جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وقتى موعظه ، از زبان پیامبر باشد و از جان محمّد(ص ) بجوشد، و بر جان ودل (ابوذر) نشیند، سزاوار است که گوش جان همه عالمیان در همه زمانها آن حکمتهاىتراویده از زبان رسول را مشتاقانه خریدار شود و چهره روح درچشمهزلال این مواعظ، شادابى یابد. (ناىِ حکمت ) نبوى ، زمزمه گر نواى بیدارى فطرت و رویش یقین و معرفت در بوستانِجانهاى پند نیوش است . سپاسگزار خدمات و تلاشهاى پیشینیانیم که با تاءلیفاتخویش ، گنجینه اى از معارف والاى مکتب را براى آیندگان به میراث نهادند، تا ما امروزپس از چهارده قرن ، بتوانیم کنار (مائده آسمانىِ) احادیث بنشینیم و سخنان پیامبر بهابوذر را بخوانیم و بشنویم وپند گیریم . آنچه مى خوانید، شرح گونه اى فشرده بر فرازهاى مواعظ بلندى است کهرسول خدا(ص ) به (ابوذر غفارى ) تعلیم داده است ، سخنانى حکمت بار و سودمند، ازپیامبر حکمت و حکومت ، به شهید زنده ربذه ، حضرت ابوذر(ع ) که متن آن در کتب حدیثنیز آمده است .(1) گرچه این مواعظ، پیشتر هم به صورتهاى دیگر همراه با ترجمه منتشر شده است ، امّاترجمه و تبیینى که در این کتاب مى خوانید، از نظر قلم و نوع برداشت و زاویه دید،ویژگیهایى دارد که مى تواند براى اهل مطالعه در این روزگار، بویژه جوانان جویاىیقین و پویاى راه کمال و سلوک روحى ، مفیدتر باشد.

پیش از بررسی جهت و دلالت روایت بایستی از اصل صدور آن از معصوم مطمئن شد و بی گمان عرضه روایات بر قرآن کریم کارسازترین تدبیر در حصول این اطمینان است. در این روش تأیید حدیث به وسیله شواهد قرآنی حجتی بر صدور حدیث از معصوم می باشد و ناسازگاری با کتاب خدا دلیل اخلال در نظام صدور و نقل آن روایت است. اندیشمندان این روش را از جهات مختلف مورد بررسی قرار داده اند اما به دلیل کمی نمونه های عینی از روایات عرضه شده بر قرآن دیدگاه های متفاوتی را در مورد این معیار بیان داشته اند. نوشتار حاضر با عرضه روایات باب «کبر» کتاب شریف کافی بر قرآن نمونه هایی ملموس از روایات عرضه شده بر قرآن ارائه می دهد. در این باب 17 روایت وجود دارد که تنها یک روایت با شواهد قرآنی ناسازگار است.

این مقاله با استناد به قرآن، سنت، علم روانشناسی و عرف، ابتدا به بحث درباره حقایق بلوغ و رشد و زمان پیدایش آنها پرداخته، سپس ضمن مقایسه واقعیت در ماهیت مذکور با نمود آن در قانون مدنی ایران و اثبات عدم تطبیق مقررات قانونی با احکام اسلامی و واقعیت خارجی، حسب مورد اصلاح یا حذف ماده یا تبصره ای را پیشنهاد کرده است.

تحقیق پیش رو به بررسی مفهوم کبر در قرآن و راههای درمان آن پرداخته است.در پژوهش حاضر سعی بر این شده است تا حد ممکن از نظرگاه قرآن به بررسی کبر و ابعاد آن پرداخته شود . همچنین از روایات نیز به عنوان مبین و مفسر کلام وحی استفاده شده است.این پژوهش در شش فصل تنظیم شده و سیر حرکتی ما در این کار بدین صورت است :بعد از بیان کلیات کار، به مفهوم‌شناسی واژه «کبر» و واژگان پیرامونی آن در قرآن پرداخته شده است. در ادامه به سایر ابعاد مفهوم کبر و تکبر از جمله 1. نمودهای کبر2. علل و عوامل پیدایشتکبّر 3. آثار و پیامدهای تکبر از منظر قرآن پرداخته شده است. در ادامه سعی در تبیین چرایی وجود کبر در انسان شده و برای تکبر ممدوح نمونه هایی بیان شده است.و در پایان نیز فصلی به ارایه راهکار درمانی جهت رهایی از این انحراف اخلاقی اختصاص یافته است. در مجموع یافته‌های پژوهش به اختصار عبارتند از:1.

انسان در مواجهه با موقعیت های مختلف زندگی رفتار وعکس العمل هایی بدون تأمل و سنجش ازخود بروز می دهد که ناشی ازخلق وخوی اوست که به دلیل طرز تربیت درطول زندگی به صورت عادت درشخصیتش رسوخ کرده است. حال اگرصفت تکبر درشخصیت انسان به صورت ملکه ینفسانی درآمد وجزء منش وجودی او گشت در برخورد با موقعیت های فردی و اجتماعی، این خصیصه ی ناپسند اخلاقی را از خود نشان می دهد که به دلیل اثرات مخرب آن سلامت فردی و اجتماعی او را برهم می زند که نشان از عدم صحت روانی و تعادل روحی اوست.پس آدمی محتاج به شناخت این خوی ناپسند اخلاقی است که درصورت تشخیص عارضه به معالجه ی آن بپردازد و نباید این مرض را سهل وآسان گرفت و ازدرمان ریشه ای و قطعی آن غفلت ورزید، زیرا که به کفر انسان می انجامد. درکتاب کافی ازامام)صادق علیه السلام (روایت شده است که فرمود: متکبرین(روز قیامت ) به صورت مور در آیند و مردم آن ها را پایمال کنند تا خدا از حساب آن ها فارغ شود.البته موارد استثنایی نیز وجودداردکه تکبرورزیدن لازم است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «هرگاه متواضعان امتم را دیدید در برابرشان تواضع کنید و هرگاه متکبران را دیدید در برابرشان تکبر کنید چرا که این عمل موجب خوارى و کوچکى آنهاست» .در این پایان نامه بررسی مسئله ی تکبر از دیدگاه تربیت اسلامی در نظر گرفته شده ،چرا که نگاه اسلام به همه ابعاد جوامع بشری نگاهی وسیع و همه جانبه است.نظریات، راه بردها و ره یافت های تربیتی آن نیز از متین ترین و معتدل ترین نظریات می باشد که در سایه ی آن، انسان به تکامل مناسب روحی ومعنوی دست یابد. ماجراهای عبرت آموزی در این مکتب انسان ساز در مورد تکبر وجود دارد که نه تنها پند و اندرز می دهد و مسائلی را در این رابطه به صورت ذهنی و تئوری بیان می کند بلکه با ارائه ی نمونه های عینی در جامعه، راه روشن تربیتی را برای ما ارائه می دهد و صداقت و صراحت و واقع گرایی این دین را به اثبات رسانیده است و با این صفت مذموم که مخالف فطرت سالم بشراست به مبارزه پرداخته و عواقب و نتایج ناگوار آن را گوشزد کرده است.تحقیق حاضر از نوع تحقیقات نظری و بنیادی می باشد البته با توجه به این موضوع که تحقیق در تربیت علاوه بر این که بر شناخت و تبیین تأکید دارد دو نوع تحقیق کاربردی و بنیادی را در بر می گیرد. روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی- تحلیلی و استنباطی است و روش گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی می باشد.

غرور یعنی تمایل به چیزی که با هوای نفس موافق است و طبع انسان به آن تمایل دارد و تکبر یعنی خود بزرگ بینی. یعنی این که من خودم را بزرگ پنداشته و از دیگران بالاتر بدانم. ضد صفت غرور و تکبر تواضع و فروتنی است. تواضع یعنی اظهار نقصان مقدار خود از مقدار دیگران. تواضع دارای مراحلی است از جمله تواضع در برابر خدا، تواضع در برابر پیامبران، تواضع در برابر قانون تشریعی و تواضع در برابر قوانین تکوینی پروردگار و تواضع در برابر بندگان خدا. غرور و تکبر باعث از خودبیگانگی و جهل نسبت به خویشتن و دیگران است. غرور انسان را از خدا دور می کند و به شیطان نزدیک می سازد. غرور و تکبر سرچشمه صفات رذیله دیگری مانند عجب، کینه و حسد نسبت به دیگران و تحقیر آن ها می باشد. و غرور و تکبر نوعی تورم شخصیت و از القائات شیطانی است. فرد متکبر موجود ذلیل است، که چون ذلت را در نفس خود ادراک می کند، می کوشد تا در سایه تکبر این نقص خود را بپوشاند و امام صادق ( علیه السلام) می فرمایند: سرچشمه تکبر چیزی جز عقده حقارت نیست. تکبر با عزت نفس متفاوت است، هم در مبادی و هم در غایات و هم در ثمرات، تکبر مبدأش خودبینی و خودخواهی و جهل است و غایتش نفس و خودنمایی و نتیجه اش سرکشی و طغیان است ولی عزت نفس، مبدأش توکل علی الله و اعتماد بر حق تعالی و غایتش خدا است و ثمره اش ترک غیر است. اسباب و علل غرور و تکبر یا امور دینی است یا دنیوی بدین شرح، غرور و تکبر نسبت به علم و دانش، غرور و تکبر به حسب و نسب و شرفت خانواده، غرور و تکبر به داشتن مال و جمال و زیبایی و غرور و تکبر به قدرت و شهوات دنیوی و غرور و تکبر به لطف و کرم خداوند و به عمل و عبادت. نشانه های غرور و تکبر گاهی بسیار آشکار است به گونه ای که انسان در نخستین برخورد به آن پی می برد و می فهمد که فلان شخص گرفتار غرور است و گاهی حالت غرور و تکبر مخفی است و به این سادگی خود را نشان نمی دهد بلکه با دقت می توان به وجود چنین صفتی در خویشتن یا دیگران پی برد. غرور و تکبر دارای اقسامی است یکی تکبر نسبت به خداوند و دیگری تکبر نسبت به خلق که این قسم خود بر دو نوع است، یکی تکبر بر انبیاء و رسل و ائمه و دیگری تکبر بر سایر مردم. کبر، تکبر، استکبار از درجات غرور و تکبر می باشند که در معنی به هم نزدیکند. کبر یعنی خود بزرگ بینی و صفتی است که به مرحله عمل نرسیده و تنها در ذهن فرد وجود دارد و آثارش از عمل او مشخص نمی شود. تکبر زمانی است که اثر کبر در ظاهر انسان نمایان شود و به مرحله عمل برسد و استکبار یعنی طلب بزرگی کردن که شخص از دیگران طلب می کند که او را بزرگ بدانند. غرور و تکبر برای انسان متکبر آثاری در زندگی دنیوی و اخروی اش دارد که از جمله آثار دنیوی می توان به کفر و بی ایمانی، مهر خوردن بر قلب، بازماندن از توبه، پذیرش شکست و آشکار شدن رذایل و ... نام برد. و از آثار اخروی هم می توان به ورود به جهنم، دوری از پیامبر، تحقیر و طرد شدن و جای گرفتن در جایگاه مخصوص متکبرین اشاره نمود. همان طور که می دانیم انسان مبتلا به بیماری برای درمان خود به پزشک مراجعه و بیماری خود را مداوا می کند. فردی هم که مبتلا به بیماری غرور و تکبر می باشد باید به راه های درمان غرور و تکبر مراجعه نماید. راه های درمان غرور و تکبر عبارتند از درمان علمی، درمان عملی، درمان تفصیلی و آزمایش های درمانی. بزرگان علم اخلاق در برخورد با بیماری خطرناک غرور و تکبر پیشنهاد کرده اند که انسان برای اطمینان از درمان کامل غرور و تکبر و اطمینان از ریشه کن شدن آن، خود را در معرض آزمایش قرار دهد تا از ریشه کن شدن بیماری مطمئن گردد.

توجه به مسائل اخلاقی سابقه ای به درازای تاریخ بشری دارد . در علم اخلاق صفات اخلاقی به دو دسته فضائل و رذایل اخلاقی تقسیم می شود، در چند سال اخیر و با پیشرفت علم روانشناسی ، گرایشی جدید به نام روانشناسی مثبت بوجود آمده که این علم توجه خود را به فضائل اخلاقی و قابلیت های انسانی معطوف کرده است. توجه به فضائل اخلاقی بدون نگاه به رذائل اخلاقی کاری ناقص می باشد و به همین خاطر نگاهی جدید در روانشناسی مثبت بوجود آمده که به رذایل اخلاقی و اثر آنها در تضعیف فضایل اخلاقی توجه می نماید.سه رذیله اخلاقی مهم که در منابع دینی و اخلاقی به آنها توجه فراوانی شده است کبر ، حرص و حسد می باشند،اهمیت این سه صفت به قدری زیاد می باشد که از آنها در روایات به عنوان(( اصول الکفر)) تعبیر شده است. برای شناسایی هر امری در زندگی احتیاج به دانستن نشانه های آن داریم و رذایل اخلاقی نیز از امر مستثنی نیستند بنابراین برای شناسایی رذایل اخلاقی باید ملاکی عینی برای آنها در اختیار داشته باشیم ، و همچنین با توجه به فرهنگ اسلامی و ضرورت اسلامی سازی علوم انسانی باید این نشانه شناسی از طریق منابع دینی صورت بگیرد.در این تحقیق به نشانه شناسی این سه صفت اخلاقی و اثر آنها بر فضائل و قابلیت های مطرح شده در روانشناسی مثبت پرداخته شده است.برای رسیدن به هدف تحقیق برای کبر 20 نشانه و برای حرص 15 نشانه و برای حسد 25 نشانه از منابع اسلامی استخراج شدهو سپس رابطه نظری این نشانه ها را با قابلیت های مورد تاکید روانشناسی مثبت بررسی گردید که اثر منفی صفات فوق در اکثر قریب به اتفاق قابلیت ها بدست آمده است

انسان، علاوه بر کالبد جسمانی خویش که آشکار و قابل رویت است، دارای نفسی است پنهان که همچون وجود جسمانی، مبتلا به امراض و بیماری‌های گوناگون می‌شود و نیاز به پزشک معالج دارد. بیماری‌های روح، همان رذایل اخلاقی است که موجب هلاکت و بدبختی انسان می‌باشد و درمان و سلامتِ آن، در گرو زدودن این غبارهای نفسانی و آراستگی آن به فضایل است که باعث سعادت و رستگاری اوست. در آغاز تولد، نفس آدمی بسان لوح نانوشته‌ای است که هیچ کمال و سعادت و یا نقص و شقاوتی را واجد نیست؛ بلکه تنها زمینه و استعداد پذیرش آن را داراست و این سعادت و شقاوت، بستگی تام به نوع تعلیم و تربیت و الگوی زندگی وی دارد. اگر نفس آدمی به گونه‌ای باشد که کارهای نیک و پسندیده از آن صادر شود، متصف به فضیلت گشته و انسان، فضیلت‌مدار می‌گردد و اگر نفس به گونه‌ای گردد که افعال زشت و ناپسند از آن صادر شود، متصف به رذیلت و خبث باطن می‌گردد.امام علی ع ، به عنوان الگوی فضیلت و معلم اخلاق، به طرح رذایل اخلاقی و شیوه‌های مبارزه با آن در طول حیات خویش پرداخته‌اند. از دیدگاه ایشان هر صفتی که موجب قرب انسان به خدا و تشبه انسان به حضرت حق گردد، فضیلت و عکس آن رذیلت است. بنابراین رذایل اخلاقی اموری هستند که موجب دوری انسان از خداوند می‌گردند و طبعاً آثار فردی و اجتماعی آن، ناسازگاری و نداشتن روابط حسنه با بندگان و در مقیاس بالاتر با مخلوقات الهی خواهد شد.پژوهش حاضر شامل سه فصل می‌باشد که فصل اول، با عنوان مفاهیم و کلیات بوده، به بررسی معنا و مفهوم رذیلت و اخلاق و ارتباط این دو مقوله و اهمیت اخلاق اسلامی، معیار فعل اخلاقی، بررسی نسبیت اخلاق در اسلام و تصویر جامعه‌ای بدون رذایل اخلاقی در افراد این اجتماع، پرداخته شده است.فصل دوم به طور گسترده‌تری نفس انسانی را مورد کنکاش قرار داده، افراد را در برابر نیروهای مختلف آن دارای خلق و خوی‌های متفاوت می‌داند و نیز به ریشه‌های اخلاق رذیله از دیدگاه امیرالمومنین، پرداخته و آن را حاصل وسوسه‌های نفس شیطانی، که با نام «نفس اماره»، مطرح می-باشد، دانسته، راهکارهای مقابله در برابر این نیروی منفی که در واقع برای امتحان بشر در صحنه‌ی دنیای فانی بوجود آمده و در نهاد بشر، از سوی خالق زیبایی‌ها مستقر گشته، بیان نموده است. در حقیقت، جوانه‌‌های فضایل، با مرگ خزان‌گونه‌ی رذایل، سر بر می‌آورند و با مراقبه دائم، رشد کرده، به سر حد کمال می‌رسند؛ نیز در این فصل، مراحل پیراستن دل از این آلودگی‌ها با توجه به کلام و منشِ الگوی انسان کامل، امیرالمومنین، ‌ذکر گردیده است.فصل سوم نیز با عنوان «عمده‌ترین رذایل اخلاقی و روش‌های مبارزه با آن‌ها» می‌باشد که به شمارش مهم‌ترین رذایل اخلاقی که منشأ و ریشه‌ی بسیاری از رذایل دیگر می‌باشد، و نیز روش‌های معالجه‌ی آن از دیدگاه مولی علی ع، پرداخته شده است. اگر چه رذایل بی‌شماری وجود دارد و در طول زمان، انواع جدیدی از رذایل، بوجود می‌آیند، لیکن شناخت چند نمونه‌ی ذکر شده در این پژوهش و مطالعه روش‌های درمان آن از دیدگاه مولای متقیان، به عنوان کلیدی است برای شناخت و درمان سایر رذایل اخلاقی.

چکیده :از آنجا که استکبار در دیدگاه امـام علـی (ع) محصول درک نـاصواب نفس ، غفلت از هدف غایی خلقت انسان ، بی اعتنایی به قوه عاقله ، عدم اهتمام به فطرت متعالی ، خروج از مدار توحید و نفی ربوبیت تشریعی خداوند است و این موضوع با مبانی فوق ، خودشیفتگی و حبّ ذات و طغیان غرایز و انحراف از فطرت را به همراه دارد؛لذا رساله ی حاضر تحت عنوان: « ویژگی های استکبار و آثار آن در آموزه های امام علی (ع) » در صدد است ضمن بررسی نقش غرایز و فطرت در شکل گیری استکبار و تشریح تبعات و آثار آن ، با عنایت به سیره ی عملی ، رفتار سیاسی و گفتار امیر مومنان به طرح راهکارهایی جهت پیشگیری و درمان استکبار بپردازد، بر اساس تعالیم نهج البلاغه خروج از مدار توحید و حرکت در مسیر شیطان ، مبنای اصلی ورود به فرهنگ استکباری است و ثروت،قدرت،منصب،حتّی بعضاً علم و عبادت از ابزارهای زمینه ساز استکبارند. همچنین صنعت و پیشرفت انسان امروز و هر آنچه انسان را به عصیان و تکبر سوق می دهد علت اصلی ظهور استکبار ، بد اخلاقی های فردی و اجتماعی در این حوزه محسوب می شود. نگاه کلی نهج البلاغه به مفهوم استکبار نگاهی فردی و در حوزه مسائل اخلاقی است با این رویکرد ، نتیجه حاصله آن است که استکبار یک آفت اخلاقی است که زمینه های انحطاط انسان را همچون شیطان فراهم می سازد هر چند با نگاه موسّع می توان گفت استکبار امروزه مصادیق دیگری همچون عرفان های نو ظهور و قدرت های سلطه طلب نیز دارد . رساله ی پیش رو به روش بنیادین به شیوه ی کتابخانه ای و اسنادی و مبتنی بر متون دینی و اخلاقی با محوریّت سخنان مولای متّقیّان تدوین یافته است.واژگان کلیدی: کبر ، استکبار ، شیطان ، طاغوت ، عجب

این نوشتار در پیِ آن است تا با بهره‌گیری از آموزه‌های دین اسلام، عوامل و زمینه های رشد و شکوفایی بشر و راهکارهای حراست از آن را بیان نماید؛ از این رو، رویکرد مشخص آن این است، که با الهام از آموزه‌های شریعت، مهمترین عامل تأثیر‌گذار در رسیدن به درجه‌ی بندگی یعنی تواضع و خضوع را مورد واکاوی قرار دهد و راهکارهایی را به منظور حفظ و حراست ازآن (جلوگیری از کبر، غرور و خود‌خواهی) ارایه نماید. با توجه به تأثیر متقابل خشوع و سعادت بر یکدیگر از یک سو، و وجود مفاسد عظیم خودخواهی و غرور از سوی دیگر، سرنوشت انسان با چالش‌ها و خطرات جدی روبرو است به گونه‌ای که اگر انسان ها در صدد توجه و آفت زدایی بر نیایند در این دنیا می‌بایست با رنج و مشقت زندگی کنند و در آخرت خطر سقوط در آتش دوزخ آنان را تهدید می کند. از این رو بایسته است انسانها با تعالیم و آموزه‌های شریعت ناب اسلام به عنوان صحیح‌ترین و کاربردی‌ترین برنامه مبنی بر حفظ مسیر بندگی و مقابله با مولفه‌های تأثیر‌گذار بر سعادت، آشنا گردند. اسلام برای رسیدن به قرب‌الی‌الله بر معیارهایی همچون معرفت به خدا، خردورزی، کسب دانش و حکمت، فروتنی، حج و... به عنوان عالی‌ترین ویژگی‌ها برای رسیدن به آرامش و سعادت یاد می‌کند و برای حفظ و حراست مسیر بندگی و خوشبختی او در هر دو جهان، با ارائه‌ی راهکارهایی چون دوری از خود‌بینی، فخر‌فروشی، پیشی جستن در سخن گفتن، عدم پیروی از حق و... سعادت جهانی و اخروی را ضمانت می‌نماید.