شیعه و اهل سنت ، می توان دائر? احکام استنباط شده از قرآن کریم را توسعه داد ، از این رو محدود کردن آیات فقهی قرآن به پانصد یا هزار و یا حتی دو هزار آیه وجه صحیحی ندارد ؛ افزون بر این، فقیه می‌تواند با استفاده از برخی مبانی و روشهای مورد بحث، همچون چند معنایی آیات قرآن و نیز استقلال فرازهای تقطیع شده، احکام بیشتری را از این کتاب الهی استنباط نماید و از این طریق دامنه احکام قابل استنباط از قرآن را نیز توسعه دهد .

در این تحقیق سعی برآن بوده که آن زوایای انسان شناسی قرآن که اصلا مورد توجه واقع نشده و یا کمتر مورد توجه واقع شده ، مورد بررسی قرار گیرد. در فصل اول از این تحقیق ابتدا به بررسی تعدد اسما انسان در قرآن کریم پرداخته شده و چنین نتیجه گرفته شده که این اسما با یکدیگر مترادف نمی باشند و هر یک حامل معنای مخصوص به خود است به گونه ای که واژه بنی آدم همواره با نوعی تکریم و کرامت همراه بوده ، برخلاف واژه انسان که همواره با نوعی مذمت و نکوهش همراه است و در جایی این واژه به کار می رود که سخن از نقاط ضعف طبیعت اولیه انسان و یا طبیعت ثانویه انسان فاقد ایمان و تقوا در میان باشد. سپس به دوگانگی اوصاف انسان در قرآن پرداخته شده و مباحثی از قبیل : سر دوگانگی اوصاف انسان در قرآن ، تبیین نقاط ضعف طبیعت اولیه انسان ، بیان گرایش های موجود در طبیعت اولیه انسان ، حکمت وجود چنین گرایشهایی در طبیعت اولیه انسان ، علت کثرت اوصاف منفی انسان نسبت به اوصاف مثبت او در قرآن کریم و ... پرداخته شده و سعی شده به گونه ای مستدل به شبهات و پرسشهای موجود در این زمینه پاسخ گفته شود. و در پایان نمایه دقیقی از آیات اسما و اوصاف انسان در قرآن ارائه شده است . در فصل دوم و سوم نیز سعی سعی شده ، تمامی اوصاف مثبت و منفی انسان از زوایای مختلف بحث و بررسی قرار گیرد.

موضوع این نوشتار، امامت (به مثابه مدیریت) در میراث امام علیاست و هدف از آن نگرش به مدیریت آن حضرت در دوران حاکمیت، و استخراج اصول آن در استقرار نظام‌های حکومتی می-باشد، که نتایج زیر را در پی دارد:مدیریت امیرمومنان در نظام اداری، نگرشی شگرف به شایسته سالاری را ترسیم می‌کند که در جهت تحقق حق محوری، قانون مداری و عدالت گستری برنامه‌ریزی شده است. کنترل و نظارت در این سازمان با مدیریتی دقیق و مدبرانه صورت ‌گرفته، عملکرد کارگزاران با ایجاد جوّ خود کنترلی، از طریق نظارت همگانی و نیز نظارت پنهان مورد ارزیابی مداوم بوده است. ‌نظام اجتماعی، مبتنی بر عدالت اجتماعی، یکسان‌نگری به همه اقشار در برابر قانون و برخورداری همگان از حقوق اجتماعی، طراحی گردیده و اگر چه آزادی‌های فردی، عقیدتی، بیان و سیاسی، مورد اعتقاد و التزام عملی است، اما پای‌بند قوانین شرعی بوده، به طوری که تا زمانی که با امنیت ملّی در زمینه اعتقادی، سیاسی و اجتماعی منافاتی نداشتند، و نیز انتقاد تخریبی نسبت به کارگزاران را به دنبال نمی‌آوردند، امیرمومنان مقابله عملی با آن را جایز نمی‌دانست. در نظام اقتصادی، عدالت اقتصادی، بازگرداندن دارایی‌های حاتم بخشی شده به بیت المال، حفظ توازن اقتصادی، تلاش در جهت عمران و آبادانی و جلوگیری از پیدایش ثروت‌های نامشروع کارگزاران حکومتی، اصول مورد اهتمام امیرمومنان بوده است.اهداف اصلی در نظام تربیتی حکومت علوی، نهادینه کردن فرهنگ دینی و جلوگیری از بدعت گذاری و تحریف در سنت و دین بوده است که با توجه به چهار شاخصه زمان شناسی، مخاطب شناسی، نیاز شناسی و زبان شناسی محقق ‌گردیده است. در حکومت علوی، قضاوت یکی از ارکان اصلی حکومت به شمار رفته و مورد توجه ویژه امیرمومنان بوده است. اهداف پیش بینی شده در این نظام، گسترش عدالت و انصاف در بین همه اقشار جامعه، تنظیم شعائر الهی و اجرای حدود و احیای حق و ابطال باطل، بوده است.تحقق امنیت داخلی در حکومت علوی، مرهون استقرار نظام‌های اداری، تربیتی، اجتماعی، اقتصادی و قضایی است. اگر چه اهتمام امیرمومنان بر عدم جهاد ابتدایی بوده، اما با تشکیل سپاه امنیتی و سازمان اطلاعات و جاسوسی نسبت به بیگانگان، در جهت تأمین امنیت خارجی می‌کوشید.

برخی از آیات قرآن کریم به این معنا اشاره دارد که اگر مردم عقاید و اعمال خود را بر طبق آنچه که فطرت اقتضا دارد وفق دهند برکات و خیرات به سوی آنها سرازیر می شود.. اما در مقابل این آیات، آیات دیگری داریم که عامل گسترش روزی فساد و طغیانگری است. و جوامعی که با وجود عدم ایمان و تقوی دارای رفاه اقتصادی هستند شاهد بر این مطلب است. پس آیات درباره علل گسترش روزی دو دسته هستند: آیاتی که ایمان و تقوی شرط نعمت بیان شده، آیاتی که تقوی و ایمان شرط نعمت بیان نشده. از همین رو در این پایان نامه توجه به مسئله رابطه رزق و پارسایی است که معمولاً بعنوان یک پارادکس بین نظریه و واقعیت نمودار بوده وکمتر بدان پرداخته شده است.رزق به معنای چیزی است که مورد بهره برداری موجود زنده قرار می‌گیرد و حیات موجود زنده، بدان وابسته است. لذا از هر چیزی آن مقدار رزق است که مورد استفاده واقع گردد. رزق دو گونه است مادی، معنوی؛ که در آیات و روایات مصادیق متنوعی دارد.برخی از مصادیق رزق مادی عبارتند از: آب، انواع خوراکیها، همسر؛ و از نمونه های رزق معنوی: علم، تقوا، توکل، توبه، شکر، ذکر می باشد.راهکارهای افزایش رزق (مادی و معنوی) عبارتند از: عوامل بهداشتی، کار و تلاش، رعایت اخلاق و آداب اجتماعی و عوامل معنوی.و از علل منع رزق: عدم رعایت بهداشت، تنبلی و دنبال کار نرفتن و وجود رذائل اخلاقی می باشد، که در روایات بدان اشاره شده است. آیات و روایاتی که در خصوص رابطه رزق و پارسایی آمده است را می توان به سه دسته تقسیم کرد:تقوا و پارسایی ارتباطی به رزق ندارد، تقوا و پارسایی باعث کاهش رزق می شود، تقوا و پارسایی باعث افزایش رزق می شود.در خصوص دسته اول؛ با کنار هم قرار دادن روایات روشن می شود که این روایات درصدد بیان تقدیر روزی هستند.و در مورد دسته دوم؛ برخی از روایات تصریح بر این نکته دارد که پارسایی باعث فقر می شود که به بررسی علل آن پرداخته شد؛ گاه مصلحت اقتضا می کند که مومن در تنگدستی به سر ببرد و گاه به علت دریافت رزقی بهتر از رزق مادی، از رزق مادی بی بهره می شود.و دسته سوم؛ آیات قرآن کریم به صراحت بیان می دارد که پارسایی باعث وفور رزق می شود اما این علت یک علت تام و تمام نیست؛ بلکه یکی از مسببها در کنار علتهای دیگر است به این معنا که اسباب روزی به یک علت منتهی نمی شود بلکه علل دیگری مانند سعی و تلاش در آن دخیل هستند که البته در دین به این عوامل تأکید فراوانی شده است وبا بکار بستن همه تعلیمات دین در زندگی می توان به زندگی مطلوب دست یافت.

استوارترین تفسیر از قرآن کریم تفسیری است که در کلام و بیان داناترین مفسران و عالمان به قرآن ـ پیامبر(ص) و اهل بیت طاهرش(علیهم السلام) جاری شده وتجلی یافته است در درازای قرنها عالمان و مفسرانی به جمع آوری روایات تفسیری همت گماشته و تفاسیر روایی را سامان داده اند.در این پژوهش تلاش شده تا بر پایه روایات معصومان به فضا و محتوی سوره فتح دست یابیم و از سوی دیگر چگونگی روایات را، بدین معنی که تا چه حدّی تفسیری، تبیینی و تحلیلی داشته، نشان دهیم. بدین جهت برای دستیابی به روایات از دو روش بهره بردیم در روش اول روایات ذیل آیات را از تفاسیر البرهان، نورالثقلین، کنز الد قائق و الدر المنثور سیوطی بیرون کشیده و در روش دوم برای دستیابی بیشتر به روایات مرتبط با آیه از کتاب مستدرک بحار الانوار استفاده کرده و همچنین با استفاده از کلید واژه‌های مهم آیه و جستجوی فراوان در ذیل آیات مشابه درکل مجموعه قرآن توانستیم روایاتی که به نحوه ی موضع تفسیری وتحلیلی بیشتری از آیات را ارائه می‌دهند، را بدست آوریم..در ادامه برای دستیابی به فضا و محتوی سوره با منبع قرار دادن روایات و بهره گیری از دیگر مبادی تفسیری نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آراء مفسران توانستیم فضا و محتوی سوره را این‌گونه ترسیم کنیم که این سوره مشتمل بر داستان صلح حدیبیه و حوادث پیرامون آن همچون پیامدهای حاصل از صلح من جمله نعمتهای الهی که خداوند به پیامبر ومومنان اختصاص داده، بیان خصوصیات روحی مشرکین و منافقین، ورود به مکه درآینده نزدیک، برتری دین اسلام بر همه ادیان می‌باشد که همگی این موضوعات پیرامون محور اصلی سوره یعنی امتنان خدا بر پیامبر و مومنانش می‌باشد، می‌گردد.از دستاورد های مهم این پژوهش نشان دادن نقش کار ساز روایات در تبیین و تفسیر آیات سوره می‌باشد، همچنین توسعه معنایی که معصومین: در گسترش مفاهیم آیات بکار می‌بردند..

چکیدهبحث و سخن از عمل «سهل ممتنع» است. سهل است از آن روی که چنان پنداشته می‌شود روشن است و بحث و فحص زاید خواهد بود. ممتنع است از آن جهت که منابع دینی ارج و منزلت والایی را بدان داده و با تأمّل‌های فراوان می‌توان یافت که گستره‌اش تمام زوایای حیات انسانی اسلامی را درنوردیده است. دین به روشنی عمل را مهم‌ترین آموزه تلقی می‌کند و فردای انسان را در گرو آن رقم می‌زند اما واقع جامعه اسلامی و دینی چنان نیست؛ زیرا مسلمانان غالباً از یک سو با نگاه دینی و واجب عملی بدان ننگریسته‌اند و از سوی دیگر دامنه‌ی آن را محدود دانسته‌اند و بالاخره سهل-انگاری و آرمان جویی و جایگزین‌گرایی این آموزه‌ی والا را در زندگی انسانی اسلامی به شدّت ناکارآمد کرده است. بر این اساس، این پژوهش از یک سو بر آن است که به جایگاه عمل در پیوند با ایمان پاسخ گوید و آن‌گاه پایگاه آن را در گستره زندگی انسان نشان دهد و سرانجام ویژگی‌ها و چگونگی آن را برنماید و ناکارآمدی آن دیدگاه و عواملش و مهم‌ترین آسیب‌های عمل را تبیین کند. در این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از قرآن و نظر پیشوایان دینی صورت گرفت، مشخص شد که ایمان حقیقی عبارت است از شناختی با دل، پذیرشی با زبان و کرداری با اندام‌ها یعنی ایمان هم بُعد معرفتی، قلبی و درونی دارد و هم بُعد عملی و عینی. عمل در پیوند با ایمان در زندگی انسان از اهمیّت والایی برخوردار است و در گستره‌ی زندگی او که در دنیا، برزخ و قیامت امتداد می-یابد نقش تعیین کننده دارد. ایمان و عمل هر دو اصالت دارند و هر یک مُقوِّم، مُصَحِّح و مُوَکِّد دیگری است. اقسام عمل آثار گوناگونی به دنبال دارد و سرنوشت فردی و اجتماعی انسان و جامعه با آن رقم می‌خورد و سرانجام جزا عین عمل است که تجسّم می‌یابد و به انسان ارائه می‌گردد و بدین‌سان سعادت و شقاوت اخروی هم براساس آن معیّن می‌شود. عمل در پیوند با ایمان با ویژگی‌هایی مانند شایستگی(صالح بودن)، علم، رعایت ظرف وقوع، اتقان، تقوا، دوام، بصیرت و تدبیر مورد توجه اسلام است و چنین عملی در معرض آسیب‌هایی چون کفر، نفاق، شرک، عُجب، ریا، تنبلی و سستی و کوتاهی، منّت و اذیّت، تزیین و حبط قرار دارد.

آیا قرآن کریم احکام الهی را به روش خاصی بیان فرموده و اگر چنین است این روش ها کدامند ؟ فرضیه پژوهش آن است که قرآن کریم فقط به تبیین مسائل اکتفا ننموده بلکه به منظور رسیدن به هدف والای خود که همان هدایت بشر است در بیان مطالب ، روش های خاصی به کار برده است. مجموعه حاضراز دو بخش کلیات و روش ها تشکیل گردیده است . بخش اول در سهفصل جهتورود به مبحث اصلی طراحی شده :فصل اول به سه ویژگی جامعیت ، جاودانگی و جهان شمولی قرآن کریم تحت عنوان قلمرو دین پرداخته است. فصل دوم سه ویژگی دیگر یعنی چند لایه ای ، چند بعدی و چند وجهی بودن قرآن را با عنوان زبان قرآن مطرح نموده . فصل سوم مباحثی درباره احکام درقرآن ، از قبیل انواع ، تعداد و زمان نزول این آیات مورد بررسی قرار گرفته است . بخش دوم به .....

تفسیر قرآن کریم از کهن‌ترین روزگاران آغاز شده است. از جمله مهم‌ترین مستندات عالمان و مفسران در تفسیر قرآن روایات معصومان بوده است. حدیث در تفسیر قرآن ـ به شرط اعتبار ـ مهم‌ترین ابزار فهم آیات است. آنچه دراین مجموعه آمده است تفسیر آیات سوره محمد6 بر پایه روایات است. در آغاز واژه‌های دشوار یاب آیات بر پایه منابع لغوی تحلیل و محتوای آن گزارش شده است، آنگاه تبیین آیات آمده است مستند به منابع تفسیر و در مرحله سوم روایات ذیل آیات گزارش شده است که در این قسمت ابتدا روایاتی که در کتب حدیثی شیعه ذکر گردیده آمده و پس از آن روایات اهل سنت و در انتهای این بخش به داوری در مورد روایات پرداخته شده و مشخص می‌گردد که روایت ذیل آیه از کدام نوع روایات می‌باشد. (تأویلی، تفسیری، مصداقی و... )قابل ذکر است که با بررسی روایات ذیل این سوره مشخص گردید که روایات بیشتر از نوع تفسیری و مصداقی و کمتر از نوع تأویلی می‌باشد. محتوای این سوره را می‌توان شامل سه موضوع توصیف کافران و مومنان، جهاد و احکام مربوط به اسرای جنگی و مسأله انفاق دانست.

«مبهمات» اصطلاحی علوم قرآنی است که عالمان علوم قرآن در ضمن آثار خود بدان پرداخته اند و پیش از این ، عنوان اعلام، اماکن و زمان‌ها،‌ حیوانات، فرشتگان، جنیان، ‌ستارگان و اعداد مبهم را بیان کرده‌اند نه مفاهیم را. روشن است که ابهام ‌زدایی از آنچه مبهم نامیده می‌شود پیش از هر چیز مستند به نقل ها و گزارش ها خواهد بود که پژوهش‌های انجام‌شده دربارۀ مبهمات با تکیه به مستندات و نقل‌های اهل سنت شکل گرفته است این پژوهش برای ستردن خلأ، اثری مکتوب در این زمینه است که با هدف تبیین و تفسیر مبهمات بر پایه روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) سامان یافته است.«تفسیر مبهمات القرآن» بلنسی که گسترده‌ترین کتاب در این موضوع است مبنا قرار گرفته و هر آنچه او «مبهم» تلقی کرده است با روایات و نقل‌های منابع شیعی سنجیده شد، مواردی پذیرفته شده و مواردی دیگر نقد شده و بخش‌هایی از آنچه در آن کتاب آمده است از نقد رد شده است.این پژوهش نشان داده است که تفسیر مبهمات در مکتب خلفاء غالباً در جهت فضیلت‌سازی و منقبت‌سوزی به خامه آمده است و اما آنچه در نکتب اهل بیت (علیهم السلام) شکل گرفته است واقع‌نمایی دقیق و استوار و سامان‌یافته است.

چکیده ندارد.