جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی نظریه قرآن‌کریم درباره نسبت دین و اخلاق، به استنباطِ پاسخ قرآن‌کریم به مساله‌ رابطه دین و اخلاق می‌پردازد و روشِ این بررسی تحلیلی است. هدف از این بررسی بهره‌گیری از نتایجِ آن در مطالعاتِ فقهی و تنظیمِ برنامه‌هایِ تربیتی است. مطالعه شواهدِ قرآنی نشان می‌دهد که دین از منظرِ معناشناختی، رابطه‌ای نزدیک با اخلاق دارد و واژه «الله» به عنوانِ واژه مرکزی در حوزه دین، با مفاهیمِ اخلاقی گره خورده است. همچنین مطالعه شواهدِ قرآنی نشان می‌دهد که دین از منظرِ معرفت‌ شناختی وابسته به اخلاق است و بسیاری از شرایع ریشه در اخلاق دارند اما از منظر غایت شناختی، دین تکمیل کننده اخلاق است. غایتِ نهایی دین تامینِ آرامشِ قلبی انسان است که بدونِ اخلاق ممکن نیست.آیاتِ قرآن‌کریم از وابستگی مفهومی اخلاق به دین دفاع نمی‌کنند و می‌توان مفهومِ اخلاق را با مفهومِ اعتدالِ نفسانی تعریف کرد اما آیاتِ قرآن کریم از وابستگی روان‌شناختی اخلاق به دین دفاع می‌کنند و بدونِ انگیزه‌های دینی نمی‌توان به تمامِ احکامِ اخلاقی عمل کرد.می‌توان از مطالبِ به ظاهر ضداخلاقی در قرآن‌کریم، تحلیل‌هایی ارایه کرد که سازگاری آنها با اخلاق روشن گردد. این تحلیل‌ها به طور عمده مبتنی بر تعریفِ صحیح از مفهومِ عدالت و مصلحت است.

تحلیل صدوری و متنی روایات تفسیری پیامبر اکرم (ص)، موضوعی پویا و از جهت ضرورت، در بین موضوعات، علوم قرآنی و حدیث و نیز تفسیر قرآن، شاخص ترین است. در این تحقیق سعی شده، روایات تفسیری پیامبر (ص) با رویکردی جدید، و از جهاتی چون: تحلیل و بررسی صدوری این روایات بر اساس معیارهای موجود، بررسی فقه الحدیثی این روایات و شناخت کمی و کیفی و نیز توجه به نقش و جایگاه آنها در تفسیر و نقد و تحلیل روشهای تعامل مفسران فریقین و توجه به جهات افتراق و اشتراک هر یک از آنها، در برخورد با این روایات تفسیری، مورد پردازش قرار گیرد. لذا در این راستا به معیارهای مهمی دست یافتیم که ما را در شناخت بیشتر روشهای تعامل مفسران رهنمون می نماید. علاوه بر معیار، پرهیز مفسران از پیش داوری در تعامل با روایات تفسیری نبوی؛ که بدان اشاره و پرداخته شده، به برخی معیارهای مهم دیگری چون: استناد در روایات تفسیری، تحلیل صدوری و متنی روایات تفسیری پیامبر، پرهیز از اسراییلیات، نیز در این تحقیق پردازش شده است.

موضوع «ارزشهای اجتماعی» از دیر باز مورد توجه رهبران الهی و غیر الهی جوامع بشری بوده است و در طی تاریخ بویژه پس از شکل گیری دانش جامعه شناسی، جامعه شناسان نیز به آن توجه خاصی نموده اند و این موضوع دارای اهمیت و جایگاه مهمی در مباحث مرتبط با ارزشها شد. در بین متون دینی در اسلام «نهج البلاغه» پس از قرآن کریم مهمترین و غنی ترین منبع حاوی آموزه های دینی با رویکرد کلی مسائل اجتماعی حاکم در جامعه از جمله ارزشهاست. از دیدگاه امام در نهج البلاغه ارزشهای اجتماعی هر چند می توانند در جوامع مختلف اشکال متفاوتی داشته باشند، لکن دارای اصول ثابتی هستند که بر اساس آنها به صورت کاملا قانونمند تحول می یابند. این تحول در ارزشهای اجتماعی در جامعه تحت تاثیر مسائل مختلفی مانند شرایط محیط زندگی، دین و حاکمان جامعه است. از نظر امام، ارزشهای اجتماعی دین نهاد و آن دسته از ارزشهای اجتماعی غیر دین نهاد مثبت که در جامعه جریان داشته اند، باید حفظ و به نسل های بعدی آموزش داده شوند.

با اندک توجه به کرامات و نعمت های خداوند، دوگونه کرامت را می توان برای انسان متصور شد. نخست کرامت عامه که تمام موجودات را در برگرفته و اشاره به رحمت عام پروردگار دارد و همگان در برخورداری از آن حق یکسانی دارند. نوع دیگر کرامتی است که تنها کسانی را شامل است که قدمی بیش از دیگران در مسیر سعادت خویش برداشته اند و از آن تعبیر به کرامت اکتسابی می شود. یعنی همت و تلاش انسان در راه تقرب خداوند تعیین کننده آن است که تا چه حد در ظل این نوع کرامات قرار گیرد. این نکته ای است که در طول تاریخ توسط برخی از جوامع بشری به باد فراموشی سپرده شده یا ـ از روی آگاهی ـ برای نیل به اهداف استعماری خود به آن بی توجهند. همواره حاکمان جور بر پایه تعصبات قومی و نژادی، حقوق اولیه انسان های دیگر را نادیده گرفته و آنها را از نعمتهایی که با همنوعان خود در استفاده از آنها مشترک بوده اند، محروم ساخته اند.

کتاب گرانسنگ «کافی» مهم‌ترین و معتبرترین مجموع? حدیثی شیعه به شمار می‌رود. بر این کتاب شرحها و حاشیه‌های فراوانی نگاشته شده که تعداد آنها 70 فراتر می‌رود. ‌یکی از مهم‌ترین این شرحها کتاب ارجمند «مرآه العقول فی شرح أ‌خبار آل الرسول» تألیف علامه مجلسی است که مهم‌ترین اثر وی پس از بحار الانوار محسوب می‌شود. مجلسی در این کتاب به شرح روایات اصول کافی، فروع کافی و روضه پرداخته، بسیاری از واژه‌های دیریاب را معنا کرده، تشبیه‌ها، مجازها و کنایه‌های روایات را با زبانی شیوا شرح داده و با ذهن نقّاد‌‌ و نکته‌سنج خویش تحریفات و تصحیفات روایات را برنموده و در مورد ضعف یا صحّت سندی هم? روایات کافی داوری کرده است.او در این کتاب ارزشمند علاوه بر استفاده از مایه‌های علمی خویش در زمین? علوم حدیث، برای نمایاندن معانی روایت از دانشهای دیگر همچون تفسیر، کلام، فلسفه، اصول و فقه و از دیدگاههای محدثان و شارحان دیگر کافی نیز بهره جسته است؛ به طوری که می‌توان گفت: این شرح علاوه بر نظرات و دیدگاههای مجلسی، حاوی چکیده‌ای از شروح کافی تا آن زمان است. وی در نگارش این مجموعه از بیش از سیصد منبع علمی در زمینه‌های گوناگون بهره گرفته است. گفتنی است در مرآت العقول تنها به نقل آرا و نظرات دیگر عالمان و محدثان بسنده نشده، بلکه مجلسی با بصیرت و بینش خاصی که در اثر انس زیاد و کار مداوم با روایات به دست آورده و نیز با دانش گسترده و ذهن سرشار خویش‌ در مورد دیدگاههای دیگران داوری کرده و در بسیاری از موارد آرای آنان را به بوت? نقد گذاشته است. نقدهای مرآت العقول تنها به شارحان کافی محدود نمی‌شود، بلکه مجلسی در مواردی آرای لغویان، مفسران، متکلمان، اصولیان و فقیهان را نیز نقد می‌کند. همچنین وی در سراسر کتاب دیدگاههای فلاسفه و عالمان صوفی‌مسلک را به شدّت مورد انتقاد قرار داده و سخت به آنان تاخته است.مجلسی در بررسی اسناد روایات و در بازگو کردن حکم سندی آنها از شیوه و ملاکهای حدیث‌پژوهان متأخر بهره جسته است و بر این اساس بسیاری از اسناد روایات کافی را ضعیف یا غیر معتبر دانسته است؛ هرچند گهگاه نیم‌نگاهی هم به مبانی و دیدگاههای متقدمان داشته است.علامه مجلسی دیدگاههای رجالی ویژه‌ای دارد که از جمل? آنها می‌توان به اعتماد بر توثیق رجالیان متأخر، اعتقاد به وثاقت مشایخ اجازه و راویانی که صدوق در مشیخ? خود به آنها طریق دارد و اعتقاد به ممدوح بودن صاحبان اصول روایی نام برد. همچنین وی برخی از راویان را بر خلاف مشهور، موثق می‌داند و روایات آنان را می‌پذیرد. از جمل? این راویان می‌توان از این افراد یاد کرد: نوفلی، سکونی و روایات نوفلی از سکونی، محمد بن سنان، سهل بن زیاد، معلّی بن محمد، علی بن ابی حمز? بطائنی، مفضّل بن عمر، احمد بن مهران و بکر بن صالح. گفتنی است بیشتر این راویان کثیر الروایه هستند و در اسناد بسیاری از روایات کافی قرار گرفته‌اند و ناگفته روشن است که توثیق آنان بسیاری از روایات را به لحاظ سندی معتبر می‌سازد.دقتهای ادبی علامه مجلسی، اعم از دقتهای لغوی، صرفی، نحوی و بلاغی و نیز توجه بسیار زیاد به مقابل? نسخه‌های گوناگون روایات از او محدثی چیره‌دست ساخته است.از جمله روشهای فقه‌الحدیثی علامه مجلسی می‌توان به این موارد اشاره کرد: نگاه مجموعی به روایات، گردآوری قرائن، پرهیز از تأویل بدون دلیل، توجه به مجازها، کنایه‌ها و ضرب‌المثلها، توجه به فضا و جهت صدور و نیز دقت به احادیث متعارض و ارای? راهکارهایی برای رفع تعارض آنها.او در نقد روایات، هم به نقد سندی و هم به نقد محتوایی همت گمارده و نقد محتوایی را بر نقد سندی ترجیح می‌دهد. در نقد سندی به معیارهایی همچون ارسال و انقطاع در اسناد یا عدم وثاقت راویان توجه دارد و در نقد متن از ملاکهایی همچون مخالفت با کتاب، سنّت قطعی، حقایق تاریخی و اصول مذهب، همسویی حدیث با دیدگاه‌های فرقه‌ای و سیاسی و رکاکت لفظ و معنای حدیث بهره می‌گیرد.

پیوست در منابع دیجیتالی

اسلام مکتب عدل و اعتدال است و مهم‌ترین هدف از تعالیم دینی، اصلاح اجتماع بشری است و قرآن به‌عنوان کتاب سعادت بشر، در حوزه نظام اجتماعی، اهداف ارزشمندی همچون عدالت، قسط، وفای به عهد و احسان را مطرح نموده و به‌عنوان مولفه‌های تأثیرگذار بر تحقق جامعه آرمانی، به آن‌ها توجه نموده است. این پایان‌نامه با عنوان اهم اهداف اجتماعی دین (عدالت، احسان، وفای به عهد) باهدف آشنایی هر چه بیشتر با معارف ناب قرآنی و به کار بردن آن‌ها در زندگی فردی و اجتماعی، نگارش یافته است.

چکیده ندارد.

کتاب و سنت، دو منبع عظیم معرفتی مسلمانان است که جایگاه وموقعیت هریک می‌تواند در اعتباربخشی و تثبیت جایگاه دیگری تأثیرگذار باشد چنانکه مدالبل و آموزه‌های هریک می تواند درچارچوب نظامی خاص در فرآیند ارائه آموزه‌ای الهی نقش‌آفرین باشند. قرآن به عنوان معجزه پیامبر سندی بر اعتبار قول، فعل و تقریر آن حضرت است واعتباراحادیث حاکی از سنت نیز به‌گونه‌ای در گرو همراهی کتاب است .چنانکه سنت نیز می‌تواند به‌عنوان پشتوانه‌ای بر نزاهت کتاب از تحریف بشمارآید. چامعیت و جاودانگی وهدایت‌گری کتاب، آن را آبشخور همه معارف و اموزه‌های سنت قرار می‌دهد و نه تنها امکان نسخ و دگرگونی درآن را توسط سنت منتفی می‌سازد،امکان نقش آفرینی کتاب را در فهم دقیق ترسنت ودریافت خاستگاه و موضع روایات ورفع تعارض و تنافی میان آنان فراهم می‌سازد. «تبیین کتاب»،«تخصیص کتاب» و «توسعه و تعمیم مفاد کتاب» سه نقش عمده‌سنت در قبال کتاب است که مورد بررسی قرار می‌گیرد.

قرآن کریم و احادیث معصومان (علیهم السلام) شخصیت کم نظیر حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام)، با زندگی پر فراز و نشیبش را به عنوان اسوه و الگو برجسته ساخته است. از این رو ما با برشی در زندگی و ابعاد شخصییتی آن پیشوای بزرگ آسمانی، شیوه های رویارویی آن حضرت با مخالفان و طاغوتیان را به طور ویژه موضوع اصلی این پژوهش قرار دادیم و با تکیه بر منابع حدیثی و تاریخی و تفسیری در پی به دست آوردن صحنه های بدیع و درس آموز و الگویی برخورد و کشمکش آن حضرت با مخالفان و منحرفان و شیوه های رویارویی وی با آنان بر آمدیم و بر اساس نتایج حاصله در این پژوهش شیوه مبارزه حضرت ابراهیم (علیه السلام) به دو گونه گفتاری و رفتاری قابل تقسیم است، که در شیوه گفتاری از جهات مختلف شامل نوع بیان،که به سه گونه برهان جدال احسن، موعظه و از جهت مخاطب که افراد، خانواده، عموم، و طوایف خاص را تشکیل می داد و از جهتمحتوا، که محتوای کلام ایشان بیم و انذار، ترغیب و تشویق، دعا و نفرین، برائت و از جهت کیفیت بیان نرم گویی، صلابت در گفتار، رعایت ادب، قیاس کردن، طرح سوال و...را به کار می گرفتند و شیوه های رفتاری همچون ترویج عملی خداپرستی صحیح، تهذیب نفس و ستیز با شیطان، تربیت عملی افراد جامعه(خانواده وعموم)، امر به معروف و نهی از منکر که به چند صورت از جمله (بت شکنی، جهاد، هجرت و...) مورد بررسی قرار گرفت و در پایان آموزه های بدست آمده از شیوه مبارزه حضرت ابراهیم (علیه السلام) به سه گونه تقسیم شده است که در حوزه اعتقادی مباحثی چون توحید و یکتا پرستی، اعتقاد به معاد و... و در حوزه اخلاقی مباحثی چون توکل بر خدا، استقامت و بردباری و... و در حوزه رفتاری مباحثی چون اهتمام به اقامه نماز، رفق و مدارا و... و تحلیل هر یک از آن ها در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است و نتایج حاصله، طیف وسیعی از روش ها و منش های حضرت ابراهیم (علیه السلام) در روبرو شدن با مشرکان و دیگر منحرفان سرکش است که هر یک در عصر حاضر و در جایگاه خود آموزنده و شایسته بهره گیری است.