جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تردید یکی از ویژگی‌های اندیشۀ انسان و عارضه‌ای شناختی است که از نبود آگاهی سرچشمه می‌گیرد و در صورت تداوم، می‌تواند به ایجاد اضطراب و رفتار وسواسی بینجامد. امور دینی در سرشت خویش «رازآمیز» به شمار می‌روند؛ بر همین اساس همواره در معرض تردید، تولید اضطراب و مستعد وسواس هستند. این پژوهش که با روش تحلیلی - تطبیقی انجام گرفته است، در مقام مقایسه نشان می‌دهد که وسواس دینداران در یهود و تشیع تا اندازه‌ای مرهون «رازآمیز»‌بودن امور مقدس است و تا حدی نیز از تفاسیر اضطراب‌انگیز برخی دین‌یاران بر متون مقدس سرچشمه می‌گیرد. از دیدگاه درون‌دینی، القائات شیطانی هم در ایجاد وسواس سهیم هستند و می‌توانند رفتارهایی ناهنجار را در پاک‌کردن بدن از خون و دفعیات یا خواندن نیایش باعث شوند. درمان وسواس به شیوه‌هایی چون تغییر نگرش فرد مبتلا به امور مقدس، تصحیح و تلطیف تفاسیر اضطراب‌انگیز از متون مقدس و آگاهی‌بخشی در مورد نقش شیاطین صورت می‌گیرد؛ البته استفاده از روش‌های شبه‌دینی (طب سنتی) یا مراجعه به مراکز روان‌درمانی نیز مرسوم است.

نیکی در زمرۀ بارزترین آموزه‌های دینی - اخلاقی در همۀ ادیان الهی از جمله دیانت زرتشتی است. هرچند این آموزه در سنت‌های مختلف دینی منزلتی والا دارد، در ابعاد و سطوح متفاوتی به آن پرداخته ‌شده است. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با استناد به متون مقدس - اوستا و ادبیات پهلوی - نخست در پی تبیین نقش محوری و شاخص این آموزه در الهیات زرتشتی و سپس طرح جایگاه ممتاز نیکوکاری و گونه‌های آن در ادبیات مقدس زرتشتیان است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد آموزۀ نیکی در آیین زرتشتی به ‌گونه‌ای متمایز از دیگر ادیان جهان، فراتر از یک توصیۀ ایمانی - اخلاقی، ارتباطی وثیق با طیف وسیعی از باورهای بنیادین دینی دارد و نقشی جوهری در الهیات این دین ایفا می‎کند. در آیین زرتشتی، اهورا‌مزدا ذات و سرچشمۀ نیکی است که اراده‌اش بر تحقق شهریاری نیکی در عالم تعلق‌ گرفته است و در این راه نقش کارگزاران او یعنی اَشُو زرتشت، اَمشاسپَندان، ایزدان، اَشَوَنان و فرشگردکرداران در برپایی این جهان آرمانی، بر مبنای این آموزه معنا پیدا می‌کند و تبیین می‌شود.

ابراهیم (ع) در جایگاه پایه‌گذار ادیان توحیدی، جایگاه ویژه‌ای میان پیروان ادیان سه‌گانه ابراهیمی دارد؛ ازاین‌رو انتساب به ایشان همواره عامل اثبات حقانیت‌ و سبب مباهات ادیان ابراهیمی به‌ شمار می‌آید. تلاش پیروان این سه دین در ابراهیمی‌نامیدن خود و غیر‌ابراهیمی‌دانستن دیگران، مباحث کلامی و تاریخی درازدامنی را شکل داده است؛ برای نمونه فایرستون - خاورپژوه یهودی - با تتبع در داستان ابراهیم در قرآن و منابع یهودی، می‌کوشد او را فقط پدر قوم اسرائیل نشان دهد و اسلام را متهم به مصادره شخصیت ابراهیم برای موجه‌کردن خود می‌کند. در این پژوهش با روش بنیادی، کتابخانه‌ای، تحلیلی و انتقادی، نظریه فایرستون را تبیین می‌کنیم و با استناد به تورات و تفاسیر قرآنی، به اعتبارسنجی و نقد مبانی و روش او می‌پردازیم. نتیجه این جستار نشان می‌دهد فایرستون در حالی منابع اسلامی را متهم به ضعف می‌کند ‌که از سویی دلایل کافی و محکمی بر این ادعا ندارد؛ از سوی دیگر هیچ ارزیابی درباره منابع یهودی ارائه نمی‌دهد و سربسته آنان را حجت و معیار در برابر منابع اسلامی حتی قرآن می‌داند.

«بُنیسم» اصطلاحی فنّی در وصف «دین بومی تبّت» است که ضمن تأثر از تعالیم بودایی، از یک کیش مطلقاً شعایری و ابتدایی به مرامی سرّی و فلسفی دگرگون شد. با وجود دیدگاه‌های مخالف، اثربخشی بودیسم سرّی (وجره‌یانه) در تبّت تا اندازه‌ای بوده که تبّت‌شناسان اکنون می‌توانند از صورت‌های پیشابودایی و پسابودایی «دین بومی تبّت» دَم بزنند. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی - تحلیلی، در پیِ شناسایی مبانی به‌تدریج انتظام‌یافتۀ بُنیسم و نیز بررسی پیامدهای اصلی مواجهۀ آن با بودیسم سرّی است.یافته‌ها نشان می‌دهند شمن‌باوری، جان‌باوری، قربانی‌گزاری‌های مفصّل، تدفین آسمانی، رازورزی افراطی، التزام به کنش‌های جادویی، نگرش‌های کیهان‌شناختیِ اسطوره‌ای/ اُرگانیک و نیز تأکید فزاینده بر جسم و توجه به غرایز را می‌توان در زمرۀ مبانی نظری و عملی صورت ارتدوکسی آیین بُن در نظر گرفت که از قِبَل اشاعۀ آیین بودا در تبّت به‌ویژه به واسطۀ فرزانه‌ای به نام تِنپاشراب، صبغۀ فلسفی و عرفانی به خود گرفتند. حال آنکه آیین بُن هم در مقابل تعالیم مهایانه‌ای و وجریانه‌ای بودایی را طی فرآیند بومی‌سازی متأثر کرد و بیشتر بر وجوه رازورزانه، انضباطی و آیینی آن افزود. همچنین شکل‌گیری بودیسم تبّتی یا لامائیسم، از مهم‌ترین پیامدهای مواجهۀ بودیسم تنتره‌ای و بُنیسم است. جالب­‌ر آنکه، آیین بُن نه انشعابی از فقط بودیسم بود و نه نمایندۀ کامل باورهای بومی تبّت، بلکه آیین التقاطیِ جداگانه‌ای بود که تعالیم خود را از بودیسم و بُنیسم هم‌زمان به ارث برد و به موازات آن دو رشد کرد.

سنت «یوگا» پدیده رایج معنوی در شبه‌قاره هند است که بیش از دو هزار سال تداوم یافته است. نظام‌های فلسفی متفاوت و اصول و اندیشه‌های مختص هر سنت، موجب شکل‌گیری اعمال و ایده‌های یوگایی متمایزی شده است. آیین جاین نیز مانند دیگر ادیان با خاستگاه هندی، اهمیت زیادی به یوگا و مراقبه در جایگاه ابزار رسیدن به پیشرفت معنوی و رهایی می‌دهد. این آیین دارای مفهوم و تعریف متفاوتی از یوگا در برابر هندوئیزم است. در میان متون مهم این آیین، متن تتوَرته سوتره نوشته آچاریه اوماسوامی از کهن‌‌ترین و مهم‌ترین متون جاینی است که به همه جوانب این آیین به‌ویژه موضوع یوگا می‌پردازد. اوماسوامی در این متن، یوگا را نوسان و جنبش روح بیان می‌کند که در نتیجۀ فعالیت سه عنصر ذهن، قوه ناطقه و جسم ایجاد می‌شود. این نوسان موجب جذب ماده کرمه به روح می‌شود. با حذف یوگا، توقف ورود کرمه و رهایی از اسارت برای روح به همراه می‌آید. اوماسوامی در این اثر یوگا را از حالت خنثی درمی‌آورد و آن را به دو نوع خوب و بد دسته‌بندی می‌کند. این مقاله در پی بررسی رابطه یوگا با کرمه، شهوات، اهیمسا، اسارت روح و توقف آن، مراقبه و رهایی است. اوماسوامی در این متن از مراقبه صحبت می‌کند و آن را یکی از شش ریاضت درونی و دارای چهار قسم می داند. دو دسته اول را علت اسارت و دو مورد بعدی را موجب رهایی می‌داند.این پژوهش تلاشی برای درک صحیح مفهوم یوگا در آیین جاینی به روش توصیفی - تحلیلی است.

یکی از موضوعات مورد بحث در الهیات فمینیستی، بازخوانی و بازتفسیر متن مقدس از منظری زنانه‌نگر است. در این بازبینی کوشش می‌شود چهرۀ شخصیت‌های زنانه‌ای که به حاشیه رانده شده‌اند، از دیدگاهی متفاوت ملاحظه شود تا زوایای پنهان شخصیتی آنها که غالبا مغفول مانده است، آشکار گردد. پژوهشگران معمولاً با اشاره به نوعی رابطۀ سلسله‌مراتبی که در زمینۀ مردسالارانۀ متن مقدس مشهود است، زنان را تحت انقیاد مردان معرفی کرده‌اند؛ اما ساحت دیگری از رابطۀ سلسله‌مراتبی در کتاب مقدس وجود دارد که از دوگانه‌انگاری در ساختار مردسالارانۀ جوامع پیشین سرچشمه می‌گیرد و به دین نیز تسری یافته است. در این پژوهش، کوشش بر آن است با روش توصیفی ـ تحلیلی و بهره‌گیری از رویکرد الهیات فمینیستی، رابطۀ سه زوج زنانه در عهد قدیم، یعنی سارا و هاجر، لیه و راحیل و وشتی و استر، دوگانگی و رابطۀ سلسله‌مراتبی در قالب نوعی رقابت ناشی از زمینۀ مردمحور بررسی شود و جنبۀ جدید و متفاوتی از کنشگری زنانه در عهد قدیم مطرح گردد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند این زنان با قرارگرفتن در ساحت دوم دوگانگی و با واکنش در برابر چالش‌ها، الگویی برای پژوهش فمینیستی پدید می‌آورند.

نیازمندی و فقر در جوامع مختلف و در طول تاریخ، پدیده‌ای انکارناپذیر است. در کنار این موضوع، در آموزه‏های اجتماعی و اخلاقی ادیان بزرگ و جهانی به‌ویژه ادیان ابراهیمی توجه خاصی به فقرا شده است و دربرگیرنده توصیه‏های مذهبی و اندرزهای اخلاقی برای دستگیری از نیازمندان است؛ تا جایی که «اخلاق اقتصادی همۀ ادیان ابراهیمی بر مبارزه با فقر شکل گرفته و با ارزش‏هایی چون احسان، تعاون و همبستگی پیوند خورده است» (شریعتی، 1392هـ.ش، ص 84). درواقع «راهکاری که در همه ادیان درباره کاهش فقر وجود دارد، کمک‌کردن به افراد نیازمند است. بخشش و مذهب دست در دست هم دارند» (2008,Ranganathan and Henley) در مقاله حاضر با رویکرد جامعه‏شناختیِ تاریخی، به تحلیل علل و عوامل و شرایط مختلفی پرداخته می‏شود که موجب تحول بنیادین در شیوۀ مواجهۀ نظری و عملی کلیسای کاتولیک با مسئله فقر و فقرا شد.

تضعیف باورهای دینی، کم‌رنگ‌شدن معنویت و بروز هنجارهای اخلاقی در جوامع دینی، از مهم‌ترین بحران‌های دنیای مدرنیته است که منجر به ایجاد شکافی بین انسان‌ها، الاهیات و مسائل دینی شده است و زمینه چالش‌های مختلفی مانند پوچ‌انگاری، ناامیدی و حتی گرایش به فرقه‌های جدید عرفانی و معنوی را در این روزگار فراهم کرده است؛ به همین دلیل بیشتر الاهی‌دانان مسیحی در تکاپوی یافتن راه‌حلی برای رفع این معضل هستند. هانس اورس بالتازار - الاهی‌دان کاتولیک قرن بیستم - برای برطرف‌کردن این مسئله با آمیختن مباحث الاهیاتی با موضوع زیبایی‌شناسی گام‌هایی برای تقویت بنیادین معنویت و اعتقادات دینی جوامع مسیحی برداشت. بیشترین بحث الاهیاتی او بر این اساس بود که زیبایی را برای درک خیر، حقیقت و جلال خداوند امری ضروری می‌دانست و آن را عاملی برای سوق‌دادن بشر به سمت درک زیبایی معنوی و حقیقت تلقی می‌کرد؛ البته در اندیشه‌ الاهیاتی او بیشتر به بُعد معرفتی زیبایی‌شناسی پرداخته شده است. این پژوهش می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی‌ - تحلیلی، به تحلیل زیبایی‌شناختی بالتازار به‌مثابۀ راهکاری برای تقویت ایمان و احیای باورهای دینی در مسیحیت بپردازد؛ همچنین به بررسی عوامل و زمینه‌های مؤثر در درک زیبایی‌شناسی الاهیاتی او پرداخته می‌شود.

مقالۀ حاضر به بررسی کمی و کیفی نغمه‌های مذهبی و متون آوازی مانویان ایرانیِ ساکن در آسیای مرکزی می‌پردازد که در یکی از آنها با شناسۀ M797 بازتاب پیدا کرده است. دست‌نوشته‌های این نغمه‌ها که در آستانۀ سدۀ بیستم در واحۀ تورفان واقع در ایالت شین‌جیانِ چین کشف شده‌اند، نشان می‌دهند که مانویان در مانِستان‌های خویش ترانه‌ها و آوازهایی داشتند که آنها را در قالب گروه همسُرا و دسته‌جمعی می‌خوانده‌اند. در این نوشتار می‌کوشیم نشان دهیم متن‌های آوازی مانوی چه اهمیتی در مطالعات دینی داشتند؟ از چه ساختاری پیروی می‌کردند؟ چه ویژگی‌هایی داشتند؟ به چه زبان‌هایی تولید شدند؟ و درنهایت آنها را چگونه باید تفسیر کرد؟ این تجزیه و تحلیل، رویکردی متن‌شناختی دارد و گاهی بنا بر ضرورت وارد حوزۀ زبان‌شناسی تاریخی نیز می‌شود. در این مقاله می‌کوشیم تا آنجا که قطعۀ فارسی میانه - پارتی M797 و دیگر مستندات اجازه می‌دهند به پرسش‌های پیش‌گفته پاسخ دهیم.

آثار، نقش‌نگاره‌های عناصر طبیعی و وجود آیین‌های کهن در سیستان، نشان‌دهندۀ تاریخی دیرینه است که می‌توان گفت نشان‌دهندۀ مجموعه‌ای از فرهنگ، هنر و سنت‌هایی است که بن‌مایه‌های تاریخی آن تا امروز در جغرافیای این حوزه بر جای مانده است. ماندگاری مثلث قدسی درخت، آتش و سنگ در کنار زیارتگاه‌ها، نمودی از قدرت جادویی این پدیده‌ها در محیط اجتماعی است. اما چگونه و چرا مثلث آیینی در این منطقه وارد شده و پایدار مانده است؟ پاسخ به این پرسش را باید در تاریخ کهن این ناحیه جست. سه جنبۀ ورود مهاجران، دین بِهی (مزدیسنا) و اقلیم را می‌توان عامل مؤثری در سنت‌های رایج این جغرافیا دانست. حوزه سیستان در جایگاه مرکز ارتباطی بین شرق و غرب، بستری مناسب برای پاره‌ای آیین‌های کهن بوده است. در این منطقه از یک طرف درخت به‌مثابۀ پدیدۀ کیهانی با حیات معنوی پیوندی ناگسستنی دارد؛ از طرف دیگر آتش عنصری پاک در زندگی فردی و اجتماعی مردم است که شکل نمادین خود را حفظ کرده است؛ سنگ‌های خاص نیز پدیده‌های مقدسی برخوردار از نیروی پنهان و اسرارآمیز هستند که می‌توانند حیات مردم این منطقه را تحت تأثیر قرار دهند.