جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده :قرآن به عنوان آخرین وحی الهی ، کاملترین و جامع ترین کتاب آسمانی است که برای رساندن انسان به کمال نهایی ( مقام خلیف? اللهی ) از لوح محفوظ نازل شد . همه آیات این وحی آسمانی نور ، جامع ، عظیم الشأن و دارای معارف گرانقدر هستند ولی بعضی از آیات درخشش ، برجستگی و نقش کلیدی و زیر بنایی خاصی دارند که راهگشای فهم بسیاری از آیات دیگر هستند و در میان دستورات دینی توجه و اهتمام ویژه ای به این آیات شده است که این توجه، عظمت محتوای آنها را می رساند. شماری از این آیات را علامه طباطبائی و پس از ایشان آیت الله جوادی آملی به نام غرر آیات توصیف نمودند . غرر آیات ، آیات کلیدی قرآن هستند که دارای مضمون رفیع ، محتوای بلیغ ، نتیجه براهین قاطع یا محور استقرار آنها بوده و علاوه بر درخشش و برجستگی به گونه ای از آنها فروع فراوان اعتقادی ، فقهی ، حقوقی یا اخلاقی استنباط گردد . شناخت این آیات دارای اهمیت زیادی است، چون با شناخت آنها می توان به معارف اساسی قرآن پی برد و با زیر بنا قرار دادن آنها ، آیات دیگر را تفسیر نمود و به فهم احادیث غامض دست یافت و بسیاری از عقاید کلامی شیعه را اثبات نمود . برای نیل به این هدف، آیات تعیین شده توسط آیت الله جوادی آملی به روش کتابخانه ای و با محوریت آثار ایشان، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. همینطور تحلیل ایشان نسبت به آیات انتخابی علامه طباطبائی به عنوان تکمله بحث آورده شده است .

اصطلاح «سیاق» و استفاده از آن در علم تفسیر، در طول تاریخ تفسیر با رشد آرامی مواجه بوده است، ولی در تفسیر المیزان این مفهوم، رشد قابل توجهی پیدا کرده، به گونه‌ای که در هر سوره چندین بار مورد استفاده واقع شده است. در حقیقت سیاق به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول و مبانی علامه طباطبایی در استفاده از روش تفسیر قرآن به قرآن است. با این حال در مواردی شاهد آن هستیم که مفسر با چشم‌پوشی از سیاق، آیه را به طور مستقل معنا نموده یا در کنار معنای سیاقی، یک معنای مستقل هم ارائه می‌دهد. این مطلب نه از بی‌قاعده بودن روش، بلکه از وجود برخی ضوابط در نحوه ظهور سیاق و همچنین غلبه «سِباق» بر سیاق حکایت دارد. نکته مهم و قابل تأمل در این میان این است که علامه طباطبایی اگرچه از سباق در برابر سیاق بهره‌مند شده، ولی از این اصطلاح استفاده نکرده است. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن اشاره به مبانی روش تفسیری علامه طباطبایی در استفاده از سیاق، با انواع سیاق و شرایط استفاده از آن آشنا شده و در نهایت اصول حاکم بر استفاده از سیاق و سباق در تفسیر قرآن به قرآن استخراج شود.

معناشناسی زبانی و تفسیر قرآن به قرآن در مطالعات قرآنی ارتباط نزدیکی با هم دارند. مقاله حاضر سعی دارد تا با روش توصیفی تحلیلی، ضمن توصیف نقاط اشتراک این دو رویکرد در مطالعات قرآنی، نقش مثبت معناشناسی زبانی را در فرایند تفسیر قرآن به قرآن، روشن و مزایای آن را به اختصار بررسی کند و نیز کاستی های برخی از نحله های معناشناختی را یادآور شود. رابطه معناشناسی و تفسیر قرآن به قرآن در دو بعد مبنایی و فرایندی قابل بررسی است. در بعد نخست، نوع نگاه هر یک از این دو روش بر نقش بافت زبانی و غیرزبانی و نیز جایگاه روابط بینامتنی در کشف معنا بررسی شده است، و در نگاه فرایندی به رغم همسویی درخور توجه دو رویکرد مزبور، معناشناسی با قرائت متکامل آن می تواند نقش مکمل و سازنده ای در قاعده مندی و مقوله بندی واژگان قرآن و اثبات نظام مندی معارف آن و مهار روشمند پیش دانسته ها در تفسیر قرآن به قرآن داشته باشد.

آیاتی از قرآن به دلیل دارا بودن ویژگی‌های برجستۀ محتوایی و بیانی, مرجعیت و جامعیت خاصی در تبیین آموزه های قرآنی یافته و به مرور از شهرت، فراوانی ارجاع و استناد در احادیث و اقوال مفسران برخوردار شده‌اند. در برخی از تفاسیر معاصر امامیه از این آیات، به عنوان «آیات غُرر» یاد شده و معارف ژرفی از درونمایۀ آنها استخراج شده است. علی‌رغم استناد به آیات غرر، ماهیت، ملاک‌ها و شاخص­های انتخاب این آیات بیان نشده و مباحث نظری و روش‌شناختی آن تبیین نگردیده است. در این مقاله، تبیین چیستی معنایی و مفهومی غرر، زمینه‌های پدیداری آیات غرر، انواع رهیافت‌ها، اکتشاف و الگوی طبقه‌بندی این آیات بررسی شده است. غُرر قرآنی ریشه در سنت و عترت داشته و به عبارت‌های تام قرآنی که در موضوع خود در مجموع آیات قرآنی از برجستگی خاص بیانی و محتوایی برخوردار بوده و در تبیین موضوع و پاسخگویی به مسائل آن منحصر به فرد و کارآمد باشند، اطلاق می‌شوند. دو رهیافت غایت‌گرا و محتوا‌ گرا میان مفسران معاصر امامیه در انتخاب آیات غرر رایج است. اکتشاف غرر قرآنی بر پایۀ روش‌های نقلی، اجتهادی و تُراثی ممکن است و الگوی جامع و معیار در این خصوص، طبقه‌بندی آن‌ها بر پایۀ نظریۀ معرفت دینی در ساحت‌های پنج‌گانۀ اصلی آن است.