جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معناشناسی شاخه ای از زبان شناسی میباشد که به مطالعه شبکه روابط بین صورت زبان و پدیده های جهان خارج و مفاهیم ذهنی ما میپردازد. معناشناسی فرآیندیست که میتواند قرآن پژوهان را هر چه بیشتر با واژه های قرآنی آشنا کند و معناشناسی واژه های قرآن از مهم ترین روش های فهم صحیح آن به شمار می آید .واژگان یوم و ایام در متن قرآن کریم به صورت مکرر و برای بیان مفاهیم اساسی از جمله مراحل خلقت و معاد استفاده شده اند . یوم و ایام در مقاطع گوناگون زمانی در معانی مختلف به کار رفته است . کاربرد و استعمال اصلی واژه ی یوم، زمان و وقت میباشد و سایر معانی مثل روز قیامت، هنگام، زمان حاضر، دوره و ... به نوعی با معانی اصلی در ارتباط میباشد. منظور از معناشناسی تاریخی، شناخت معنای وضعی واژه و تحولات معنایی آن میباشد. در مرحله معناشناسی تاریخی، معنای واژه در دوره قبل از نزول قرآن یعنی دوران جاهلیت، مخضرمین و اسلامی مورد بررسی قرار میگیرد. در معناشناسی توصیفی، به بررسی رابظه معنایی واژگان در یک حوزه معنایی و در مقطع زمانی خاص پرداخته می شود، به این صورت که به کاربرد واژگان یوم و ایام تنها در متن قرآن کریم توجه می شود. در این تحقیق معانی و کاربردهای مختلف این واژگان در قرآن کریم، کتب معتبر تفسیری تاریخی، شعر های عربی و ضرب المثل ها در سه دوره مختلف جاهلی، مخضرمین و عصر اسلامی مورد بررسی قرار داده و نتایج نهایی شامل تفاوت ها، شباهت ها و تطورات معنایی این واژگان را بیان نموده ایم.

پلورالیسم که ابعاد و صور مختلف فرهنگی، اجتماعی سیاسی فلسفی و دینی را در بر دارد در برابر وحدت‌گرایی، قرار گرفته ولیبحث ما پلورالیسم دینی است که از ملایم‌ترین نوع آن (پلورالیسم هنجاری و اخلاقی) آغاز و امروزه به شدیدترین وجه آن یعنی حقانیت تمام ادیان و مکاتب بشری رسیده است. این تفکرهمزمان با عصر روشنگریدر مغرب زمین خصوصاً در مهد دین مسیحیت (رم) آغاز و در مشرقزمین خصوصاً در شبه قاره هند گسترش یافت و در ایران با بازگشت روشنفکران تحصیلکرده در غرب آغاز و تا به امروز ادامه دارد؛ در این روند تاریخی، مسیحیت و پیروان ادیان مختلف به دلیل جنگ‌های مذهبی و فرقه‌ای و به دلایل سیاسی اجتماعی و فرهنگی دیگر بر آن شدند ادیان دیگر را بر حق بشمارند و با ارائه نظریه تساهل و تسامح در زندگی اجتماعی پیروان ادیان را به دوری از تنش در مقابل یکدیگر فراخواندند (تکثر واقعیت ادیان) و افرادی همچون جان هیک بر این نکته تکیه کردند که تمامی ادیان بر صراط مستقیم و بر حقند (تعدد ادیان حق) و پا را از این هم فراتر نهاده و اذعان داشتنداصولاً حق و باطل دربارهادیان معنا ندارد. تمامی ادیان از حقیقت سهمی دارند، نههمگی حق کاملند و نه همه کاملاً باطلند و در این قضایا وامدار تفکر آمپریستی‌ای بودند که بر تکثر فهم‌ها و هرمنوتیک تکیه داشت و قائل به نسبیت کامل بود و به دنبال افرادی چون شلایر ماخر از کل دین به تجربه‌های حسی شخصی بطور اختصاصی قناعت شده است. و ارائه محتویات دین را به روش گفتگوی دینی ، عقلانیت انتقادی و آگاهی بخشی و غیر تجویزی معرفی می کنند.به طوری که به اعتقاد پانیکار گفتگو باید فراتر از صرف تبادل اطلاعات باشد ، وانسان باید خطر تغییر احتمالی دیدگاه دینی اش را نیز بپذیرد. هیک و اسمیت بدلیل اینکه دین را به عنوان مجموعه ای از عقاید و شعائر پدیده ای انسانی می دانند، نسبت به جنبه ها ی عملی دین توجه چندانی ندارند. آنها معتقدند که مهم این است که ادیان همه متضمن تغییر و تبدیل افراد خود محوری به خدا محوریهستند و شیوه های انجام این تغییر در ادیان مختلف هم امری عرضی است.(لگنهاوزن،1379).در میان روشنفکران ایرانی گروهی به این تفکرات سخت متمایل شدند و تمامی آنچه راکه در مهد مسیحیت بود به دامن اسلام کشاندند و حتی قائل به بشری بودن قرآن مجیدشدند. امثال دکتر سروش و مجتهدی شبستری از این دسته‌اند و گروهی دیگر از روشنفکران دینی به نقد آراء و افکار پلورالیستی پرداختند مانند دکتر خسرو پناه ورحیم پور ازغدی.از طرف دیگر یکی از مظاهر تعلیم وتربیت دینی در جامعه که ما مسلمانان آن را به عنوانحجاب می‌شناسیم و نوعی تجلی عفاف درونی زن می‌دانیم و دلایل عقلی، نقلی، تاریخی و فقهی بر آن مترتب است مطرح است .اما در جامعه‌ای با قدمت سی‌ساله از انقلاب اسلامی شاهد بد حجابی بسیار زیاد در سطح جامعه هستیم که دلایل گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دارد. اگر تکثر فهم‌ها را از پلورالیسم بپذیریم صرفاً به آنچه از قرآن و کتب دینی به ما رسیده است، نمی‌ توان تکیه‌ای داشت؛ زیرا هر کس می‌تواند از آیات آنچهکهخود می‌خواهدبرداشت کند و اگر تکثر منظرها را بپذیریم به سیره‌ی اهل بیت و سنت نبوی نیز نمی ‌توانیم اعتمادی داشته باشیم؛ زیرا هرکس به تشخیص خود عمل می کند وارایه هر الگویی منتفی است. از نظر ایشاندر طول تاریخ شرایطبر فهم‌ها و دیدگاه‌ها تأثیر گذاشته است.واین عقاید مختص آن زمان است. چون هیچ کس نمی تواند ادعا کند چه عقایدی درست است وکدام نادرستدر مباحث عقلی به یک نسبیت وشک‌گرائی و حیرت می رسیم و هر کس می‌تواند مرجع خویش باشد. پس بسیاری از مظاهردین بی معنا خواهد بود. از جمله آن حجاب اسلامی است که رعایت آن با سختی‌هایی نیز همراه است.

تغییردادن نگرش ها در قرآن نظامی استنباطی است که براساس آن، می توان با استفاده از آیات قرآن کریم، روایات معصومین «ع» و راهبردهای روانشناسان تقریبأ برای همه ی نوع مسائل نگرشی پاسخی مناسب فراهم آورد. هدف تغییر دادن نگرش ها به وسیله ی قرآن، رسیدن انسان ها به رستگاری و شخصیتی متعالی با استفاده از اصلاح رفتار و نگرش های ناپسند و نامطلوب و آماده کردن آنها برای ادامه ی زندگی در جهان واپسین و وصول به کمال بی نهایت است. این کار مستلزم به کارگیری روش‌های صحیح در نگرش است که نوشته ی حاضر به بررسی آنها می پردازد. بدین منظور نخست تلاش می کند ویژگی هایی که خداوند متعال در قرآن کریم، برای انسان و جهان بیان کرده است مثل هدفمندی جهان آفرینش، فریبنده بودن دنیا، مسئولیت پذیر و امانت دار بودن انسان، انسان موجودی دوبعدی و... را ذکر کند، سپس براساس این ویژگی ها مبانی مطرح شده در قرآن مثل فطرت، عقل، مختاربودن، ظهور تدریجی شاکله و ... را که برای رسیدن به شیوه های تغییر نگرش مبنا و پایه ی اصلی به شمار میروند را بیان دارد و در ادامه ی امر بعضی از اصول اساسی کار مثل نظم و انضباط، آزادگی، آراستگی، اخوت، اعتدال و ... را که از قرآن کریم و بر پایه ی مبانی مطرح شده اند را ذکر کند و در فصل پنجم به مبحث اصلی شیوه های تغییر نگرش در قرآن را که با استفاده و کمک از اصول به دست آمده است می پردازد. اطلاعات موجود در این نوشتار با مراجعه به کتابخانه و نرم افزارهای مرتبط جمع آوری شده و با رویکردی توصیفی _تحلیلی سعی بر جمع بندی آن ها شده است. طبق بررسیهای انجام گرفته، قرآن روش های تغییر نگرشی مثل اعتمادسازی، ایثار، شیوه ی فریضه سازی، یادآوری نعمت ها و ... را مطرح می کند.

در ابتدای این رساله به توضیح مفهوم سعادت و شقاوت در قرآن پرداخته شده است یعنی حالات و شرایطی جستجو می‌شود که در آیات قرآن، آن شرایط سعادت فرد را به دنبال دارند از جمله رفتن به بهشت، دوری از جهنم، دخول در رحمت خدا، رضایت فرد از خدا و رضایت خدا از فرد و... در مورد شقاوت نیز رفتن به جهنم و دوری از بهشت مصادیق شقاوت در قرآن می‌باشند. در ادامه به خصوصیات فرد سعید و شقی پرداخته شده است یعنی خصوصیاتی که به موجب آن شخص به سعادت یا شقاوت رسیده است. در مورد فرد سعید می‌توان به مطیع خدا و پیامبر بودن، راستگو، مجاهد، صبور، ترس از خدا، با ایمان، آمر به معروف و ناهی از منکر اشاره کرد و برای فرد شقی می‌توان به تکذیب کننده آیات الهی، کسی که به خدا دروغ می‌بندد، کافر، مجرم و ظالم اشاره نمود. در ادامه پایان نامه به بحث اصلی یعنی سعادت محوری در قرآن پرداخته خواهد شد. در این مورد تمام آیاتی که لفظ سعادت در آن‌ها بوده مورد بررسی قرار گرفته و در مرحله بعد آیاتی که به بهشت مربوط می‌شده با توجه به اینکه بهشت رفتن به سعادت رسیدن می‌باشد، مورد بررسی قرار گرفته و به دنبال این بودیم که آیا می‌توان از آیات قرآن چنین برداشت کرد که باید برای رسیدن به سعادت ملتزم به امور اخلاقی بود؟ در نهایت چنین نتیجه گرفته شد که سعادت محوری در قرآن اثبات نمی‌شود چون در آیات تنها ذکر شده که اگر کار خیر انجام گیرد، سعادت حاصل می‌شود یعنی بین کار خیر کردن و به سعادت رسیدن رابطه علت و معلولی برقرار است ولی هیچ اشاره‌ای نشده که باید برای رسیدن به سعادت ملتزم به افعال خیر بود.و صرف معلول بودن سعادت برای عمل خیر کافی نیست که بگوییم سعادت محوری وجود دارد.

اهمیت مطالعه تطبیقی پیرامون «عوامل گرایش به دین از نگاه قرآن و عهدین» را، از دین‌گریزیِ نسل نو، شناخت نقاط مشترک قرآن و کتاب مقدس که تا کنون مغفول مانده، و شبهاتی که امروزه مطرح شده، می توان پی برد. این رساله، با استفاده از متون دینیِ ادیان سه گانه و با تأکید بر عهدین مرسوم، طی چهار فصل، عوامل دین‌گرایی را مورد بررسی قرار داده است. بعد از فصلِ «کلیات»، در فصولِ دیگر: «دین فطری»؛ «عوامل دین‌‌داری» و «آراء متفکران غربی در باره خاستگاه دین» به ترتیب از: فطری بودن آموزه‌های دین؛ دین‌داری در دو بعد اعتقاد و عمل، که در نحوه عملکرد سه پیامبر الهی محمد?، موسی ?و عیسی? برای شکوفا سازی فطرت بشر، نقل شده، و نقدِ دیدگاه اندیشمندان غربی، که عواملی غیرفطری و غیر عقلانی در منشأ دین ذکر کرده‌اند، و شبهاتی چون: ترس، جهل و امیال جنسی، بحث شده است.

انسان در مواجهه با موقعیت های مختلف زندگی رفتار وعکس العمل هایی بدون تأمل و سنجش ازخود بروز می دهد که ناشی ازخلق وخوی اوست که به دلیل طرز تربیت درطول زندگی به صورت عادت درشخصیتش رسوخ کرده است. حال اگرصفت تکبر درشخصیت انسان به صورت ملکه ینفسانی درآمد وجزء منش وجودی او گشت در برخورد با موقعیت های فردی و اجتماعی، این خصیصه ی ناپسند اخلاقی را از خود نشان می دهد که به دلیل اثرات مخرب آن سلامت فردی و اجتماعی او را برهم می زند که نشان از عدم صحت روانی و تعادل روحی اوست.پس آدمی محتاج به شناخت این خوی ناپسند اخلاقی است که درصورت تشخیص عارضه به معالجه ی آن بپردازد و نباید این مرض را سهل وآسان گرفت و ازدرمان ریشه ای و قطعی آن غفلت ورزید، زیرا که به کفر انسان می انجامد. درکتاب کافی ازامام)صادق علیه السلام (روایت شده است که فرمود: متکبرین(روز قیامت ) به صورت مور در آیند و مردم آن ها را پایمال کنند تا خدا از حساب آن ها فارغ شود.البته موارد استثنایی نیز وجودداردکه تکبرورزیدن لازم است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «هرگاه متواضعان امتم را دیدید در برابرشان تواضع کنید و هرگاه متکبران را دیدید در برابرشان تکبر کنید چرا که این عمل موجب خوارى و کوچکى آنهاست» .در این پایان نامه بررسی مسئله ی تکبر از دیدگاه تربیت اسلامی در نظر گرفته شده ،چرا که نگاه اسلام به همه ابعاد جوامع بشری نگاهی وسیع و همه جانبه است.نظریات، راه بردها و ره یافت های تربیتی آن نیز از متین ترین و معتدل ترین نظریات می باشد که در سایه ی آن، انسان به تکامل مناسب روحی ومعنوی دست یابد. ماجراهای عبرت آموزی در این مکتب انسان ساز در مورد تکبر وجود دارد که نه تنها پند و اندرز می دهد و مسائلی را در این رابطه به صورت ذهنی و تئوری بیان می کند بلکه با ارائه ی نمونه های عینی در جامعه، راه روشن تربیتی را برای ما ارائه می دهد و صداقت و صراحت و واقع گرایی این دین را به اثبات رسانیده است و با این صفت مذموم که مخالف فطرت سالم بشراست به مبارزه پرداخته و عواقب و نتایج ناگوار آن را گوشزد کرده است.تحقیق حاضر از نوع تحقیقات نظری و بنیادی می باشد البته با توجه به این موضوع که تحقیق در تربیت علاوه بر این که بر شناخت و تبیین تأکید دارد دو نوع تحقیق کاربردی و بنیادی را در بر می گیرد. روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی- تحلیلی و استنباطی است و روش گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی می باشد.

پژوهش حاضر، به دنبال پاسخ به این پرسش است که انسان‏شناسی قرآنی چه تأثیری بر اخلاق پزشکی می‏گذارد. در این راستا، به بررسی مهم‏ترین مبنای اخلاق پزشکی یعنی انسان‏شناسی می‏پردازد. این پژوهش، در نظر دارد نشان دهد که تعریف ما از انسان و نوع نگاه ما به او، در چگونگی تعامل با او تأثیر می‏گذارد. اگر نگاه ما به انسان، نگاهی مادی باشد، انسان صرفاً موجودی خواهد بود در کنار سایر موجودات و مرگ و زندگی او، ارزشی یکسان خواهند داشت؛ اما اگر انسان را به جز جسم مادی، دارای روحی الهی و خدایی بدانیم، آن‏گاه، روح و جسم او، هر دو از کرامت و شرافت بالاتری برخوردار خواهند شد و زندگی او و تلاش‏ برای حفظ آن، ارزشی فوق‏العاده خواهد یافت. این پژوهش، پس از بررسی نگاه فیلسوفان غربی به انسان و مقایسه‏ی آن با دیدگاه قرآن، به این نتیجه رسیده است که انسان‏شناسی قرآنی، در مقایسه با سایر انواع انسان‏شناسی، از جامعیت و اتقان بیش‏تری برخوردار است و شایسته است که پزشکان، با توجه به شناختی که قرآن از انسان ارائه می‏دهد و او را به عنوان اشرف مخلوقات معرفی می‏کند، به بررسی اصول نظری اخلاقی پزشکی و چگونگی تعامل با بیمار بپردازند.

«جُنُودُ السَّماوَاتِ والْأَرْضِ»، یکی از عبارات ظریف قرآنی است که از قدرت لایزال حضرت حق سخن می‌گوید، عبارتی که در عین اجمال، سرشار از معانی عمیق و مفاهیم جمیل است، اما کمتر کسی به بررسی موضوع جنود الهی و طبقه‌بندی آنها پرداخته است. یکی از زیباترین آیات قرآنی که توجه بسیاری از علاقمندان و مفسران را در همین رابطه به خود جذب نموده، آیات نورانی 4 و 7 سوره مبارکه فتح است که از وجود جنود الهی خبر می‌دهد «وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّماوَاتِ والْأَرْضِ» این آیات انسان طالب حقیقت را به سیر در آفاق و انفس دعوت می‌نماید تا مصادیق متعدد جنود السموات و الارض را یافته و با دیده عقل، عظمت جهان هستی و آفریدگار آن را با عمق وجود درک و لمس نماید. این عبارت قرآنی به رغم ایجاز و اختصار، حاوی محتوایی عمیق و گستره‌ای وسیع است، اما به قدر تاب و ظرفیت عقول بشری می‌توان این لشکریان و جنود الهی را احصاء و طبقه‌بندی و برخی از مصادیق آن را بر شمرد و برخی از خصوصیات و ویژگی‌های آنها را تبیین نمود.دامنه جنود الهی، نه تنها موجودات ماوراء طبیعی، بلکه نمونه‌ها و مصادیقی از این جنود در عالم ماده و احوالات عارض بر انسان را شامل می‌شود، همچنین قبض و بسط‌های طبیعی و روانی عارض بر طبیعت و انسان را در برمی‌گیرد.این پژوهش می‌کوشد تا با دسته بندی مخلوقات بر اساس رویت‌‌پذیری و عدم رویت‌پذیری از سویی، و جاندار و بی‌جان بودن مخلوقات از سوی دیگر، نوعی طبقه‌بندی از جنود الله در آسمان‌ها و زمین به دست دهد و علاوه بر این، مصادیقی از هریک از این دسته‌ها برشمرده و به مأموریت آنها اشاره داشته باشد. سعی بر آن رفته است تا ویژگی هریک از این طبقات نیز مورد اشاره واقع گردد و در مجموع مقایسه‌ای بین جنود الهی و جنود غیر الهی صورت پذیرد.

چکیده:به دلیل پرورش یافتن امام علی (ع) در خانه ی وحی و نبوت و مشاهده نزول آیات قرآنی وگردآوری و تنظیم قرآن توسط ایشان و پیوند و همراهی امام (ع) با قرآن، طبیعی است که مفاهیم و اصول قرآن در افکار و عقاید حضرت (ع) منعکس گردد و ایشان ترجمان پژواک قرآن برای امت اسلامی باشد به طوری که گفته می شود: «علی (ع) قرآن ناطقی است که کلمات الهی در قرآن صامت را شرح و تفسیر می دهد» و از اینجاست که مشخص می شود در حقیقت نهج البلاغه تفسیر و توضیح قرآن کریم است.از جمله صنایع بلاغی که در سراسر نهج البلاغه برای رسایی منظور و مفهوم و درک صحیح و درست منظور به کار رفته است بهره گیری حضرت از مثل های متفاوت، متنوّع و پرجاذبه است که در انتقال مفاهیم کلامی، نقش مهمی دارد. از آن جا که مَثَل ها به خاطر رسایی معنا در انتقال درست فکر و اندیشه ی گوینده به مخاطب نقش اساسی و مهمی را ایفا می کنند محقق در این پژوهش استخراج و شناخت مَثَل های سائر و غیر سائر زبان عربی که در نهج البلاغه آمده و تطبیق آن با امثال قرآنی و بیشتر معادل یابی مفهومی آن در زبان فارسی و عربی را مد نظر داشته و در این مسیر گام برداشته است. در این راه سعی شده با کمک تفاسیر قرآنی و شرح های مشهور نهج البلاغه میزان تأثیر پذیری نهج البلاغه از قرآن مشخص گردد. نتیجه به دست آمده از این پژوهش این است که با وجود مشترکات لفظی زیادی که میان قرآن و نهج البلاغه وجود دارد بیشتر امثال نهج البلاغه از لحاظ محتوایی و معنایی با امثال قرآنی مطابقت می یابند و همه ی مشترکات لفظی نهج البلاغه با قرآن را نمی توان تحت عنوان مَثَل به حساب آورد. کلمات کلیدی: 1- مَثَل

در حوزه مباحث کلامی در بحث نبوت انبیا?بحث عصمت از جایگاه ویژه‌ا‌‌ی برخوردار است. چون غرض از بعثت انبیا?تکامل و سعادت بشر است و این هدف بدون عصمت انبیا ? محقق نمی‌گردد. عصمت انبیا ? با دلایل عقلی و نقلی به اثبات رسیده است. اما در این میان آیاتی وجود دارد که ظاهر آنها با مسئله عصمت سازگاری ندارد و این امر موجب شده مخالفان عصمت آن را دستاویز خود قرار داده و در ظاهر مسائلی را به پیامبران از جمله به حضرت موسی ? نسبت دهند کهبا ساحت مقدس آن بزرگواران همخوانی ندارد. ازجمله قتل، خشم و غصب، خوف، نسیان، ذنب، توبه و... البته با وجود دلایل قطعی عصمت، این آیات نیازمند تفسیر و تاویل هستند. و لذا دفع شبهات از آیات، ضرورتی علمی است که نمی‌توان به راحتی از کنار آنها رد شد. این رساله در سه فصل، به شبهات عصمت حضرت موسی ? از طریق مفسرین و متکلمین و روایات پاسخ گفته و ضعف شبهات مخالفان عصمت را روشن نموده است. در بخش نخست این رساله، مباحثى همانند معنای عصمت، دلایل وجوب عصمت، منشأ عصمت، مراتب عصمت و... بررسی شده است. بخش دوم و سوم این نوشتار آیاتی از قرآن ذکر شده که همگی مربوط حضرت موسی ? است. این آیات دارای عناوینی هستند که برخی به ظاهر آنها تمسک جسته و شبهاتی را مطرح نموده‌اند. نوشتار حاضر ضمن بررسی شبهات از طریق مفسرین و متکلمین و روایات به آنها پاسخ گفته است. و این شبهات را مردود دانسته و عصمت را برای حضرت موسی? ثابت می داند.