جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصولاً فصل ممیز انسان الهی از فرد مادی در توحید است. قرآن وجود خدا را امری روشن دانسته و تردید دراین‌باره را بی‌مورد تلقی کرده است. فِرَقِ اسلامی در اعتقاد به اصل وجود خدا اختلافی ندارند، ولی در صفات خدا دچار اختلاف شده‌اند که یکی از این اختلافات، موضوع رؤیت خداست. سلیمان الرومی با تأثیرپذیری از دیدگاه‌های سلفی ابن تیمیه، به رؤیت خدا در آخرت معتقد بوده و اعتقاد شیعه در مورد عدم رؤیت را موردانتقاد قرار می‌دهد. براهین عقلی رؤیت خداوند را در دنیا و آخرت مردود می‌داند. قائلین به رؤیت ازجمله سلفیان، برای اثبات نظر خود به آیات و روایاتی تمسک می‌جویند که با تعمق در این آیات و بررسی دیدگاه مفسران، مسئلۀ رؤیت خدا از این آیات نتیجه نمی‌شود. از طرفی آیاتی با صراحت رؤیت خدا را نفی می‌کند. روایات مورد استدلال آنان نیز دارای ضعف سندی است. در منابع حدیثی اهل سنت و شیعه نیز روایاتی در رد رؤیت خدا وجود دارد.

با توجه به اینکه معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین راه ثبات نبوت، معجزه است، بررسی و تحقیق پیرامون معجزات از مقوله‌های بسیار مهم است. اوصاف و مشخصات متعددی برای تشخیص معجزه از افعال مشابه بیان شده است ازجمله آنکه معجزه، کاری خارق عادت و مقرون به تحدی است که بشر عادی، از آوردن مثل آن عاجز و ناتوان است. در این راستا تفاوت معجزات پیامبران از مقوله‌هایی است که پیرامون آن نظرات گوناگونی مطرح شده است. از دیدگاه برخی دانشمندان علوم قرآنی، معجزه هر پیامبری از جنس کمال و فضیلت عصر آن پیامبر بوده است تا مردم بدانند که آن عمل متفاوت از تخصص و عمل بشری است و کاری الهی و خارج از توان بشری است، باورمندان به این نظریه که از آن به "تناسب معجزه با زمانه"یادکرده­اند؛ بیش از هر چیز مستند خود را روایتی از امام هادی ع قرار داده­اند. این گفتار پس از تعریف و بیان اندیشه تناسب معجزه با زمانه و بیان ادله عقلی و روایی آن؛ تلاش دارد تا دلایل ادعایی را ردّ نماید. در بحث روایی که مهم‌ترین دلیل این گزاره دانسته شده؛ نقد سندی و متنی موردتوجه قرار گرفته است. در ادامه قرائنی دیگر نیز بر ابطال این گزاره ارائه شده است.

عنوان جهاد کبیر در آیه «فَلاتُطِعِ الکافِرینَ وَجاهِدهُم بِهِ جِهاداً کَبیراً»(الفرقان/52) آمده است. باتوجه ‌به مکی‌بودن سوره فرقان و سیاق آیات مکی، جهاد کبیر، بسته جامعی از راهکارهای غیرنظامی مقابله با دشمنان است که جامعه اسلامی را در برابر هرگونه تهاجم و تسلط غیرنظامی، مصون می‌سازد. استخراج مبانی و اصول جهاد کبیر از قرآن کریم امری است که تاکنون به‌درستی بررسی نشده و مقاله پیش رو، سعی بر رفع این کاستی دارد. در این تحقیق، منظور از مبنا، پایه‌ها و ریشه‌های مشروعیت جهاد کبیر است که این نوع از جهاد بر آن‌ها بنا شده است. همچنین مراد از اصل، شاخص‌ها و چهارچوب‌های اجرای جهاد کبیر است، به‌نحوی‌که جهاد کبیر در آن قالب‌ها و با تکیه‌بر مبانی پیش‌گفته انجام پذیرد. این تحقیق مشخص کرد که مبارزه غیرنظامی به‌وسیله قرآن، مقابله با شبهات، آزمون الهى برای شناخت مجاهدان و مبارزه با باطل از مبانی ویژه جهاد کبیر و اعتقاد به وجود دشمن فکری، مبارزه نرم با دشمنان و برخورداری از روحیه جهادی از اصول اختصاصی آن است. این یافته‌ها که از آموزه‌های قرآن کریم و برداشت‌های مفسران فریقین استخراج‌شده، مشخص می‌کند که قرآن کریم با رویکرد عدم اطاعت از کافران، باید ابزار انجام جهاد کبیر باشد. مجاهدان عرصه‌های غیرنظامی می‌بایست در راه مبارزه با دشمنان، استخراج و طرح نظریات موردنیاز جامعه اسلامی، با بهره‌گیری از اصول و مبانی فوق، گام بردارند. روشی که در این تحقیق برای رسیدن به مطلوب از آن استفاده‌شده، روش تحقیق موضوعی درون‌قرآنی و مطالعه تطبیقی میان تفاسیر شیعی و اهل تسنن است.

شبهة «سلب ‌‌انگیزش» در «قول به صرفه» یک مفهوم برون ‌‌زبانی است. بدین معنا که انگیزة آوردن مثل آن را از مخاطبش سلب می‌کند. شواهد تاریخی موجود گواه ردی بر این شبهه است؛ اما ساختار زبانی آیات نیز انگیزش لازم برای جلب مخاطب را داراست؟ اگر مفهوم درون و برون‌متنی، هم‌راستا باشد، پاسخ مناسبی برای رد شبهة «قول به صرفه» بر اساس روش‌های زبان‌شناسی است. برای این منظور با روش توصیفی و تحلیلی در سیاق آیة 23 سورة بقره، اسلوب‌های بلاغی انگیزش‌زا جستجو ‌می‌گردد. در سیاق آیه کاربرد ادات آگاهی‌بخش ندا، سبک خروج از مقتضی‌ظاهر و توابعی چون نعت و بدل، استفاده از موصول «الذی» و... نشان می‌دهد، آیة تحدی در سیاقی انگیزشی واقع شده است. با تمام این ترغیب‌ها اگر تحدی صورت نگرفته است؛ به‌علت سلب انگیزش آن نیست؛ بلکه هنر متن آیات قرآن، قابلیتی دارد که کسی توانایی مبازره با آن را ندارد و به سمت توحید هدایت می‌کند.

در میان آیاتی که معمولاً برای اثبات تحریف تورات بدان‌ها استناد می‌‌شود، دو دسته آیات خاص وجود دارند که بسیاری از محققان مسلمان و قرآن‌پژوهان غربی آن‌ها را حاکی از وقوع «تحریف لفظی» در تورات (و یا انجیل) قلمداد کرده‌اند. یکی آیاتی که در آن‌ها از «تبدیل» سخن به میان آمده و دیگری آیۀ 79 بقره که از «نوشتن کتاب با دستان» توسط یهودیان سخن می‌راند. پژوهش حاضر با تکیه بر دانش‌های معناشناسی و کاربردشناسی و با استناد به روابط بینامتنی تلاش می‌کند به بررسی این آیات بپردازد. این بررسی نشان می‌دهد که بر اساس کاربردهای قرآنی، «تبدیل» صرفاً موضوعی مربوط به فضای شفاهی است و هیچ ارتباطی با تورات یا سایر کتاب‌های مقدس ندارد؛ بلکه تنها ناظر به تبدیل سخن خاصی است که در قرآن صراحتاً به آن اشاره شده است. «نوشتن کتاب با دستان» نیز، برخلاف دیدگاه رایج نزد مفسران که آن را دال بر تحریف تورات یا جعل کتابی در کنار تورات می‌دانند، تنها اشاره به یک دیدگاه غلوآمیز یهودیان دربارۀ چگونگی کتابت متن تورات دارد و بنابراین کاملاً بی‌ارتباط با موضوع تحریف است.

یکی از آموزه‌های اهل‌بیت(ع) در بیان معارف قرآن کریم، گشودن دریچه‌ای نو و هماهنگ با زمان به نام تأویل است. آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آن‌ها استفاده می‌شود، دارای تأویل‌اند و بهترین راه دست‌یافتن به تأویل قرآن از طریق اهل‌بیت(ع) می‌باشد؛ زیرا طبق حدیث ثقلین، اهل‌بیت(ع) به‌عنوان عِدل قرآن به‌شمار می‌روند. در بسیاری از روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) به تأویل آیات قرآن پرداخته‌شده است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که در روایات تفسیری سوره یونس چه نوع تأویلاتی نسبت به امام‌علی(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، روایات تأویلی مرتبط با امام‌علی(ع) از بین روایات تفسیری سوره یونس استخراج گردید و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تأویل در این روایات درباره آن حضرت(ع) وجود دارد که عبارت‌اند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اتمّ اطلاق آیه. همچنین دونوع دیگر تأویل قرآن یعنی تحقق مفاد آیه و معنای آیه متشابه در روایات یادشده، مشاهده نشد.

خنده به‌عنوان یکی از نیازهای روحی و روانی انسان در جنبه­های مختلف زندگی وی ایفای نقش می­کند بااین‌حال این سؤال پیش می­­آید که آیا در اسلام به خندیدن پرداخته‌شده یا بر اساس دیدگاه برخی که اسلام را دین گریه می­دانند به خنده پرداخته نشده است؟ برای پاسخ به این پرسش که خنده در آیات و روایات چگونه تبیین شده است؟ از روش‌های معناشناسی تاریخی و توصیفی و سپس تحلیل کمی و کیفی و تحلیل گفتمان استفاده‌شده است این پژوهش در حوزه معناشناسی تاریخی نشان می­دهد که کلمه ضحک در قبل از اسلام گستردگی معنایی داشته است که معنای خندیدن، تعجب کردن و مسخره کردن را شامل می­شده و ازنظر معناشناسی توصیفی نیز واژه ضحک و واژه­های مرتبط با آن با به‌کارگیری قاعده سیاق هسته معنایی خنده و ارتباط نظام­مند مؤلفه­های آن نشان می­دهد که ضحک با توجه به هم‌نشین‌هایش دارای معانی متفاوتی می‌باشد که برخی ممدوح مانند شادی و خنده در بهشت و برخی مذموم مانند مسخره کردن است؛ و نیز این پژوهش نشان داده است که اصل خنده ذاتاً مذموم و نکوهیده نیست ولی خنده را به شرایط و زمان و مکان مناسب محدود کرده است.