جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«رجعت» یکی از عقاید حیات بخش مکتب امامیّه است که پس از ظهور حضرت مهدی (عج) آغاز می‌شود.این عقیده نورانی به منتظران ظهور آن حضرت آرامش بخشیده و به تلاش مضاعف برای زمینه سازی حکومت جهانی آن حضرت وا می‌دارد؛ زیرا با این عقیده هرگز از فیض درک محضر آن حضرت نا امید نمی‌شوند، به همین دلیل ائمه اطهار: این عقیده را یک بشارت الهی برای مسلمانان می‌دانسته اند.با این حال علمای اهل سنّت بدون ارائه مستندات، این عقیده را مخدوش دانسته و آن را مخالف ضرورت دین اسلام فرض کرده و معتقدان به این آموزه کلامی را کافر، فاسق، بدعت گزار، کذّاب و غالی معرفی نموده اند! به گونه ای که در میان عقاید اهل بیت :، بعد از اعتقاد به امامت، هیچ عقیده ای به اندازه «رجعت»، مورد غضب و نفرت آنان واقع نشده است.بنابراین در این تحقیق بر آنیم تا با بررسی تطبیقی ادلّه کلامی و قرآنی علمای متأخّر امامیّه و اهل سنّت، حقیقت آموزه رجعت در منابع اسلامی و نقض و ابرام های پیرامون آن از سوی علمای اهل سنّت و دفاع علمای شیعه و نحوه تثبیت رجعت بعد از ظهور امام زمان (عج) را مورد ارزیابی قرار دهیم. نتیجه این نوشتار بیان گر این است که به اتفاق مفسّرین فریقین، رجعت در میان امّت های گذشته به صورت مکرّر به وقوع پیوسته است؛ و با توجّه به برخی از آیات قرآن، این سنّت الهی در آخرالزمان نیز محقق می‌شود و نیز اگر چه به اتفاق متکلّمین فریقین، رجعت به دلیل وقوع در امم گذشته، امکان ذاتی دارد، امّا متکلّمین اهل سنّت امکان وقوعی رجعت در آینده را به دو روش مردود می‌دانند؛ اولاً از طریق وارد کردن اشکالات و شبهاتی به آن و ثانیاً غایتی برای وقوع آن در آخرالزمان نمی‌بینند.امّا متکلّمین امامیّه ابتدا به این شبهات پاسخ کافی داده اند و معتقدند این شبهات به عدم درک صحیح مخالفین از مفهوم رجعت بر می‌گردند؛ سپس با بهره گیری از تعالیم ائمه اطهار(ع)اهداف و غایاتی برای وقوع رجعت در آخر الزمان ذکر کرده اند.

پژوهش حاضر با عنوان «بررسي تطبيقي آيات دالّ بر صيانت قرآن از تحريف» در صدد جمع آوري آيات موجود در اين زمينه و بررسي آنها از ديدگاه جمعي از مفسّران شيعه و اهل سنّت مي‌باشد. از ميان آيات دالّ بر صيانت قرآن از تحريف دو آيه حفظ؛ «إِنّا نَحْنُ نَزّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ»و آيه نفي باطل «لا يَأْتيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ»از شهرت بيشتري برخوردارند كه پژوهش حاضر ضمن بررسي اين دو آيه از منظر جمعي از مفسّران شيعه و اهل سنّت، نظر قرآن پژوهان را نيز در مورد آنها متذكّر شده است و در ادامه به بعضي از آيات ديگر در اين زمينه –برمبنای نظر مفسّراني كه در مورد آنها ديدگاه داشتند- توجّه نموده است. تا در سايه آن، سلامت قرآن از هرگونه تحريف اعم از تحريف به زياده و نقيصه و به عبارت ديگر "تحريف ناپذيري قرآن كريم" روشن شود.

در آیات قرآن کریم، دو رویکرد نسبت به زنان پیامبر اسلام( مشاهده می‌شود، گاهی ستایش شده و زمانی مورد نکوهش قرار گرفته‌اند. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای به بررسی این مسأله از دیدگاه فریقین پرداخته است. قرآن کریم، با صراحت همسران پیامبر اسلام( را مادران مومنین نامیده است، و این احترام شامل تمام همسران آن حضرت می‌گردد اگرچه در زمان حیات ایشان از دنیا رفته باشند. قرآن همنشینی با پیامبر را سبب ارتقای مقام آن‌ها دانسته و احکام و ویژگی‌های خاصی برای آن‌ها قائل شده است؛ مثلاَ برای اعمال نیک آنان، پاداش مضاعف تعیین کرده است و ازدواج با ایشان را پس از پیامبر برای دیگران ممنوع کرده است. اما در برخی دیگر از آیات قرآن، بعضی از همسران پیامبر مورد نکوهش قرار گرفته‌اند؛ توقع بی‌جای آن‌ها، مسخره کردن و افشای راز، از مواردی است که توسط برخی از همسران پیامبر رخ داده و مورد نکوهش آیات قرآنی قرار گرفته است. این موضوع نشان می‌دهد که فضایل و امتیازات معنوی آن‌ها منوط به تقوا و اطاعت از خدا و رسول است، و در غیر این‌صورت، همسری پیامبر اثری برای آن‌ها ندارد. بررسی روایات فریقین و تاریخ صدر اسلام نیز نشان می‌دهد که برخی از همسران پیامبر( مرتکب اعمالی بر خلاف شأن همسری پیامبر شده‌اند؛ بی‌ادبی نسبت به پیامبر، شهادت دروغین علیه حضرت فاطمه( در محضر خلیفه، حسادت به مقام حضرت خدیجه(، و نیرنگ علیه یکدیگر، از مواردی است که در تاریخ ثبت شده است. خصوصاَ مخالفت‌های حفصه و عایشه با امیرالمومنین(، و آتش‌افروزی جنگ جمل توسط عایشه، نشان می‌دهد که همه همسران پیامبر را نمی‌توان عادل دانست. نتیجه این بررسی آن است که امهات المومنین، دو دسته هستند: بعضی از همسران پیامبر تا آخر در اطاعت خدا و رسول به‌سر برده و مصداق ستایش‌های قرآنی هستند؛ اما دسته دیگر از اطاعت خدا و رسول خارج شده و با اعمال ناشایست، خود را مصداق نکوهش‌های قرآن ساخته‌اند.

قرآن کریم کتاب زندگی و دارای معانی گوناگون است و هر کس با توجه به دانش خود از آن بهره‌مند می‌شود. هدف تفسیر تلاش برای پرده برداشتن از معانی برخی آیاتی است که، با وجود روشنی معنای لغت، هم چنان هاله‌ای از ابهام بر چهره آن نشسته است اهمیت علم تفسیر به دلیل موضوع آن که کلام خداوند است و نیازی که در کلیه‌ی زمینه‌ها به علوم شرع و معارف دینی وجود دارد، بیشتر ثابت می‌گردد علوم شرع نیز متوقف بر کتاب خدا هستند بدین دلیل بررسی علم تفسیر لازم به نظر می‌آید. در راستای عمل به کلام خداوند بایستی علاوه بر ترجمه، بتوان معنی و مقصود آن را نیز استنباط نمود. یکی از شاهراه‌های مهم در دریافت مفاهیم و احکام و نکات مهم آیات قرآنی که انسان را به سرمنزل کمال و سعادت رهنمون می‌شود، تفاسیر و شناخت آیات و عمل به آن است در این پژوهش به تأمل در تفاسیر معتبر و مقایسه‌ی آنها پرداخته شده است که به روشن‌تر شدن معنی آیات کمک می‌کند. در این باب تفاسیر المیزان، کشاف و مفاتیح الغیب مربوط به سه سوره‌ی یونس(ع)، هود(ع) و یوسف(ع) با هم مقایسه شده است. محتوای سه سوره‌ی مورد بحث، به ترتیب توجه به آخرت، تسلی پیامبر در برابر سرسختی دشمنان و عصمت حضرت یوسف در برابر گناه است.

پایان نامه حاضر، ترجمه کتاب الطباطبایی و منهجه فی تفسیرالمیزان تألیف علی روسی به زبان اردو است، که به تشریح روش شناسی علامه طباطبایی در تفسیر قرآن کریم و تفسیر ایشان مشهور به تفسیر المیزان می‌پردازد و قواعد تفسیری به‌کار گرفته شده توسط علامه طباطبایی در این کتاب تفسیری و نیز تفسیر قرآن به قرآن را تبیین می‌کند. کتاب مذبور در سه بخش به بررسی روش تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پرداخته است. بخش اول به گوشه‌هایی از زندگانی و شخصیت علمی و تفسیر علامه طباطبایی، ادوار زندگی علمی، حیات علمی، سفرها و مهاجرت‌های‌شان به قم و نجف اشرف، آثار علمی در زمینه‌های مختلف اسلامی، شاگردان و استادان، حوادث و رویدادهای مهم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوران حیات ایشان اختصاص دارد. نویسنده در این بخش همچنین به معرفی منابع مورد استفاده علامه طباطبایی در تفسیر خویش مانند کتاب‌های لغت، آثار روایی، منابع تاریخی، منابع تفسیری و دیدگاه‌های شخصیت‌های گوناگون اسلامی پرداخته و ابعاد مهم شخصیت علمی و ویژگی‌های این شخصیت و مفسر بزرگ شیعه را به تصویر کشیده است. در بخش دوم از کتاب مذکور به جنبه‌های تفسیری تفسیرالمیزان پرداخته شده و ابعاد روایی، تفسیر قرآن به قرآن، نگرش عقلایی، استفاده علامه از سیاق در فهم متون قرآنی، بهره‌گیری وی از قراین حالیه موجود در قرآن برای تفسیر قرآن، استفاده وی از دیدگاه‌های تفسیری شخصیت‌های شیعه و اهل سنت در تفسیر، بهره‌وری ایشان از اقوال مفسران از صحابه و تابعین و مردود شمردن اسرائیلیات، توجه کردن وی به جنبه‌های عقلی، فلسفی، اجتماعی، تاریخی، امور غیبی، علمی و مبهمات قرآن و نگرش علامه در قبال تأویل و تفسیر باطنی قرآن بیان می‌شود. در بخش سوم جایگاه علوم قرآنی و عقاید در تفسیر المیزان، استفاده علامه طباطبایی از مباحث کلامی و علوم قرآنی همچون: قرائت‌ها، مکی و مدنی بودن سوره‌ها، شأن نزول، نسخ، آیات‌الاحکام و عقاید تشیع در تفسیر المیزان بررسی گردیده است.

این رساله حاصل مطالعاتی است که در حدامکان با مراجعه به جمیع آثار علامه و ابن تیمیه در پی تطبیق این دو دیدگاه انجام گرفته است.هدف اصلی نگارنده، رسیدن به نقاط اشتراک و افتراق این دو نظریه برای رسیدن به این منظور واژه تأویل در منابع لغوی، قرآنی و روایی مورد بررسی قرار گرفته است.

«ایجاز حذف» در قرآن فراوان به کار رفته و از شیوه های مهم بلاغی قرآن است که دانشمندان علوم قرآنی و مفسران به آن اهتمام ویژه ای داشته اند. ازآنجاکه مفسران گاه در برخی آیات برای حذف و تعیین محذوف هم عقیده نیستند، این پژوهش به بررسی معیارهای علامه طباطبایی در نقد آرای دیگر مفسران می پردازد. از رهگذر این جستار برمی آید علامه طباطبایی با معیارهای درون متنی همچون توجه نکردن به مراد صحیح آیه و نقش نحوی کلمه، معنای حروف معانی، سیاق، فن بلاغی و نیز معیارهای برون متنی چون اختلافات فقهی و استناد به روایات ناصحیح، آرای دیگر مفسران را نقد کرده و معتقد است که این موارد موجب بروز تقدیرهای مختلف یا تقدیرهای نابه جا می شود؛ به طوری که مراد صحیح آیات از آنها استخراج نمی گردد.

«نهادهای راهنمای فهم قرآن» به اصول پیش‌انگاشته‌ای اطلاق می‌شود که بدون درک و لحاظ لوازم مترتب بر آنها، فهم صائب و جامع وحی نامة الاهی میسر نمی‌گردد. مؤلف معتقد است نهادهای فهم قرآن، از مهم‌ترین فصول فلسفة معرفت تفسیری و مبانی کلامی تفسیر است. وحیانیت، هدایت مالی، حکیمانگی، فطرت نمونی آموزه‌ها و عقلایی بودن زبان قرآن، امهات نهادهای فهم کتاب الهی است و اصولی چون جامعیت و شمول، انسجام درونی، سامانمندی برونی، ترابط و تعامل روشمند کلام الهی با سنت قولی و فعلی معصومان، حتی زبان قرآن، از نهادهای پنجگانة بالا قابل اصطیاد است. در شمارة پیشین مجله، سه نهادِ وحیانیت متن و محتوی، هدایت مآلی آموزه‌ها و عقلایی بودن ساخت عمومی زبان قرآن، مورد بررسی قرار گرفت، اکنون دو نهاد حکیمانگی و فطرت نمونی تقدیم خوانندگان فرهیخته می‌شود.

روش تفسیری علامه طباطبایی در حوزه دانش تفسیر اسلامی و نظریه تفسیری ریکور در حوزه هرمنوتیک معاصر، دو اندیشه خاص در مشرق و مغرب زمین است. از آنجا که رویکرد تفسیری علامه نسبت به متن قرآن در میان مفسران، رویکردی خاص است و از سوی دیگر، رویکرد ریکور به متن در میان هرمنوت ها رویکردی ویژه می باشد؛ لذا تطبیق این دو دیدگاه که هر کدام به نوعی در حوزه خود ویژه اند، شایسته است. بنابراین هدف پژوهش حاضر این است که پس از بررسی و تبیین مبانی علامه طباطبایی و ریکور در تفسیر متن، به سنجش و تطبیق دیدگاه آن دو در این زمینه بپردازد.در این پژوهش، به تبیین روش تفسیری علامه طباطبایی که معروف به تفسیر قرآن به قرآن است پرداخته ایم. و سپس نظریه تفسیری ریکور را که متن محوری و امکان برآمدن تفاسیر نامحدود معتبر از متن است، با توجه به سه حوزه هستی شناسی، روانکاوی و ساختارگرایی موضوع پژوهش قرار داده و سرانجام با توجه به باور علامه طباطبایی و ریکور به گونه ای از استقلال متن، وجوه اشتراک و افتراق نظریه تفسیری آن دو را واکاوی نموده ایم.

چکیده :قرآن به عنوان آخرین وحی الهی ، کاملترین و جامع ترین کتاب آسمانی است که برای رساندن انسان به کمال نهایی ( مقام خلیف? اللهی ) از لوح محفوظ نازل شد . همه آیات این وحی آسمانی نور ، جامع ، عظیم الشأن و دارای معارف گرانقدر هستند ولی بعضی از آیات درخشش ، برجستگی و نقش کلیدی و زیر بنایی خاصی دارند که راهگشای فهم بسیاری از آیات دیگر هستند و در میان دستورات دینی توجه و اهتمام ویژه ای به این آیات شده است که این توجه، عظمت محتوای آنها را می رساند. شماری از این آیات را علامه طباطبائی و پس از ایشان آیت الله جوادی آملی به نام غرر آیات توصیف نمودند . غرر آیات ، آیات کلیدی قرآن هستند که دارای مضمون رفیع ، محتوای بلیغ ، نتیجه براهین قاطع یا محور استقرار آنها بوده و علاوه بر درخشش و برجستگی به گونه ای از آنها فروع فراوان اعتقادی ، فقهی ، حقوقی یا اخلاقی استنباط گردد . شناخت این آیات دارای اهمیت زیادی است، چون با شناخت آنها می توان به معارف اساسی قرآن پی برد و با زیر بنا قرار دادن آنها ، آیات دیگر را تفسیر نمود و به فهم احادیث غامض دست یافت و بسیاری از عقاید کلامی شیعه را اثبات نمود . برای نیل به این هدف، آیات تعیین شده توسط آیت الله جوادی آملی به روش کتابخانه ای و با محوریت آثار ایشان، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. همینطور تحلیل ایشان نسبت به آیات انتخابی علامه طباطبائی به عنوان تکمله بحث آورده شده است .