جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخباریان قرن 11 اگرچه مدعی زدودن پیرایه‎های عقلانی از دین و پیروی از اخباریان زمان ائمه: بودند، اما در واقع با آنها تفاوت بنیادین داشتند. آنها دخالت فهم مستقل انسانی را در حوزه دین مردود می‎شمردند و این روش را در حوزه‎های مختلف دین بکار می‎بردند و علاوه بر اینکه مانند عقل گرایان عقل را قادر به جعل حکم شرعی نمی دانستند، در کشف حکم شرعی نیز تمایل چندانی به استفاده از عقل نداشتند. چنانچه با وجود پذیرش ذاتی بودن حسن و قبح، وجوب و حرمت ذاتی را رد می‎کردند. آنها حکم شرعی را بر لوازمی که عقل پس از صدور حکم شرعی و با توجه به آن، استخراج می‎کند، بار نمی نمودند و معتقد بودند عقاید را فقط باید از راه ائمه: به دست آورد؛ اگرچه گاهی در اثبات مبانی شریعت احساس نیاز به عقل پیدا کرده‎اند. در بحث تعارض عقل و نقل نیز نقل را مقدم می‎ساختند. در این تحقیق، از روش توصیفی استفاده شده است و روش جمع آوری اطلاعات، کتابخانه‎ای می‎باشد.

وظیفه اولیه هر دینداری که با الفبای تدین و دینداری آشناست، ایمان به خداوند و سائر اموری است که او ایمان به آنها را طلب نموده است. این امر ضرورت شناخت حقیقت ایمان را به همراه دارد. از طرف دیگر اولین سؤالی که توجه به حقیقت ایمان در پی دارد، سؤال از جایگاه معرفت و شناخت، در ایمان است. آیا اساسا ایمان با معرفت قابل جمع است؟ اگر چنین است آیا معرفت در تحقق آن ضرورتی هم دارد؟ اگر ضرورت دارد، چه نوع معرفتی شرط لازم ایمان است؟ مرحوم علامه گرچه مسأله رابطه بین ایمان و یقین را به طور مستقل مورد بررسی قرار نداده ولی بررسی آثار وی ما را به نتایجی در این زمینه می‎رساند. در یک کلام می‎توان گفت نظر علامه در این رابطه با نوعی ابهام مواجه است ولی قدر متیقن این است که از منظر وی، ایمان با نوعی احتمال خلاف قابل جمع است و در تحقق ایمان وجود یقین ضروری نمی‎نماید.

فلسفه صدرایی یا حکمت متعالیه با مبنا قرار دادن عقل در کنار نقل و نقل در کنار عقل می تواند در تبیین مسایل مختلف اسلامی ورود پیدا کند و پایه های نظری و کاربردی علوم تجربی و علوم دیگر را استحکام بخشد. نظریه ی وحدت تشکیکی وجود، که به اختصار به «تشکیک وجود» معروف شده، یکی از بحث های مهم و در عین حال دشوار حکمت متعالیه به شمار می آید می تواند مبنای تحول بسیاری از نظریات در علوم را رقم بزند. می­توان اصل تشکیک را که یکی از اصول مهم فلسفه صدرایی بشمار می آید ، به علم اخلاق خواهیم برد و صفات اخلاقی را با این نگرش صدرایی بازخوانی خواهیم کرد. با این فرض ، همانطورکهبااثبات «جسمانیةالحدوثوروحانیةالبقاء»بودنروحونیز «حرکت‏جوهرى‏»درحکمتمتعالیهصدرایىبسیارىازمسائلفلسفهنظرىدگرگونشده،بسیارىازمسائلاخلاقىنیزدگرگون خواهند شد . مقامات وجودی نفس تاثیر پذیری مستقیمی از صفات رذیله و یا صفات حسنه اخلاقی دارند ، نفس برای ارتقاء رتبه به مقامات و درجات بالاتر و در مسیر استکمالی - اشتدادی ، از صفات اخلاقی کسب فیض فیض می کند و حرکت جوهری نفس در رتبه بالاتر از نباتی به کسب مقامات وجودی – اخلاقی وابستگی آشکاری دارد . در این حرکت استکمالی – اشتدادی ، صفات اخلاقی به مثابه وجودهای تشکیک پذیری هستند که رتبه ی نفس را تعین می بخشند.

شیخ اشراق، که پس از فارابی، مؤسس دومین مکتب فلسفی اسلامی شناخته می‌شود، حکیم بزرگی است که توانست با نوآوری‌های خویش در زمینه توسعه عقلانیت اسلامی، راه تعالی فلسفه اسلامی را هموارتر سازد. سهروردی که به خوبی با آراء مشائین به ویژه ابن‌سینا آشنا بوده و از مشکلات فلسفی و شبهات وارد بر فلسفه اسلامی در عصر خویش آگاه بوده است، کوشید تا اشکالات وارد بر عقلانیت فلسفی را با ارائه راه کارهای جدید، برطرف نماید. وی با طرح مفهوم «اشراق» و تأکید بر ضرورت همراهی شهود و عرفان با عقل و یافته‌های آن، به حل بسیاری از مشکلات فلسفی کمک نمود. تأکید بر جایگاه و اهمیت علم حضوری در نظام معرفتی انسان و نیز طرح و تبیین عالم مثال به عنوان جهانی واسطه میان عالم جسمانی و عقلانی نیز، توانست بسیاری از ایرادات وارده به فلسفه را برطرف نماید و زمینه را برای شکل‌گیری نظام جامع حکمت متعالیه فراهم کند. این تلاش‌ها سبب شد تا اختصاص عقل ورزی به فیلسوفان و اختصاص شهود‌گرایی به عارفان، از میان رفته و حکمتی جدید که مبانی آن در اندیشه‌های فیلسوفان گذشته مانند ابن‌سینا، موجود بوده است، به‌صورت رسمی و به عنوان حکمت اسلامی معرفی شده و ارتباط مبنایی عقل و شهود، تبیین گردد. مقاله حاضر، در صدد است تا علاوه بر نگرش سهروردی به مسأله عقل و کارکردهای آن در مسیر شناخت حقیقت، چیستی عقلانیت موجود در مکتب اشراق و ویژگی‎های آن را بررسی نموده و نقش این جریان را در رشد فلسفه اسلامی بیان نماید.

شبهه ابن‌کمونه، شبهه‌ای است که بر یکی از ادله توحید وارد شده است و آن دلیل، «لزوم ترکیب» است که خلاصه آن چنین است که اگر دو خدا موجود باشد، هر دو در وجود مشترک خواهند بود و اگر یک مابه‌الامتیاز، آنها را جدا نکند، متحد خواهند بود. وجود مابه‌الامتیاز باعث می‌‌شود که هر یک از آن دو خدا، مرکب از مابه‌الامتیاز و مابه‌الاشتراک شود و هر مرکب، نیز ممکن‌الوجود است، نه واجب‌الوجود. شبهه معروف منسوب به ابن‌کمونه در تخریب دلیل توحید است. البته این شبهه را نخستین بار، شیخ اشراق در کتاب مطارحات بر برهان حکمای مشاء مطرح کرد و وقتی ابن‌کمونه که از شارحان کلام شیخ اشراق است، آن را در برخی تألیف‌های خود بیان کرد، به نام او، شهرت یافت.

بحث سعادت و شقاوت یکی از مباحث مهم دینی و فلسفی و کلامی و اخلاقی است که از روزهای نخستین هستی بشر، ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. در این نوشتار مبانی فلسفی و کلامی توماس آکوئیناس درتحلیل سعادت و شقاوت مورد بررسی قرار می‌گیرد. توماس آکوئیناس هستی را متشکل از گیرنده و دهنده می‌داند که دهنده علت هستی بخش و گیرندگان مخلوقات هستی هستند که مراتب هستی را تشکیل داده‌اند، ایشان نفس را جوهری مستقل می‌داند که قوا و نیروهای بدن در ارتباط و هماهنگی با او هستند، از نظر ایشان انسان، دارای سرشتی خاص است که دارای گرایشات فطری و موجودی مختار است که با اراده و اختیار امور خود را تدبیر می‌کند و به سوی سعادتی که از راه شناخت و عشق به خدا به دست می‌‌آید در حرکت است. چنین نگاهی بازتاب‌های اخلاقی تربیتی خاصی را در پی دارد که در سایه آن می‌توان به سعادت دنیوی و سعادت کامل اخروی که همان رویت الهی است، دست یافت

چکیده: مسأله فاعلیت واجب تعالی یکی از مسائل مهم فلسفی است که هر مکتب فلسفی و حتّی کلامی درباره آن دیدگاهی مختص به خود دارد. مشّائین و در رأس آنها ابن­سینا، واجب الوجود را فاعل بالعنایه و علم قبل از ایجاد را علم عنایی می­دانند و معتقدند که این علم، حصولی و به شکل صور مرتسمه و لازمه ذات واجب است که منشأ آفرینش اشیاء می­باشد. این نظریه علاوه بر اینکه از ناحیه فیلسوفان مورد ایرادهایی قرار گرفته و آنان معتقدند که مشّاء با عرض خواندن صور مرتسمه، ذات واجب را از کمال علمی خالی می­کند که این محال است، همچنین ازسویروایات امام علی1 نیز مورد نقدهای جدّی قرار می­گیرد به گونه­ای که با آنها، ناصحیح بودن دیدگاه فاعل بالعنایه درباره واجب تعالی قابل اثبات است. بیشتر سخنان حضرت در این‌باره، فاعلیت واجب را با نحوه علم او پیوند زده و با تبیین آنها، تصوّرات ناصحیح و شبهات پیرامون فاعلیت و علم واجب را برطرف می­سازند. نقد بر دیدگاه مشّاء نیز از سه دسته از این روایات استنباط می­شود که در مجموع، این نظریه را شایسته مقام و مرتبه واجب نمی­دانند: دسته اوّل روایاتی است که بر خلاف مشّاء، علم حصولی را از واجب تعالی نفی می­کنند. دسته دوّم سخنانی است که با نفی احتیاج واجب به غیر، هر گونه الگو و مثال برای آفرینش موجودات را منتفی می­دانند، که از آنها می­توان نفی الگو و مثال بودن صور مرتسمه برای آفرینش را استنباط نمود. دسته سوّم نیز روایاتی است که می­گویند هیچ واسطه­ای بین واجب و معلومات او وجود ندارد، که با آنها می­توان دیدگاه فاعل بالعنایه را که واسطه بودن صور مرتسمه بین واجب و موجودات را ترسیم می­کند، نقد نمود. نقدهای مذکور، به روش استظهار واستنباط از روایات حضرت به دست آمده­اند و در مرحله تجزیه و تحلیل و مقایسه دیدگاه فاعل بالعنایه با آنها نیز، به شیوه تحلیلی- عقلی عمل شده است.

چکیده: فیلسوفان و متکلمان دین در دلالت و عدم دلالت معجزه بر وجود خداوند نظریات گوناگونی دارند. با پذیرش امکان و وقوع معجزه بر طریق نظام سبب و مسببی، به نام خرق ناموس طبیعت معرفی شده است. ابن­سینا با تأکید بر قوای نفس انسانی و تزکیه نفس، معجزه را تبیین کرده است. ملاصدرا نیز با تأکید بر نفوس در هیولای عالم جسمانی و با داشتن عقول پاک معجزه را پردازش کرده است. ابن­سینا و ملاصدرا معجزه را در مسیر اثبات وجود خدا، ثابت نمی­دانند. عمده متکلمان مسیحی حیطه معجزه را وسیع گرفته و هر آنچه که به عنوان امداد غیبی برای رفع مشکلات فردی و اجتماعی به صورت بارقه­های ذهنی به صورت ناگهانی تجلی شود، معجزه می­دانند. این طریق را مقدمه­ای برای اثبات وجود خدا مطرح می­کنند. گروهی از متکلمان مسیحی نیز در صدد رد معجزه بر آمده­اند. متکلمان اسلامی معمولا رابطه منطقی بین معجزه و اثبات وجود خدا را نمی­پذیرند؛ در این میان آیت الله جوادی آملی بر این باور است، اما مرحوم نراقی و مراغی رابطه منطقی را پذیرفته­اند. واژگان کلیدی: معجزه ـ وجود خدا ـ ابن­سینا ـ ملاصدرا ـ جوادی آملی ـ نراقی ـ متکلمان مسیحی.

در این تحقیق با روش کتابخانه‌ای به نقد و بررسی نظریه اعتباریات شیخ اشراق از دیدگاه صدرا پرداخته می‌شود.سهروردی بیش از همهبهمفاهیم توجه داشت و برای پیشگیری از خلط اعتبار و حقیقت،صفات را به دو دسته تفکیک کرد: 1- صفات عینی (معقولات اولی) صفاتی که مستقیم از خارج گرفتــه شــده و از آن حکـایت می‌کنند،مثل: سیاهی.2- صفات ذهنی (معقولات ثانی) صفاتی که بعد از تحقق صفات عینی در ذهن – با توجه به حیثیت ذهنی آنها – از این صفات گرفته شده و بر آنها – از همین حیث ذهنیت – عارض می‌شوند. او مفاهیم فلسفی را مانند مفاهیم منطقی،ذهنی صرف دانست و این دو دسته مفاهیم رااعتباریات نامید. او برای تفکیک صفات ذهنی از عینی،دو معیار مطرح کرد: 1- معیار اول: «کل ما حصل من وقوعه التکرر و التسلسل فهو امر ذهنی اعتباری» 2- معیار دوم: «کل مایمتنع تاخره عن وجود موصوفه فهو اعتباری». صدرا نیز صفات را به دو قسم عینی و ذهنی تقسیم کرد،اما او صفات عینی رامنحصر در صفات انضمامی ندانست؛ بلکه صفات انتزاعی (مفاهیم فلسفی) را نیزجزء صفات عینی قرارداد.به نظر صدرا معقولات ثانی فلسفی بهره و حظی هرچند ضعیف از وجود دارند،آنها در خارج وجود مستقل ندارند ولی به وجود منشأ انتزاع خود موجود هستند،و ذهنی صرف نیستند.به نظر صدرا مفاهیم فلسفی حیثیات انباشته در متن وجودند که با هم تغایر وجودی دارند که تغایر آنها،اختلاف مراتب وجودی یک وجود واحد است.

برخی همچون نیچه ریشه‌های مدرنیته را دریونان باستان می‌دانند وقوام عالم غربی رادرفلسفه جستجو می‌کنند.عالم غربی، عالمی اومانیستی است که صورت متعین خود را پس از رنسانس در تمدن غرب یافته است. این تمدن وقتی بسط می‌یابد به هرکجا که برود نشاط خود را در نسبت با آن روح وجان می‌بیند. امام خمینی(ره) که درچنین عالمی قیام کرد، بیش از آنکه درگیر با اجزائ تمدن غرب باشد با تفکری که بنیان این تمدن است، ستیز داشته است.