جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رویکرد اصلی در آموزه‌های دینی با توجه به هدف غایی دین که قرب الهی است، مصون داشتن انسان‌ها از گناه و لغزش می‌باشد. مسئلة اصلی جامعة و آسیب‌های فردی و اجتماعی که در آن مشاهده می‌شود، ناشی از عمل نکردن و یا عدم آگاهی نسبت به آموزه‌های دینی است. یکی از اجزای نظام بازدارندگی از گناه در آموزه‌های دینی، تقویت حساسیت اجتماع در برابر لغزش‌های عناصر جامعه است. امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر سازوکار پیش‌بینی‌شده است که در قرآن و روایات به‌عنوان یک فریضه و زمینه‌ساز احیای سایر فرایض از آن یادشده است و جامعة اسلامی را در برابر گناه و معصیت حساس نموده و بدین ترتیب مسئولیتی همگانی برای دعوت به نیکی‌ها و نهی از بدی‌ها و گناهان به آحاد جامعه اعطا می‌کند. این پژوهش به‌ضرورت این فریضه از منظر آمران و ناهیان، مخاطبان، اجتماع، اولویت‌ها، الزامات و بایسته‌ها و نقش حکومت اسلامی در بهسازی محیط اجتماع و سوق دادن به‌سوی پرهیزکاری، موردمطالعه قرار می‌دهد.

امروزه جایگاه ویژه «قواعد فقه» در مباحث فقهی و حقوقی بر کسی پوشیده نیست و در این میان «قاعده لاضرر» به‌واسطه وسعت و دامنه موارد استناد به آن و اهمیت و تأثیر فوق‌العاده‌ای که دارد، بسیار موردتوجه محققان حوزه فقه و اصول و حقوق قرارگرفته است. در بیان این قاعده مهم فقهی بیشتر به یک واقعه تاریخی یعنی روایت رسول اکرم (ص) در موضوع سمره بن‌جندب استناد شده و ضمن آن نیز بیشتر «نقص درجان، مال و یا آبرو» مطرح گردیده است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای درصدد نشان دادن این مسئله هستیم که با بررسی «آیات مربوط به مسجد ضرار» روشن می‌شود که اولاً؛ آیات مربوط به مسجد ضرار در کنار سایر روایات می‌توانند مستند بسیار مهمی برای قاعده لاضرر محسوب شوند و ثانیاً؛ ضرر معنوی و علی‌الخصوص ضرر اعتقادی (به‌عنوان مهم‌ترین ضرر معنوی) که در این آیات موردتوجه می‌باشد نیز می‌بایست موضوع قاعده لاضرر قرارگیرد.

در دنیای امروز بیشترین توجه جوانان معطوف به فضای مجازی است، درحالی‌که انتقال مفاهیم قرآنی در این فضا بر اساس اقتضائات جهان معاصر صورت نگرفته است. لذا درک این شرایط، متولیان قرآنی را به لزوم به‌کارگیری روش‌های نو در انتقال مفاهیم قرآنی به مخاطب جوان رهنمون می‌سازد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، روش‌های جذاب‌سازی مفاهیم قرآنی و زمینه‌های جذب مخاطب به قرآن را با استناد به آیات و روایات، موردبررسی قرار داده است. سپس با استفاده از روش میدانی و انتشار پرسشنامه، اثربخشی این روش‌ها را از نگاه مخاطبان ارزیابی نموده است. بر اساس این پژوهش، روش طرح سؤال و استفاده از قالب‌های داستانی و هنرهای نمایشی در جذاب‌سازی مفاهیم قرآنی تأثیر زیادی دارند و ضعف اصلی در انتقال مفاهیم قرآنی، خلأ انتقال کاربردی و قابل تطبیق بر مصادیق آن‌ها و استفاده کم از تصاویر مرتبط با مفاهیم قرآنی در فضای مجازی است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مبانی انسان‌شناسی نظریه واقعیت درمانی گلاسر و نقد آن بر اساس دیدگاه انسان‌شناختی امام علی(ع) در نهج‌البلاغه انجام شد. روش پژوهش حاضر، توصیفی تحلیلی (مروری) است که طبق آن ابتدا با مرور منابع موجود، مبانی انسان‌شناسی نظریه گلاسر شناسایی و سپس از منظر نهج‌البلاغه بررسی و نقد شد. یافته‌ها نشان داد برخلاف گلاسر که به جنبه‌های معنوی انسان توجه نکرده است، علی(ع) انسان را موجودی مادّی و معنوی می‌دانند و زندگی‌اش را محدود به دنیا نمی‌دانند. نیز گلاسر انسان را مساوی با رفتار کلی می‌داند، اما امام انسان را متشکل از عقل، قلب، روح، فطرت، نفس و بدن می‌دانند. از نظر علی(ع) انسان توانایی شناخت واقعیات را دارد و ابزار آن ازجمله عقل را خداوند به وی عنایت نموده است. بر خلاف گلاسر که انسان را فقط مسئول ارضای نیازهایش در قالب جهان کیفی می داند، علی(ع) انسان را مسئول کارهای خود در دنیا و آخرت، دیگران، شهرها و حتی حیوانات می دانند.

بر اساس تعالیم‌بودا، هر موجود زنده‌ای، رنج می‌برد ودر آموزه‌های قرآن نیز، انسان، در سختی و رنج، آفریده‌شده است؛براین اساس، گونه‌شناسی و یافتن عوامل آن‌ها، برای دستیابی به راه‌های برون‌رفت، لازم است. این یژوهش، با روش توصیفی تحلیلیو به‌صورت تطبیقی، این نتایج را مدلل ساخته است کهدر تعالیم بودایی، برخی عوامل همانند وابستگی و نادانی، رنج‌آفرین، معرفی شده‌اند، ولی زنجیره علی و حلقه‌ای رنج شامل: 1. نادانی، 2. تمایلات پنهان، 3. دانستگی 4. نام و شکل 5. شش حوزه حواس 6. پساویدن (تماس) 7. احساس 8. تشنگی 9. دلبستگی 10. وجود 11. زائیده شدن 12. پیری و مرگ، اندوه و نومیدی، منشأ رنج، دانسته شده است. استقراء در آموزه‌های قرآن و روایات نیزنشان می‌دهد گونه‌های رنج و منشأ آن‌ها به سه نوع: 1. رنج ناشی از آفرینش و وجود و منشأ آن، فقر وجودی و نیاز و وابستگی 2. رنج برخاسته از ابتلا و منشأ آن؛ نوع نگرش افراد به امتحانات، بی‌اطلاعی از حکمت ابتلائات و دلبستگی به دنیا و 3. رنج ناشی از اکتسابات و منشأ آن؛ نظام باورها و عقاید؛ ملکات و احساسات و اعمال و رفتار نادرست، قابل‌تقسیم است.بررسی مقایسه‌ای و تطبیقی تعالیم بودا و آموزه‌های وحیانی، نشانگر آن است که علی‌رغم اختلاف مبانی، همسوئی در مورد رنج‌آفرینی برخی عوامل همانندنادانی، وابستگی و دلبستگی مشهود است؛ ولی در قرآن، خود زندگی و تولد، حواس و.... منشأ رنج شناخته نشده است، بلکه نوع وجود فقری و امکانی، مستلزم سختی‌هایی است ولی گرفتار شدن آدمی به تناسخ در چرخه مرگ و حیات، یا سمساره بودایی را در پی ندارد و آدمی با ایمان و عمل صالح، به زندگی شیرین و نیک و سعادت ابدی، ره می‌پوید.

این مطالعه باهدف تجربه زیسته اضطراب مرگ، قبل و پس از بازگشت دوباره به زندگی انجام گرفت. این پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. جامعه آماری پژوهش، تجربه‌کنندگان پدیده مرگ تقریبی حاضر در برنامه تلویزیونی زندگی پس از زندگی بودند که از بین آن‌ها تعداد 10 مصاحبه انتخاب و ثبت و ضبط شدند. اطلاعات به‌دست‌آمده با رویکرد 7 گانه کلایزی تجزیه‌وتحلیل شدند و از مجموع مصاحبه‌ها 16 مضمون اصلی و 37 مضمون فرعی استخراج شد. یافته‌های پژوهش نشان داد اغلب تجربه‌گران در موقعیت‌های مواجه با بیماری و در شرایط نارضایتی از زندگی، مرگ تقریبی را تجربه کردند. مؤلفه‌های مشاهده نور، ملاقات با اموات، موجودات والا و روحانی، نداشتن اختیار، تشدید حواس بینایی، تجربه احساسات خوشایند و ناخوشایند، درک رویدادهای اطراف بدن، مشاهده به‌صورت خیره شدن نگاه و مشاهده از همه زوایا و مرور زندگی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تبیین تجربه زیسته تجربه‌گران بود. هم‌چنین پدیده‌هایی مانند آب، نور، زمان و مکان و هیبت ظاهری اموات نسبت به ماهیت زمینی پدیده‌ها تغییر کرده بود. علاوه بر این، نتایج نشان داد زندگی برای این افراد معنا و مفهوم جدیدی پیداکرده و ترس، اضطراب و غفلت از مرگ نیز پس از بازگشت به زندگی از بین رفته بود.

سیمای قرآن در آیینة تمام‌نمای گفتار امیرمؤمنان (ع) با توصیفات اعجاب‌آوری ترسیم شده است. ازجمله درباره یکی از ویژگی‌های آن کتاب فرموده است: «فـالقرآنُ آمـرٌ زاجرٌ و صامت ناطقٌ» مخاطب در وهلة نخست، با یک ناسازگاری روبه‌روست و شـاید برای او این پرسش مطرح شود: چگونه می‌توان معادلة «ساکتِ گویا» را حل نمود؟ اگر قرآن گویاست، چرا صامت و خاموش است؟ از یک‌سو، امام علی (ع) با عبارت؛ «ینْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْض» و امر به استنطاق از قرآن همگان را به فهم قرآن فراخوانده و از سوی دیگر، به‌صراحت از صامت بودن قرآن و وجوه پذیری قرآن سخن گفته‌اند. پژوهش حاضر، می‌کوشد با روش توصیفی و تحلیل محتوا، نشان دهد کلام موردنظر، از موارد متناقض‌نمای خیالی به‌حساب می‌آید که با توجه به شواهد مختلف می‌توان به مراد حقیقی امام پی برد. قرآن باوجود ساکت بـودن، حـاوی اندرزهایی است کـه گویا به آن صفت ناطق بودن می‌بخشد. یافته پژوهش حاکی از آن است که از دیدگاه امام علی (ع) کلام الهی به‌گونه‌ای تنزّل پیداکرده که قابل‌فهم برای همگان است درعین‌حال، برای فهم کامل از آن کتاب مقدس و پی بردن به همه مراتب، مراجعه به مخبر صادق و امام معصوم، ضروری است. امام (ع) ضمن این‌که نطق جوارحی و ظاهری را از قرآن نفی کرده، بر نیاز قرآن به مستنطق و مفسِّر تأکید نموده است.

به‌موازات تلاش‌های همیشگی دولت‌های غربی جهت نفوذ فرهنگی در جوامع اسلامی، از اواخر دهه 1990 موج فمینیسم اسلامی در بسیاری از کشورهای اسلامی به راه افتاده است. ازآنجاکه این نهضت پسوند اسلامی را یدک می‌کشد سعی بر آن دارد که خود را مجزا از فمینیسم سکولار معرفی نموده و بدین ترتیب جایگاه مناسبی در بین جوامع اسلامی برای خود ایجاد کند. با توجه به این‌که فمینیسم اسلامی می‌تواند ابزاری برای تهاجم فرهنگی علیه جامعه ایرانی باشد، پژوهش حاضر باهدف ارائه الگوی آسیب‌های اجتماعی فمینیسم اسلامی با استناد به قرآن و احادیث معصومین (ع) انجام شده است. رویکرد اصلی مورداستفاده در این تحقیق، تحلیل کیفی نتایج حاصل از مصاحبه با اساتید علوم قرآنی و در ادامه هرمنوتیک متن محور است که در آن با بررسی اسناد مرتبط با فمینیسم اسلامی و همچنین مراجعه به آیات قرآن کریم و احادیث معصومین علیهم‌السلام نسبت به واکاوی آسیب‌های فمینیسم اسلامی پرداخته شده است. نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش نشان می‌دهد که اولاً فمینیسم اسلامی در اساس هیچ تفاوت ماهوی با فمینیسم سکولار غربی ندارد؛ ثانیاً فمینیسم اسلامی با الگوی مجموعه آسیب‌های فرهنگی-اجتماعی چون تزلزل بنیان خانواده، نفی حجاب و عفاف، سوق دادن اجتماع به سمت جامعه دوجنسی و مهم‌تر از آن، تضییع جایگاه زن در جامعه همراه است.

امروزه بحث قلمرو دین، از مباحث مهم در دنیای اسلام است. سید احمدخان هندی، اولین متفکری است که در تحدید قلمرو قرآن و سنّت به‌عنوان دو منبع مهم دین سخن گفته است. دیدگاه‌هایی که وی دراین‌باره ارائه کرده است، در چهار محور بررسی و ارزیابی می‌شود: سید احمدخان آیاتی از قرآن را که حاکی از قوانین دنیوی است، به معنایی مادی تأویل می‌کند؛ بر اساس دیدگاه وی، سنت، روحِ پیام الهی و تفسیر آن به‌شمار می‌آید که ازاین‌جهت شبیه کتب مقدس است. به اعتقاد سید احمد خان، سنت به‌طور عمده با معیار عقل سنجیده می‌شود؛ ازنظر وی، مسائل اخروی تنها حوزه وحی سنت است. مهم‌ترین نقدهایی که بر دیدگاه‌های وی وارد است، عبارت‌اند از: عقل و تجربه انسان در شناخت همه راه‌های معرفت، محدودیت دارد؛ ازاین‌رو، تابع قرار دادن قوانین حاکم بر زندگی دنیوی انسان در ابعاد اجتماعی -سیاسی، از قوانین مطرح در علوم تجربی، خطاست. تشبیه وحی سنت به وحی کتب مقدس، درحالی‌که تفاوت‌های مهمی بین این دو است، وجهی ندارد. تفسیر بودن جزئیات وحی سنّت، ناشی از دیدگاه سید احمدخان درباره ماهیت وحی و جنبه بشری دادن به آن است. قلمرو وحی سنّت، مسائل مهم اجتماعی -سیاسی را نیز در برمی‌گیرد.

یکی از گستره‌های تربیتی قرآن، به فعلیت درآوردن استعدادهای انسان‌ها برای رسیدن به عصر ظهور دین الهی در سرتاسر عالم است. سوره صف، یکی از مسبحاتی است که مضامین تربیتی آن مجاهده برای رسیدن به ظهور و فتح قریب است و مؤلفه‌های تربیتی آن می‌تواند الگوی مناسبی برای زمینه‌سازی ظهور برای عصر حاضر باشد. ازاین‌رو محقق سعی دارد با استفاده از روش استراتژی تحلیل داده بنیاد متنی، الگوی تربیت جهادی این سوره را کشف کند. در این پژوهش با رجوع به برخی از تفاسیر و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، کدگذاری باز، کدگذاری محوری و درنهایت کدگذاری انتخابی با رویکرد جهادی انجام‌شده است. از مهم‌ترین مؤلفه‌های این سوره ترغیب به جهاد است و مجاهدان برای رسیدن به فتح قریب با عزمی راسخ تحت رهبری رسولان الهی برمبنای احیا دین و نشرواعلای کلمه حق و درراستای رسیدن به سعادت و هدایت بر اساس اصل توحید محوری و نبوت و معاد باوری از برترین شریعت الهی، یعنی دین پیامبر خاتم مجاهده می‌کنند و مجال دست‌یابی به آن با روش‌های جهادی تربیتی نظیر بشارت و تلویح و زدودن موانع آن همچون کفر و فسق و جهل صورت می‌گیرد و سرانجام باهدف نهایی یعنی ظهور دین الهی الگوی جهادی این سوره ترسیم می‌گردد.