جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوعاتی که در این پایان نامه مورد بحث قرار گرفته، به این شرح است: تاریخچه اعتقاد به معاد در اقوام دیگر، واژه معاد در قرآن کریم، مهمترین تعبیرات قرآن درباره معاد، معاد و نظریات درباره آن، بررسی دیدگاه مفسران در زمینه نوزده مورد از آیات قرآن در باره معاد جسمانی، دیدگاههای فلاسفه مختلف در زمینه معاد جسمانی؛ نظیر: مشائین، اشراقیین، ابوعلی، حکیم مدرس زنوزی، علامه مجلسی، ملاصدرا؛ علت وجود شبهه در افکار منکران معاد از نظر قرآن کریم، شبهات منکران معاد جسمانی؛ مانند: شبهه محال بودن اعاده معدوم، شبهه آکل و مأکول؛ جمع بین معاد جسمانی و روحانی چگونه ممکن است؟ نقش معاد در زندگی دنیوی

در این پژوهش مراحل و مواقف قیامت در تفاسیر شیعی و سنی از قرن پنجم تا قرن معاصر بررسی شده است و عمده ترین موضوعاتی که در آن مورد بررسی قرار گرفته، به این قرار است: مواقف در قرآن کریم و تفاسیر، تعداد مراحل و مواقف قیامت، گواهان محشر، صراط و مرصاد، عقبات محشر و نظر مفسرین در این زمینه.

معاد جسمانی صدرالمتألهين، طرحی نو است كه برای نخـستين بـار جـسمانيت معـاد را عـلاوه بـر روحانيت آن به تقرير عقل و برهان درآ ورده اسـت. گرچـه صـدرا تبيـين خـود از معـاد را كـاملاً منطبق با معاد قرآنی می دانـد، ولـی منتقـدان وی، منكـر ايـن تطابقنـد . آقـا علـی حكـيم (مـدرس زنوزی) از پيروان مكتبِ حكمت متعاليه از جمله افرادی است كـه كوشـش او بـرای ارائـه تقريـر كاملتری از معاد جسمانی كه از هماهنگی بيشتری با معاد قرآنی برخـوردار باشـد، مـورد عنايـت اهل حكمت و نظر قرار گرفته است . گرچه واكاوی آرای ايـندو حكـيم بزرگـوار، نـشان دهنـده تفاوتهايی در نظريه پردازی- علـيرغـمِ وحـدتِ مبـانی- اسـت؛ امـا حاصـل ايـن بررسـی نـشان ميدهد تقرير آقا علی حكيم، برخلاف تشابه با تقرير صدرايی در شبهه عدم تطابقِ كامل بـا معـاد قرآنی، دچار اشكالاتِ عقلی نظری ديگری نيز می باشد.

یکی از مسائل عمیق و پیچیده فلسفی - کلامی که از یک سو با خداشناسی و از سوی دیگر با انسان شناسی پیوند می یابد , آموزه بداست و آن چه در این رساله سعی بر تجزیه و تحلیل آن است ، کشف حقیقت بدا از این دو منظر است . ضمن آن که در آن دیدگاه متکلمان ، حکیمان و عارفان و به خصوص ملاصدرا و فخررازی در مقام متکلم و فیلسوف مورد ارزیابی قرار گرفته است . بنابر تصور بسیاری ، بدا از لوح محوواثبات سرچشمه می گیرد ، در حالی که در این رساله روشن می شود بدا در مقام شامخی از صقع ربوبی تحقق می یابد و از اسم مستاثر الهی سرچشمه می گیرد و آن چه از بدا در لوح محوواثبات سافله و علم قدری و نظام عینی تحقق می یابد , ظهور بداست و نه وقوع آن . بر این اساس , نقش مبادی عالیه و علل متوسطه در این زمینه , تنها به عنوان مجاری ابداء و اظهار بدا به الواح سافله است . هر تغییر در لوح قدر خارجی , منوط به اختیار انسان است و اختیار او می تواند تاثیرگذار بر جهت دهی سلسله اسباب و علل وارده بر طبیعت باشد . ملاصدرا با شرح فلسفی خود بر اصول کافی , به خوبی حقیقت بدا را شرح داده است ؛ جز آن که به طور تفصیلی توضیح نداده که چگونه بدا به خداوند منتسب می شود؟ علاوه بر این با وجود برتر بودن اولیای محمدیین از لوح محفوظ , چگونه در علم آنان بدا ظاهر می شود ؟ و مطالب دیگری که در این زمینه مبهم مانده اند . با وجود انکار بدا از ناحیه فخررازی , تناقض های فراوانی در آثارش مبنی بر تغییر سرنوشت می یابیم که شاید دلیل آن این است که وی نتوانسته با چهارچوب های سست تفکر جبر , مفاد روشن و محکم ماثورات دال بر وجود اختیار آدمی را , انکار کند و نتوانسته تاثیر دعا , صدقه و مانند آن را بر تغییر سرنوشت آدمی , بر اساس محوواثباتنادیده بگیرد .

«علم به امور مادی» نزد حکیمان مسلمان مساله ای سابقه دار و مهم بوده و کمتر حکیمی را می‌توان یافت که در این مساله ورود نکرده باشد. مراد از «مادی» هر آن چیزی است که متقوم به ماده باشد.حکمای اسلامی در خصوص این علم به دو گروه عمده تقسیم شده اند؛ حکمای مشاء واغلب اصحاب حکمت متعالیه خصوصا صدر المتالهین در بسیاری از آثار خود،مدافع حصولی بودن این علم در مورد انسان می‌باشند که بر اساس آن هنگام ادراک حسی شیء مادی،صورتی از آن در قوه ادراکی قرار گرفته و نسبتی حلولی یا صدوری با آن دارد و همین صورت مناط انکشاف خارج می‌گردد، در مقابل، حکمای اشراقی و صدرالمتالهین (در علم نفس به بدن و قوای بدنی خود )این علم را حضوری دانسته‌اند که بر اساس آن عین خارج مادی بدون استعانت ازهر صورتی نزد انسان حاضر می‌شود. در علم حق تعالی به مادیات نیز این دو نگاه متفاوت وجود دارد، عمده مشائین از طریق ارتسام صورت های اشیاء در ذات واجب، و«علی نحو الکلی» آن را تبیین می‌کنند و در مقابل حکمای اشراق و اصحاب متعالیه این علم را حضوری می‌دانند با این تفاوت که اشراقیان این علم را همانند علم به مادیات به بصرارجاع داده اند ولی اصحاب حکمت متعالیه آن را از طریق علم به علت و [ازطریق] وجود برتر و بسیط الحقیقه بیان می‌دارند. مساله واقع نمایی در علم حصولی با اشکالاتی مواجه است و در علم حضوری می‌توان آن را از طریق صورتگیری قوه خیال تبیین کرد. سخن حق در مورد علم، چه در انسان و چه در واجب، این است که این علم حضوری است و در واقع،اختلاط با ماده و ضعف وجودی شیء،مانع ادراک حضوری آن نیست، بعلاوه اینکه مجردات مادیات، آنها را به صورت جمعی وثابت -ونه متفرق الوجود- ادراک می‌کنند.

توحید دارای اقسام و مراتبی می‌باشد که مهم‌ترین آنها توحید ذاتی، صفاتی، افعالی و عبادی می‌باشند. در این میان توحید ذاتی، اولین و شاید عالی‌ترین مرتبه از مراتب توحید، و نیز زیربنای تمام مراتب توحید می‌باشد که مراتب دیگر همگی به نوعی از آن مشتق می‌شوند. خود توحید ذات شامل دو مقام می‌باشد: یکی واحدیت ذات یعنی اینکه خدا یکی است و مانند و شبیه و همتا و جایگزین ندارد و در اصطلاح خداوند واحد است، البته وحدت خداوند از سنخ وحدت عددی نیست بلکه او دارای وحدت حقه حقیقیه می‌باشد یعنی خدای تعالی به این معنا واحد است که از جهت وجود طوری است که محدود به حدی نمی‏شود تا بتوان برون از آن حد فرد دومی برایش تصور کرد؛ و دیگری احدیت ذات یعنی اینکه ذات خدا بسیط است و در آن کثرت و ترکیب نیست و در اصطلاح خداوند علاوه بر واحد، احد نیز می‌باشد. هدف این رساله اثبات توحید ذات در هر دو مقام آن و از دیدگاه فلاسفه و متکلمین می‌باشد و البته قبل از پرداختن به این مهم، ظرفیت و کشش ادله اثبات وجود واجب نسبت به اثبات توحید ذات را بررسی می‌کند تا جایگاه بحث و نیز اهمیت و ضرورت آن بیشتر مشخص شود. و بعد از آن به بررسی ادله هر دو مقام توحید ذات از منظر فلاسفه حکمت مشاء و حکمت متعالیه می‌پردازد، تا عقلانیت و حقانیت توحید ذاتی را مبرهن سازد و در ضمن از مقایسه ادله مشائین با ادله حکمت متعالیه، سیر تکاملی فلسفه اسلامی بخصوص در مسئله توحید ذات و نیز تطورات معنای توحید حتی المقدور نشان داده شود. و در پایان نمونه‌هایی از ادله توحید در آیات و روایات بیان می‌شود تا غنای دین مبین اسلام و نیز میزان تأثیرگذاری آن بر فلاسفه مسلمان مشخص شود.

چکیده ندارد.

این تحقیق، در نظر دارد با توجّه به اهمّیت معاد در جهان بینی اسلامی و تأثیر اعتقاد به آن در اخلاق و رفتار انسان ها، مراحل و مواقف قیامت را در درجه اوّل از دیدگاه قرآن مجید و کتب مفسّران از قرن پنجم به بعد، و در درجه دوم با نقل سخنانی از معصومان علیهم السلام ، مورد بررسی قرار دهد، و به علّت این که در قرآن، مسائلی چون: حساب، شهادت، صراط، محاکمه و... مطرح است و با توجّه به این که عالم آخرت، مجرّد و متفاوت با جهان مادّی است، نگارنده در تحقیق خود به پرسش هایی نیز از دیدگاه آیات و روایات و تفاسیر پاسخ می دهد. این پرسش ها عبارت اند از: 1 . مواقف به چه معناست و تعداد آنها چندتاست؟ 2 . مفهوم «حساب» در قیامت چیست؟ 3 . گواهان قیامت چه کسانی اند؟ 4 . «صراط» و «مرصاد» به چه معناست و عقبات صراط چندتاست؟ این پایان نامه، دارای فصل های پنجگانه ای است که فصل اوّل آن با مقدّمه ای درباره تاریخچه مطالعاتی بحث آغاز شده و در ادامه با بیان ابعاد گوناگون مسئله، فرضیات یا پرسش های تحقیقاتی، اهداف مطالعاتی، حدود مطالعات، برهان مطالعات و اصطلاحات وارد شده در بحث، شرح و بسط داده شده است. فصل دوم، مراجع و منابعی که مورد استفاده محقّق قرار گرفته، معرّفی شده است. فصل سوم، درباره روش تحقیق است که در آن از رهیافت تحقیق، طرح تحقیق، فن تحقیق و طرح تحلیل، بحث شده است. فصل چهارم، پنج باب دارد. نگارنده در باب اوّل، لفظ «مواقف» را در قرآن کریم و تفاسیر، بررسی نموده و دیدگاه های مرحوم علّامه طباطبایی و فخر رازی و همچنین روایات درباره «آیه وقوف» را بیان کرده است. باب دوم، به معرّفی تعداد مراحل و مواقف قیامت در طول زمان پرداخته شده و آمده که مواقف در قیامت، اختصاص به کافر و مؤمن دارد. عنوان باب سوم، «گواهان محشر» است. در این باب، نگارنده، هفت گواه را که در روز محشر، بر اعمال انسان ها شهادت می دهند، یادآور شده و آیات و روایات مربوط به هرگواه را بیان نموده است. باب چهارم با عنوان «صراط و مرصاد»، به بیان معانی این دو واژه از قول علّامه طباطبایی و شیخ صدوق(ره) پرداخته و موقعیت مردم را هنگام عبور از صراط ، بیان داشته است. باب پنجم نیز درباره عقبات محشر و نظر مفسّران است. در این باب، روایات در مورد عقبات و نظر بزرگانی چون شیخ صدوق، شیخ مفید و علّامه مجلسی مطرح شده است.